Mevlânâ Türbesi Kalemişlerinde Ortaya Çıkartılan Resimlerin Eflatun ve İşrakilik Bağlamında Bir Analiz Denemesi

Year 2021, Issue: 15, 35 - 60, 05.02.2021

Ali Fuat Baysal Çiğdem Önkol Ertunç

Abstract

Mevlânâ Celaleddin Rûmî’nin (d. 604/1207 - ö. 672/1273) türbesi günümüze kadar farklı zamanlarda onarımlar geçirmiştir. 2018 yılında başlayan son onarım sürecinde türbenin iç yüzeyini kaplayan kalemişleri üzerinde yapılan raspa çalışmalarında en alt tabakaya ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu titiz çalışmalar esnasında kubbeyi taşıyan filpâyelerin üst kısımlarında iki tanesi güney ayaklarda, dört tanesi kuzey ayaklarda olmak üzere altı adet devrinin üslubunu gösteren özgün resimler bulunmuştur. Yaklaşık beş yüz yıllık bir geçmişi olan bu resimler, Mevlânâ’nın düşüncesi ile benzerlik gösteren ve İşrakî felsefenin de önderi kabul edilen Eflatun düşüncesinin izlerini taşımaktadır. Bilginin aydınlanma yoluyla ve manevi tecrübenin birleşimiyle ortaya çıkması anlamında olan İşrakî felsefe aynı zamanda kişinin ilahi nurla aydınlanarak kemale ermesi manasına gelmektedir. İşrakî anlayışa sahip sanatkâr veya sanatkârlarca tasarlandığını düşündüğümüz resimlerde mistik düşünce sembolleri ustaca kurgulanmıştır. Tasvirlerde kullanılan ağaç figürleri veya mimari yapılarda görülen kandil ve perde gibi eşyalara ait resimler bu kanaatimizi desteklemektedir. Figürlerin yanı sıra resimlerde kullanılan renklerin de psikolojik ve teolojik etkileri saptanarak bu makalede anlatılmak istenen İşrakî felsefe ile bu resimler arasındaki bağlantı kurulmaya çalışılmıştır. Resimlerin üzerinin yıllarca kapalı olmasından dolayı bugüne kadar ilim ve sanat erbabı tarafından herhangi bir yorum, değerlendirme yapılmadığı gibi üzerlerinin ne zaman ve niçin kapatıldığı konusu da meçhuldür. Gün yüzüne çıkartılan bu resimler ilk defa bu çalışmada yorumlanmış, uzun uğraşılarla elde ettiğimiz bilgiler doğrultusunda öncelikle teknik açıdan ardından da Eflatun, Sühreverdî, Mevlânâ denkleminde felsefi açıdan analiz edilmiştir.

Keywords

Mevlânâ, Kubbe-i Hadrâ, Kalemişi, Eflatun, Sühreverdî, İşrakî

Supporting Institution

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

An Analysıs of Paintings Recently Discovered in the Mevlana Tomb According to the Philosophy of Ishraqi and Platon

Abstract

The tomb of Mawlana Jalal al-Din al-Rumi has undergone several periods of repair until today. During the last repair process that started in 2018 an attempt was made to reach the lowest layer of the tomb where rasping work on the interior design covering the inner surface of the tomb is found. During these meticulous studies, six original paintings representing the style of the period were discovered on the upper parts of the columns carrying the dome, particularly two on the south columns and four on the northern ones.. These paintings, which are about five hundred years old, bear the traces of the illuminationist philosophy's leader, Plato, who had a similar philosophy to Mawlana. Illuminationist (Ishraqi) philosophy, which means the emergence of knowledge through enlightenment and the combination of spiritual experience, also means the maturation of the person by enlightenment with the divine enlightenment. Illuminationist (Ishrâqi) thought symbols were skillfully fictionalized in the paintings, which we think were designed by the artisan(s) of the illuminationist understanding. Tree figures used in depictions or pictures of items such as oil lamps and curtains seen in architectural structures support our opinion. In addition to the figures, the psychological and theological effects of the colors used in the paintings were determined, and an attempt was made to establish a connection between these paintings and the philosophy of Israq, which it is our intention to describe in our study. Since the paintings have been covered for years, no comments or analyses have been made by scientists and artisans until today, and the reasons behind their concealment are unknown. These paintings, which were discovered recently, were evaluated in this study for the first time, and they were first analyzed technically and then philosophically in the context of Plato, Suhrawardi and Mawlana.

Keywords

Mawlana, Qubba-i Hadrâ (Green Dome), Interior Design, Platon, Suhrawardi, Illuminationist

References

• Alıcı, Mehmet. “Sühreverdî’nin İşrâk Düşüncesini İnşâda Kadim Etimolojilerin Yeri.” Milel ve Nihal 11/2 (2014): 61-81.
• Arıcı, Mustakim. “Osmanlı İlim Dünyasında İşrâkî Bir Zümreden Söz Etmek Mümkün mü? Osmanlı Ulemasının İşrâkîlik Tasavvuru Üzerine Bir Tahlil.” Nazariyat 4/3 (2018): 1-48.
• Baysal, Ali Fuat ve Ayşe Zehra Sayın. “Restorasyon Sonrası Kubbe-i Hadrâ Kalem İşleri Üzerine Değerlendirme.” İSTEM Dergisi 33 (2019): 39-6.
• Baysal, Ali Fuat. Kubbe-i Hadrâ Kalemişi Tezyînâtı ve Onarımı. Konya: Palet Yayınları, 2020.
• Cabrera, Hashim. İşrak, Ruhun Renkleri. Çev. İbrahim Aybek. İstanbul: Hece Yayınları, 2019.
• Can, Şefik. Mevlânâ ve Eflatun. İstanbul: Okul Yayınları, 2004.
• Cihan, A. Kamil. “Sühreverdî ve İşrâkîlik”. İslâm Felsefesi Tarih ve Problemler. Ed. Cüneyt Kaya. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018, 397-427.
• Çatak, Âdem. “Sühreverdî’nin Felsefi Tasavvurunda Marifet”. Sühreverdî ve İşrak Felsefesi. Ed. M. Nesim Doru, Kamuran Gökdağ, Yunus Kaplan. Ankara: Otto Yayınları, 2015, 187-227.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2000.
• Demiriz, Yıldız. Osmanlı Kitap Sanatında Natüralist Üslupta Çiçekler. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. Çev. Mustafa Ünal. Konya: Serhat Kitabevi, 2005.
• Erdoğan, İsmail. “İşrâkîlik’in İslâm Felsefesi İçerisindeki Yeri ve Kaynakları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2003): 159-178.
• Ertunç, Çiğdem Önkol. “Kelile ve Dimne Minyatürlerinin Anlatımsal Açıdan İncelenmesi”. Biltek Uluslararası Bilim, Teknoloji ve Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler Sempozyumu Tam Metin Kitabı. 1. cilt. Ed. Abdulhamit Sinanoğlu ve Firoz Faozi. Ankara: İKSAD, 2019, 411-426.
• Eyice, Semavi. “Eflatun Mescidi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, 477.
• Gezgin, Deniz. Bitki Mitosları. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2015.
• Gümüşhânevî, Ahmed. Ziyauddin. Râmûz el-Ehâdis. İstanbul: Milsan Basım, 1982.
• Harman, Ömer Faruk. “Dağ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 400-401.
• Harman, Ömer Faruk. “Yed-i Beyzâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 376-377.
• İrteş, Semih. “Mevlânâ Türbesi Kubbe-i Hadra Kalemişi Restorasyonunda Yeni Buluntular”. Lale Kültür Sanat ve Medeniyet Dergisi 1 (2020): 6-21.
• Kanat, Akın. Renk ve Duyu Psikolojisi. İzmir: İlya Yayınevi, 2001.
• Kankal, Recep. “Türk Kültüründe Servi Ağacı, Cypress Tree in Turkish Culture”. Türkiye’nin Kültür Dergisi 11 (2016): 50-57.
• Kaya, Mahmut. “İşrâkıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 435-438.
• Konyalı, İ. Hakkı. Âbideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi. Konya: Enes Kitap Sarayı, 1997.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2007.
• Kuşpınar, Bilal. Isma'il Ankaravi on the Illuminative Philosophy. Kuala Lumpur: International Institute of Islamic Thought & Civilization (ISTAC), 1996.
• Kuşpınar, Bilal. “İsmail Ankaravî'nin İşrâkî Felsefesi Yorumu”. Osmanlı ve İran’da İşrâk Felsefesi. Ed. M.N. Doru, Ö. Bozkurt, K. Gökdağ, M. F. Kılıç. İstanbul: Divan Yayınları, 2018, 49-64, 208.
• Mesnevî. Ed. Abdülbaki Gölpınarlı. Çev. İzbudak, Veled Çelebi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Muhiddin-i Arabi. Şeceret’ül-Kevn – Üstün İnsan. Çev. Abdulkadir Akçiçek. İstanbul: Rahmet Yayınları, 1982.
• Okcu, Abdulmecit. “Kur’an’da Renkler”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 28 (2007), 127-163.
• Okudan, Rıfat. “İşrak Filozofu Sühreverdî Maktûl ve Eserlerindeki Üslup ve Belağat”. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2001.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş Türklerde Tuğ ve Bayrak (Hunlardan Osmanlılara). C. 6. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Özer, Murat. Sikkenin Altındaki Sanat, Türk Dünyasında 'Mevlevilik' ve 'Sanat' Yansımaları. Eskişehir: Türk Dünyası Vakfı, 2013.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Kapı Yayınları, 2018.
• Tanyu, Hikmet. “Ağaç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, 456-457.
• Taş, İsmail. “Türk Düşüncesinin Bazı Temel Kavramları ve Türk Aydınlanmasının Kaynaklarına Dair”. Türk Düşüncesi 5 (2019): 59-73.
• Uzun, Nihat. “Kur’ân’da Üç Ağaç Türü Yahut Bazı Âyetlerin Anlamlarını Yeniden Düşünmek”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/3 (2011): 133-164.
• Üçer, Müjgân. Türk Kültür ve Sanatında Hayat Ağacı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2019.
• Yalman, Suzan. “Platondan Şehname’ye; Selçuklu Dönemi Konya’sında Aziz Ziyaretleri Üzerine Düşünceler.” Kutsal Mekanlar ve Kentsel Ağlar. Ed. A. H. Uğurlu ve S. Yalman. İstanbul: ANAMED, 2019, 119–40.
• Yörükan, Yusuf Ziya. Şihabeddin Sühreverdî ve Nur Heykelleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• Yücer, H. Mahmut ve Sedat Küçük. “Tasavvuf Literatüründe Ağaç Sembolizmi ve Muhyî’nin Temsîl-i-Şecer İsimli Eseri”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 3/1 (2019): 13-28.