Doğu Karadeniz Bölgesi Kirkitli Dokumalarında Geometrik Ve Bitkisel Motiflerden Örnekler

Year 2021, Issue: 15, 287 - 315, 05.02.2021

Keziban Selçuk Hüseyin Yurttaş

Abstract

Geçmişten günümüze kadar insanoğlu hayatını sürdürmek ve ihtiyacını karşılamak üzere tekstil ürünleri geliştirmiş, dokumaların yüzeylerini çeşitli biçimde süslemiştir. Orta Asya’dan bugüne âdeta bir motif birikimi oluşmuş ve dokumalarda tekrarlanarak varlığını devam ettirmiştir. İnsanlar Tanrıya inanç ve bağlılıklarını çeşitli şekillerde belirtmek amacıyla yazılar ve semboller kullanmışlardır. Semboller, düşüncelerini dokumalar üzerine yansıtan dokuyucunun aynı zamanda dili olmuştur.
Doğu Karadeniz Bölgesi, günlük hayatta ihtiyaç doğrultusunda üretilen hem kullanım açısından hem de üzerindeki motifleri bakımından zengin çeşitlilik gösteren geleneksel dokumaların yapıldığı coğrafyalardan biridir. Hayatı kolaylaştıran ürünler; yer yaygısı, yolluk, sedir örtüsü, yastık, duvar sergisi, çuval, çul, beşik örtüsü, ip, heybe, çanta gibi halı ve düz dokumalar ile peşkir, peştamal, omuz şalı, ehram olarak kullanılan kumaş dokumalardır. Dokumalar üzerinde yer alan motiflerin zengin bir kültür varlığını yansıttığı ve geometrik, bitkisel, figürlü, sembolik motifler ile yazı ve tasvirlerin kullanıldığı görülmektedir. Ancak gelişen teknoloji ve hayat kültürünün değişmesiyle birlikte günümüzde bu dokumaların giderek azaldığı ve kaybolmak üzere olduğu bir gerçektir. Çalışmada Doğu Karadeniz Bölgesi dokumalarında görülen geometrik ve bitkisel motifler ele alınmış, bölgede tespit edilen ürünler fotoğraflanarak belgelenmiş, üzerlerinde bulunan motifler incelenmiştir. Dokumalarda yer alan geometrik motifler yıldız, altıgen, sekizgen, eşkenar dörtgen, kare, bitkisel motifler ise çiçek, yaprak, dal, hayat ağacı ve pıtraktır.

Keywords

Motif, geometrik motif, bitkisel motif, Doğu Karadeniz Bölgesi dokumaları

Supporting Institution

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Geometric and Herbal Motifs Used in Kirkit Textiles from the Eastern Black Sea Region

Abstract

Human beings have been creating textile products to meet their survival needs and to enhance their lives, and they have decorated the surfaces of these fabrics in various ways. These motifs have long shown great richness, and this richness lives on in contemporary weaving. People have used writing and symbolic expression to represent their faith and devotion to God in many ways. These symbols have become the language of weavers who have reflected their thought in their weaving.
The Eastern Black Sea Region of Turkey features traditional weaving in response to lifestyle needs, which are rich in both use and motif. Carpets and plain weavings such as floor mats, runners, cedar covers, pillows, wall exhibitions, sacks, sackcloth, cradle covers, ropes, saddlebags, bags, as well as cloth fabrics used as napkins, loincloths, shawls, and ihram, are made to ease life’s burdens. The motifs on the weavings show rich cultural, geometric, floral, figural patterns, and symbolic motifs, with writing and image depictions. However, it is a fact these weavings are gradually becoming less common and are disappearing day by day because of developing technology and lifestyle. In this study, geometric and herbal motifs commonly seen in the Eastern Black Sea Region weavings were investigated, the products obtained were photographed and documented and the motifs on them were examined.
The geometric motifs found in the weavings include the star, hexagon, octagon, rhombus, and square; the plant motifs shown include the flower, leaf, branch, tree of life, and pitrak.

Keywords

Motifs, geometric motif, floral motif, East Black Sea Region weavings

References

• Akar, Ali ve Mustafa Karataş. “Milas Halı ve Kilimleri İçin Kullanılan Yanış (Motif) Adlarının Dil İncelemesi.” Arış 5 (Mart 2011): 6-11.
• Akpınarlı, H. Feriha ve H. Ayşegül Özdemir. “Konya-Lâdik Halılarındaki Motiflerin İncelenmesi.” İdil Sanat ve Dil Dergisi 5/23 (2016): 955-982.
• Aslanapa, Oktay. Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2005.
• Balcı, Nursel. “Türk Halı Sanatında Mitolojik Kaynaklı Bazı Motifler.” Arış 8 (Kasım 2012): 38-51.
• Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi. Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler. İyeler ve Demonoloji) 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş., 2012.
• Çiloğlu, Hakan. “Türk Halı Sanatı Kompozisyonlarında Hayat ve Zaman Kavramları.” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 43 (2019): 200-213.
• Deniz, Bekir. “Anadolu-Türk Halı ve Düz Dokuma Yaygılarında Bazı Motiflerin İsimlendirilmesi.” Akdeniz Sanat Dergisi 3/5 (2010): 51-74.
• Diler, Ahmet ve Marc Antoine Gallice. Kilimin Sembolleri. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım San ve Tic. Ltd. Şti., 2018.
• Erbek, Mine. Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 2002.
• Ergün, Gürkan. “Weaving in Anatolia in Prehistoric Period”. IV. International Multidisciplinary Congress of Eurasia (27-30 Nisan 2017) / Barcelona/İspanya, 2017), 118-128. Erişim 10 Ağustos 2019. https://www.imcofe.org/2017/barcelona/Download/imcofebarcelonafulltext2017.pdf.
• Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2017.
• Gülay, Abdullah. Ağasar Çepni Kültürü Geyikli Folklor- İnceleme-Araştırma. İstanbul: Geyikli Belediyesi Kültür Yayınları-1, 2001.
• Kahraman, Gülşen. “Türk Mitolojisinde Hayat Ağacı Motifi “Yaşam Ağacı” Konulu Seramik Pano Çalışması.” XII. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi /Sanat Etkinlikleri, 25-27Nisan (April) 2019. Konya: Selçuk Üniversitesi Türk El Sanatları Araştırma ve Uygulama Merkezi ve Konya Büyükşehir Belediyesi, 2019, 213-217.
• Karamağaralı, Beyhan. “Türk Halı Sanatındaki Motiflerin Yorumu Üzerine.” Arış 3 (1997): 28-39.
• Kaynar, Hülya. “19. Yüzyıl Sonrası Dokunan Sivas Halısı Desenlerinde Bitkisel Motifler ve Özellikleri.” Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 13/26 (2018): 221-244.
• Kuruca, Nazım ve Muammer Ak. “Doğu Karadeniz Bölgesinde Konargöçer Hayata Dair Uygulamalar: Giresun Örneği.” UKDA (A. Haluk Dursun Anısına Uluslararası Türk
• Kültürü Sempozyumu Dil-Tarih-Coğrafya 6-8 Aralık 2019) 788-793. Erişim 20 Aralık 2020. http://giramer.giresun.edu.tr/Files/ckFiles/giramer-giresun-edu-tr/Makaleler/Muammer%20AK.pdf.
• Özkan, Haldun. Sanat Tarihine Giriş Ders Notları. Erzurum: Zafer Medya, 2017.
• Pala, İskender. “Mühr-i Süleyman”, TDV İslam Ansiklopedisi. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, 524-526.
• Rize El Sanatları. Rize: Rize Halk Eğitim Merkez Müdürlüğü Yayınları, 2004.
• Selçuk, Keziban. “Doğu Karadeniz Bölgesi Dokumaları.” Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2020.
• Soysaldı, Aysen. “Türklerde Yıldız Motifi ve Teke Yöresi Yıldızlı Zili (Burdur Müzesi) Örnekleri.” Maddi Kültür, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, 2017), 425-439.
• Sümerkan, Mustafa Reşat. Trabzon Yöresi Geleneksel El Sanatları. Trabzon: Serander Yayınları, 2008.
• Uğurlu, Aydın. “Anadolu Dokumalarında Motif Felsefesi.” Tekstil ve Mühendis 5 /26 (Nisan 1991): 76-82. Erişim 10 Kasım 2020. https://dergipark.org.tr/tr/pub/teksmuh/issue/12908/156221.
• Uğurlu, Aydın ve Servet Senem Uğurlu, “Anadolu Kirkitli Halk Dokumalarında Felsefi Yorumlara Açık Bazı Motifler.” II. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat ve Bilim Tarihi Sempozyumu, (03-07 Mayıs), (Muğla: Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi Atatürk Kültür Merkezi, 2017), 1467-1475.
• Yağan, Şahin Yüksel. Türk El Dokumacılığı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1978.
• Yüce, Aynur ve Hülya Demir Yaleze. “Türkiye’de Cittaslow (Yavaş Şehir) Hareketi ve Bir Öneri: Gümüşhane Merkez İlçesi”, The Journal of International Scientific Researches, Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, Markaya Dair Her Şey Bu Kongrede (Kongre Özel Sayısı) 3/4 (Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 2018): 158-180. Erişim 18 Aralık 2019. https://www.tekstilbilgi.net/dunyanin-en-eski-kumaslari.html.
• Behçet Kaygusuz (55), Bayburt İli Harmanözü Köyü (23.04. 2019).
• Zümriye Aslan, Bayburt İli Harmanözü Köyü (23.04. 2019).
• Kenan Yavuz (?), Bayburt İli Demirözü İlçesi Beşpınar Beldesi Kenan Yavuz Kültür Evi Kurucusu (24.04.2019).
• Ürkiye Hanım (?), Gümüşhane İli Kelkit İlçesi Kızılca Mahallesi (10.07.2019).
• Hatice Dinç (85), Gümüşhane İli Kelkit İlçesi Kızılca Mahallesi (10.07.2019).
• Reşadiye Dinç (63), Gümüşhane İli Kelkit İlçesi Kızılca Mahallesi (10.07.2019).
• Neşe Demir Halep (47), Gümüşhane İli Şiran İlçesi Halk Eğitim Merkezi Usta Öğretici (11.07.2019).
• Fidan Doruk (60), Giresun İli Alucra İlçesi (12.07.2019).
• Kıymet Doruk (75), Giresun İli Alucra İlçesi Akçiçek (Davaha) Mahallesi (12.07.2019).
• Sofu Özdemir (71), Artvin İli Şavşat İlçesi Kocabey Köyü (10.09.2019).
• Mahi Şeker Aslan (68), Artvin İli Şavşat İlçesi Kocabey Köyü (10.09.2019).
• Nebiye Aslan (66), Artvin İli Şavşat İlçesi Kocabey Köyü (10.09.2019).
• Mehmet Enzin (43), Artvin İli Şavşat İlçesi Kocabey Köyü Camii İmamı (10.09.2019).
• Meryem Şenol (42), Artvin İli Şavşat İlçesi (11.09.2019).