Geometric Analysis of Mass Formation and Proportions in Combined Function Buildings in Anatolian Seljuk Architecture

Year 2024, Issue: 22, 31 - 59, 08.08.2024

Funda Gençer

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1483701

Abstract

Throughout the Anatolian Seljuk Period, numerous examples of buildings with combined functions were built. The precise proportions or design decisions that underlie the division of various functional masses in combined-function buildings are unknown. The purpose of this study is to determine whether geometric and proportional relationships are used in the process of combining multiple functional masses. Geometric analyses of the combined-function buildings in plan and section drawings were carried out to determine the proportions and rules established in the combination of masses with each other. Geometric analyses include analyses of the special triangles, golden ratio, and module systems on the section and plan drawings of the buildings. The investigation revealed that the golden rectangle determined the proportional relations between various masses in the plans. In contrast, the modular system or golden rectangle determined the proportional relations in the sections. Formal relations were only defined in the sections by special triangles. The identification of mass proportions by a golden rectangle represented that one of the main parameters considered in the design of Seljuk buildings is the golden ratio. Achieving a formal and proportionate balance, particularly between masses and critical architectural and structural elements such as portals and cones, was essential in their design process. This focus on geometry enriches our understanding of architectural history and plays a crucial role in the preservation efforts of historical edifices. The insights gained from studying the application of the golden ratio in Seljuk architecture can significantly benefit scholarly research and practical conservation methods.

Keywords

Golden rectangle, special triangle, combined functioned building, ratio

Anadolu Selçuklu Mimarisinde Birleşik İşlevli Yapılarda Kütle Biçimlenişinin ve Oranlarının Geometrik Analizi

Abstract

Anadolu Selçuklu Dönemi’nde farklı işlevlerin bir arada bulunduğu çok sayıda birleşik işlevli yapı örneği bulunmaktadır. Birleşik işlevli yapılarda farklı işlevli kütlelerin birbiriyle eklemlenmesinde esas alınan tasarım kararları veya kriterlerinin neler olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bu çalışmanın araştırma sorusu, Anadolu Selçuklu Dönemi’nde farklı işlevli kütlelerin birleşik işlevli yapıları oluştururken birbirine nasıl eklemlendiği ve bu süreçte geometrik ve oransal ilişkilerin kullanılıp kullanılmadığıdır. Bu amaçla, birleşik işlevli yapıların plan ve kesit çizimleri üzerinde geometrik analiz yapılarak kütlelerin birbiriyle eklemlenmesinde belirlenen oran ve ilkelerin tespit edilmesi hedeflenmiştir. Geometrik analiz özel üçgen, altın oran ve modül sistemi analizlerini kapsamaktadır. Çalışma sonucunda, planlarda kütleler arası oransal ilişkilerin altın dikdörtgen, kesitlerde ise modüler sistem veya altın dikdörtgen ile belirlendiği tespit edilmiştir. Biçimsel ilişkiler ise sadece kesitlerde özel üçgenler ile belirlenmiştir. Altın dikdörtgenin incelenen tüm örneklerde kütle oranlarını tanımlaması, Selçuklu yapılarının tasarımında esas alınan ana kriterlerden birinin altın oran olduğunu ortaya koymuştur. Yapılar tasarlanırken sadece kütleler arasında değil, taç kapı, külah gibi mimari ve yapısal elemanlar arasında biçimsel ve oransal denge sağlanmaya çalışılmıştır. Çalışma mimari tasarımda geometrinin kullanımına mimarlık tarihi alanında önemli bir veri sunarken, tarihî yapıların koruma çalışmalarına da katkı sağlamaktadır.

Keywords

Altın dikdörtgen, özel üçgen, birleşik işlevli yapı, oran, Selçuklu mimarisi

References

• Akok, Mahmut. “Konya Beyşehir’inde Eşrefoğlu Camii ve Türbesi.” Türk Etnografya Dergisi 15 (1976): 1-34. google scholar
• Akşehirlioğlu, Ayşegül ve Can Şakir Binan. “Hunat Hatun Cami’nin Osmanlı’dan Günümüze Geçirdiği Onarımlar.” Bilimname 45 (2021): 379-426. google scholar
• Akyurt, Yusuf. “Beyşehrî Kitabeleri ve Eşrefoğlu Camii ve Türbesi.” Türk Arkeoloji Dergisi 4 (1940): 91-132. google scholar
• Arpat, Atilla. “Osmanlı Dini Mimarisinde Modül ve Düzenleyici Geometri.” MTRE Bülteni 13-14 (1981): 29-35. google scholar
• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1989. google scholar
• Bergil, Mehmet Suat. “Golden Ratio in Turkey’s Divriği Complex.” Habitat Pakistan 12 (1989): 52-53. google scholar
• Buchwald, Hans. “The Geometry of Middle Byzantine Churches and Some Possible Implications,” Buchwald, Form, style and meaning in Byzantine church architecture. İngiltere: Routlenge, 1994, 293-321. google scholar
• Bulut, Mustafa. Selçuklu Çizgileri: Anadolu Selçuklu Geometrik Kompozisyonlar. İstanbul: İnkılab Yayınevi, 2020. google scholar
• Crowe, Yolande. Divrigi; Problems of Geography, History and Geometry, The Art of Iran and Anatolia from the 11th to the 13th century. Londra: World of Islam Festival Trust, 1994. google scholar
• Curatola, Giovanni. Turkish Art and Architecture: From the Seljuks to the Ottomans. Newyork: Abbeville Press, 2009. google scholar
• Demir, Hatice. “Anadolu Selçuklu Dönemi Külliye Düzenlemesinde Cami ve Medrese’de Ortak Avlu Kullanımı.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları 30 (2020): 143-166. google scholar
• Ekizler Sönmez, Serap. Anadolu Selçuklu Sanatının Geometrik Dili. 1-2-3. Cilt. İstanbul: Ketebe Yayınevi, 2020. google scholar
• Elam, Kimberly. Geometry of Design; Studies in Proportion and Composition. Newyork: Princeton Architectural Yayınları, 1951. google scholar
• Eyice, Semavi. Burmalı Minare Camii ve Türbesi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992. google scholar
• Gabriel, Albert. Monuments Turcs D’Anatolie. Paris : E. de Boccard, 1931. google scholar
• Gündüz Küskü, Sema. Osmanlı Beyliği Mimarisi’nde Anadolu Selçuklu Geleneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. google scholar
• İpekoğlu, Başak. “Birleşik İşlevli Yapılar,” Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2. Ed. Ali Uzay Peker ve Kenan Bilici. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006. google scholar
• İpekoğlu Acar, Başak. “Buildings with Combined Functions in Anatolian Seljuk Architecture.” Doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 1993. google scholar
• İpekoğlu, Başak. “Terminology Relating To ‘Buildings That Have Combined Functions In Anatolian Seljuk Architecture.” METU JFA 13 (1993): 53-65. google scholar
• İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü. “Anadolu Selçuklu Dönemi Anıtsal Yapılarının Mekansal Özelliklerinin Sistematik Bir Araştırması.” Erişim 14 Temmuz 2024.https://restoration.iyte.edu.tr/anadolu-selcuklu-donemi-anitsal-yapilarinin-mekansal-ozelliklerinin-sistematik-bir-arastirmasi/ google scholar
• Katoğlu, Murat. “XIII. Yüzyıl Anadolu Türk Mimarisinde ‘Külliye.” Belleten 31/123 (1967): 335344. google scholar
• Kleiner, Fred. Gardner’s Art through the Ages. San Diego: Harcourt Brace Jovavich, 1991. google scholar
• Kuban, Doğan. Cennetin Kapıları- Divriği Ulucamisi ve Şifahanesi’nde Hürremşah’ın Yontu Sanatı. İstanbul: Yem Yayınları, 2022. google scholar
• Kuran, Aptullah. Anatolian-Seljuk Architecture, The Art and Architecture of Turkey. Ed. Ekrem Akurgal. Oxford: Oxford Üniversitesi Yayınları, 1980. google scholar
• Kuran, Aptullah. Selçuklulardan Cumhuriyete Türkiye’de Mimarlık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2012. google scholar
• Kutlu, Mehmet. “Kayseri Çifte Medrese ‘de Gevher Nesibe Darüşşifasının Konumu Üzerine Bir Değerlendirme.” Sanat Tarihi Dergisi 26/2 (2017): 363-377. google scholar
• Oikonomou, Aineias. “The Use of Geometrical Tracing, Module and Proportions in Design and Construction, from Antiquity to the 18th Century.” International Journal of Architectural Heritage 16/10 (2021): 1567-1587. google scholar
• Rainer, Paul Naredi. Architektur und Harmonie. Köln: DuMont Buchverlag, 1982, 203. google scholar
• Rice, Tamara Talbot. The Seljuks. Londra: Thames and Hudson, 1961. google scholar
• Salt Araştırma, Ali Saim Ülgen Arşivi (ASÜA), Kayseri Gevher Nesibe Sultan Şifahanesi Çifte Medrese A-A, B-B kesitleri ve ön cephe, TASUPA0240011 (4 Temmuz 1905). google scholar
• Selçuklu Mirası. “Gök Medrese Camii ve Türbesi.” Erişim 11 Temmuz 2024. https://www. selcuklumirasi.com/architecture-detail/gok-medrese-camii-ve-turbesi. google scholar
• Tuncer, Orhan Cezmi. “Orantı ve Modül Üzerine Selçuklu Yapılarından Bazı Örnekler.” Vakıflar Dergisi 13 (1981): 449-488. google scholar
• Tuncer, Orhan Cezmi. Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Moğollar. Ankara: Vakıflar Bankası, 1986. google scholar
• Wittkower, Rudolf. Architectural Principles in the Age of Humanism. Londra: Academy Editions, 1988. google scholar