Some Determinations on Anatolian Seljuk Architecture in Kütahya

Year 2024, Issue: 22, 105 - 132, 08.08.2024

Demet Kara

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1482547

Abstract

The city of Kütahya, located on the western border of the Anatolian Seljuk State, was conquered in the years following 1071, when the Seljuks began to settle in Anatolia, due to its location. However, since it was located on the Byzantine border, it constantly changed hands between the Byzantines and the Anatolian Seljuks until the period of Ala al-Din Kayqubad I (1220-1237). The subject of this study is the boundaries of Kütahya during the Seljuk Period, based on the structures built in the city center of Kütahya, which came entirely under the rule of the Anatolian Seljuks in the year 1233, and the location of these structures. Balıklı Mosque and Hıdırlık Masjid with construction inscriptions, date back to the period of Ghiyath al-Din Kaykhusraw II. One of the two Hezâr Dînârî Masjids, which is generally accepted to have been built during the Anatolian Seljuk period, lost its originality, and the Sadeddin Mosque and its sakahane were built in 1870 in place of the other. In addition, based on Evliya Çelebi’s information about Kütahya, it was determined that the Kütahya Grand Mosque was a Seljuk work and, in this context, the identity of Imad al-Din Hezâr Dînârî, one of the Seljuk patrons, was determined. This study focuses on the architectural works of Kütahya from the Anatolian Seljuk period and the physical structure of the city. Anatolian Seljuk period architectural monuments of Kütahya and the absence of a monographic study on the development of the period, the study reveals its originality.

Keywords

Kütahya, Anatolian Seljuk Period, Hezâr Dînârî, Masjid, Architectural History

Kütahya’da Bulunan Anadolu Selçuklu Mimarisi Üzerine Bazı Tespitler

Abstract

Anadolu Selçuklu Devleti’nin batı sınırında yer alan Kütahya kenti, konumu dolayısıyla Selçukluların Anadolu’ya yerleşmeye başladığı 1071 yılını takip eden yıllarda fethedilmiştir. Ancak Bizans sınırında bulunması sebebiyle kent I. Alâeddin Keykubad (1220-1237) dönemine kadar Bizans’la Anadolu Selçukluları arasında sürekli el değiştirmiştir. 1233 yılında tamamen Anadolu Selçuklu egemenliğine giren Kütahya’nın kent merkezinde inşa edilen eserler ve bu eserlerin konumu üzerinden Selçuklu Dönemi’nde Kütahya’nın sınırları, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. İnşa kitabeleri bulunan Balıklı Camii ve Hıdırlık Mescidi, II. Gıyâseddin Keyhusrev dönemine tarihlenmektedir. Anadolu Selçuklu Dönemi’nde inşa edildiği kabul gören iki Hezâr Dînârî Mescidi’nden biri özgünlüğünü yitirmiş, diğerinin yerine de 1870 yılında Sadeddin Camii ve sakahanesi inşa edilmiştir. Ayrıca Evliya Çelebi’nin Kütahya ile ilgili bilgilerinden hareketle, Kütahya Ulu Camii’nin Selçuklu eseri olduğu ortaya konmuştur. Kütahya’da Selçuklu Dönemi eserlerinin banisi olan İmâdüddin Hezâr Dînârî’nin de kimliği tespit edilmiştir. Bu çalışma, Kütahya’nın Anadolu Selçuklu dönemi mimari eserleri ve kentin fiziki yapısına odaklanmaktadır. Kütahya’nın Anadolu Selçuklu Dönemi mimari eserleri ve kentin bu dönemdeki gelişimini ele alan monografik bir araştırmanın bulunmaması, çalışmanın özgünlüğünü ortaya koymaktadır.

Keywords

Kütahya, Anadolu Selçuklu Dönemi, Hezâr Dînârî, Mescit, Mimarlık Tarihi

References

• Acun Hakkı. “Manisa’daki Türbe Mimarisi.” Belleten 195 (1985): 479-502. google scholar
• Ahmet Eflâkî. Âriflerin Menkıbeleri I. Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973. google scholar
• Ak, Mahmut. “Menazırü’l-avalim (Metin).” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1997. google scholar
• Altınsapan, Erol. Ortaçağ’da Eskişehir ve Çevresinde Türk Sanatı (11-15. Yüzyıl). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1999. google scholar
• Altınsapan Erol ve Canan Parla. Eskişehir Selçuklu ve Osmanlı Yapıları I. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2004. google scholar
• Altun, Ara. “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi “bir deneme.” Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya. İstanbul: Formül Matbaası, 1981-1982, 171-700. google scholar
• Arslan, Muhammet. “Anadolu’da Selçuklu Çağı Cami ve Mescit Mimarisi.” Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2017. google scholar
• Ateş, Erhan. “Ahlatşah (Ermenşah)-Gürcü Münasebetleri.” Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmala rı Dergisi 10 (2019): 127-160. google scholar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. İstanbul Mî’mârî Çağının Menşe’i Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 630-805 (1230-1402). İstanbul: İstanbul Fetih Cem’iyeti İstanbul Enstitüsü Yayınları, 1966. google scholar
• Bayartan, Mehmet. “Osmanlı’dan Günümüze Kütahya Şehrinin Yapı Taşları: Mahalleler.” Coğrafya Dergisi 18 (2010): 57-70. google scholar
• Çaycı, Ahmet ve Latife Durmuş. “Kütahya Erguniyye Mevlevihanesi (Dönenler Camii) Haziresindeki Mezar Taşları.” İstem Dergisi 10 (2007): 205-221. google scholar
• Durukan Aynur, “Beylikler Dönemi Kültür Ortamından Bir Kesit.” Turkish Studies 10 (2014): 391502. Erişim 26 Ocak 2024. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7730. google scholar
• Evliyâ Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi Kütahya-Manisa-İzmir-Antalya-Karaman-Adana-Halep-Şam-Kudüs-Mekke-Medine. Haz. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011. google scholar
• Gündüz, Sema. “Osmanlı Beyliği Mimarisinde Anadolu Selçuklu Geleneği.” Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2006. google scholar
• Güner, Hamza. Kütahya Camileri. Kütahya: Kütahya İl Matbaası, 1964. google scholar
• İbn Bibi. El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fı’l-Umûri’l-Alâ’iyye Selçuknâme II. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. google scholar
• İğdemir, Uğur. “Merhum Halil Edhem Eldem’in Türk Tarih Kurumu’na Armağan Ettiği Türk-İslâm Devri Kitâbe Estampajları.” Belleten 16 (1941): 545-563. google scholar
• Kalyon, Mustafa. Kütahya’da Selçuklu-Germiyan ve Osmanlı Eserleri. Ankara: Kütahya Belediyesi Kültür Yayınları, 2000. google scholar
• Katoğlu, Murat. “13. Yüzyıl Konyasında Bir Cami Grubunun Plân Tipi ve “Son Cemaat Yeri.” Türk Etnoğrafya Dergisi 59 (1966): 81-100. google scholar
• Kolay, Arif. “Cumhuriyet Dönemine Kadar Kütahya Şehrinin Gelişim Süreci.” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 73 (Temmuz 2022): 171-184. Erişim 22 Ocak 2024. https:// doi.org/10.51290/dpusbe.1112952. google scholar
• Küçük, Sezai. “Dünden Bugüne Kütahya Mevlevîhânesi.” Ekev Akademi Dergisi 29 (2006): 51-64. google scholar
• Mercan, Semra Güler. “Kütahya’daki Anadolu Selçuklu Dönemi’ne Ait Yapı Kitabelerinin Hat Sanatı Bakımından Değerlendirilmesi.” Diyanet İlmî Dergi 4 (Aralık 2023): 1283-1304. Erişim 12 Nisan 2024. https://doi.org/10.61304/did.1361096. google scholar
• Oral, M. Zeki. “Anadolu’da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri.” Belleten 5 (1962): 23-77. google scholar
• Öney, Gönül. Ankara’da Türk Devri Yapıları. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 1971. google scholar
• Özcan, Koray. “Erken Dönem Anadolu-Türk Kenti Anadolu Selçuklu Kenti ve Mekânsal Ögeleri.” Bilig 55 (2010): 193-220. google scholar
• Özcan, Koray. “Anadolu’da Selçuklu Kentler Sistemi ve Mekânsal Kademelenme.” ODTÜ Mimarlık Fakültes i Dergisi 23(2006): 21-61. google scholar
• Palaz Yıldırım, Semra. “Kütahya Hıdırlık Mescidi.” Turkish Studies 12 (Ocak 2017): 437-456. Erişim 26 Ocak 2024. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12070. google scholar
• Parlak, Sevgi ve Ş. Barihüda Tanrıkorur. “Kütahya Mevlevîhânesi.” TDV İslam Ansiklopedisi. 27. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003, 1-3. google scholar
• Sultan Veled. Sultan Veled Divanı. Çev. Veyis Değirmençay. İstanbul: Demavend Yayınları, 2016. google scholar
• Sümer, Faruk. “Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar.” Belleten 50 (1986): 447-494. google scholar
• Sümer, Faruk. “Ahlatşahlar.” TDV İslam Ansiklopedisi. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989, 24-28. google scholar
• Strabon. Antik Anadolu Coğrafyası (Kitap XII-XIII-XIV). Çev. Adnan Bekman, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000. google scholar
• Şimşekler, Nuri. “Sultan Veled’in Divanı’nda Şehirlere Yazdığı Övgüler.” Nüsha 54 (Haziran 2022): 167-186. Erişim 21 Nisan 2024. https://doi.org/10.32330/nusha.1099455. google scholar
• Tanyeli, Uğur. Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1987. google scholar
• Tuncer, Orhan Cezmi. Anadolu Kümbetleri -1- Selçuklu Dönemi. Ankara: Güven Matbaası, 1986. google scholar
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014. google scholar
• Uysal, Ali Osman. “Afyon, Kütahya ve Denizli Çevresinde Araştırmalar.” Türk Etnografya Dergisi XX (1997): 77-114. google scholar
• Uysal, Ali Osman. Germiyanoğulları Beyliğinin Mimari Eserleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2006. google scholar
• Uzunçarşılıoğlu, İsmail Hakkı. Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri. İstanbul: Devlet Matbaası, 1932. google scholar
• Varlık, Mustafa Çetin. Germiyan-oğulları Tarihi (1300-1429). Ankara: Sevinç Matbaası, 1974. google scholar