Harran Kazılarında Bulunan Cam Bilezikler (2013-2023)

Year 2025, Issue: 23, 102 - 124, 05.02.2025

İsmail Aslan , Sevcan Ölçer

Abstract

Neolitik Dönem'den beri kullanılan süs eşyaları veya takılar arasında önemli bir yeri olan bilezikler, bulundukları coğrafyada toplumların sosyal, ekonomik, sanatsal ve kültürel bağları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Anadolu coğrafyasında yapılan kazı çalışmalarında Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Dönemleri’ne ait çok sayıda cam bileziğe rastlanmıştır. Özellikle Orta Çağ’a ait İslami Dönem’e ait veriler ise ancak son yıllarda paylaşılmaya başlanmıştır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde oldukça önemli bir yerleşim merkezi olan Harran’da devam eden kazılarda İslami Dönem’e ait zengin buluntular ele geçmiştir. Kentte yapılan kazılarda açığa çıkarılan mimari yapılar ve çok sayıda seramik eserin yanı sıra cam bilezikler de bulunmuştur. Harran’daki mimari eserler ve seramikler konusunda çalışmalar yapılmasına rağmen cam eserler ve cam bilezikler değerlendirilmemiştir. Bilim dünyasına ilk defa tanıtılacak olan ve Selçuklu-Eyyûbi Dönemi cam sanatı hakkındaki araştırmalara katkı sağlayacak bu eserler, üretim teknikleri, boyutları, renk özellikleri ve süsleme kompozisyonlarına göre irdelenmiştir. Ayrıca daha önce ortaya çıkarılan çağdaş ve benzer bileziklerle karşılaştırmalar yapılarak tarihlendirilmesi yapılmaya çalışılmıştır. Böylece Harran özelinde veya etkileşimde olduğu kültürleri anlamaya yardımcı olacak yeni bir çalışma ortaya çıkmıştır.

Keywords

Harran, İslami Dönem, Selçuklu Sanatı, Cam Sanatı, Bilezik

Glass Bracelets Found in Harran Excavations (2013-2023)

Abstract

Bracelets, which have an important place among the accessories or jewelry used since the Neolithic period, provide important information about the social, economic, cultural and cultural ties of the societies in their geography. Many glass bracelets from the Roman, Byzantine, Seljuk and Ottoman periods were found during excavations in Anatolia. Data from the Islamic Period, especially the Middle Ages, have only begun to be shared recently. Rich findings from the Islamic Period were unearthed during the ongoing excavations in Harran, a critical settlement center in the Southeastern Anatolia Region. In addition to the impressive architectural structures and many ceramic artifacts unearthed during excavations in the city, there are glass bracelets. Although studies have been conducted on the architectural works and ceramics in Harran, glass works and glass bracelets have not been evaluated. Therefore, a preliminary evaluation of the glass bracelets recovered between 2013 and 2023 belonging to the Harran Excavations conducted under the direction of Prof. Dr. Mehmet Önal was made in this study. These works, which will be introduced to the scientific world for the first time and will contribute to research on the glass art of the Seljuk-Ayyubid Period, have been examined according to their production techniques, dimensions, color characteristics and ornamental compositions. Additionally, an attempt was made to date it by making comparisons with contemporary and similar bracelets previously unearthed. Thus, a new study has emerged that will help understand Harran specifically or the cultures it interacts with.

Keywords

Harran, Islamic Period, Seljuk Art, Glass Art, Bracelet

References

• Aslan, İsmail ve Sevcan Ölçer. “Harran Kazılarından Bir Grup Cam Bilezik (2013-2023)." 27. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu'nda sunulan bildiri, Samsun, 25-28 Ekim 2023. google scholar
• Atik, Şeniz. “Late Roman/Early Byzantine Glassfrom the Marmaray Rescue Excavations at Yenikapı in Istanbul.” Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean. Ed. Ergün Laflı. İzmir: Tübitak Yayınları, 2009, 1-16. google scholar
• Bakırer, Ömür. “Komana Glass Bracelets, Preliminary Report.” Komana Small Finds. Ed. Burcu Erciyas ve Meryem Acara Eser. İstanbul: Ege Yayınları, 2019, 265-328. google scholar
• Bakkal, Ali. Harran Okulu. İstanbul: Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2008. google scholar
• Balıkçı, Burcu. “İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserler.” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2007. google scholar
• Başaran, Sait. Pişmiş Toprak ve Cam Eserlerin Konservasyon/Restorasyonu. İstanbul: Graphis Yayınları, 2000. google scholar
• Baykan, Ceren ve Daniş Baykan. Eskiçağ’da Cam. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, 2012. google scholar
• Boulagne, Stephanie ve Claire Hardy Guilbert. “Glass Bangles of al-Shihr, Hadramawt (Fourteenth- Nineteenth Centuries), a Corpus of New Data for the Understanding of Glass Bangle Manufacture in Yemen.” Proceeding of The Arabian Studies 40 (2010): 135-148. google scholar
• Canav Özgümüş, Üzlifat. “Late Roman/Early Byzantine Glass Finds From The Marmaray Rescue Excavation at Sirkeci, İstanbul.” Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean. Ed. Ergün Laflı. İzmir: Tübitak Yayınları, 2009, 17-24. google scholar
• Canav Özgümüş, Üzlifat. Çağlar Boyu Cam Tasarımı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2013. google scholar
• Carboni, Stefano. Glass from Islamic Lands. Londra: Thames ve Hudson, 2001. google scholar
• Cenker, Atilla ve Binnur Gürler. Bergama Müzesi Cam Eserleri. İzmir: Bergama Kültür ve Sanat Vakfı, 2009. google scholar
• Çömezoğlu, Özgü. “Akdeniz Çevresi Orta Çağ Camcılığı Işığında Demre Azizi Nikolaos Kilisesi Cam Buluntuları.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2007. google scholar
• Çoruhlu, Yaşar ve Jale Özlem Oktay, “2006-2009 Kars Ani Kazılarında Ortaya Çıkarılan Cam Bilezikler Üzerine.” XIV. Ortaçağ ve Türk Dönemi google scholar
• Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (Konya 20-22 Ekim 2010). Konya: Kömen Yayınları, 2011, 155-171. google scholar
• Çoruhlu, Yaşar. “Yeni Dönem Kars/Ani Kazıları 2006-2009 Yılı Çalışmalarına Kısa Bir Bakış.” Türk Dünyası Araştırmaları Prof. Dr. Oktay Aslanapa Özel Sayısı 183 (2009): 47-86. google scholar
• Deniz, Bekir. “Aksaray-Melik Mahmud Gazi Hangahı (Darphane) Kazısı-1997.” XX. Kazı Sonuçları Toplantısı 25-29 Mayıs 1998-Tarsus. 2. Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999, 593-612. google scholar
• Eker, Fevziye. “Antikçağ’ın Süsü: Kahramanmaraş Müzesi’ndeki Kaburgalı ve Burma Cam Bilezikler.” TÜBA-AR 25 (2019): 162-171. google scholar
• Eser, Erdal ve Müberra Şahin, “Divriği Kalesi Kazısı Cam Bilezik Buluntuları.” Her Yönüyle Sivas Kongresi’nin 100. Yılında Sivas Uluslararası Sempozyumu. 3. Cilt. Ed. Hakan Yekbaş ve Ahmet Yüksel. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2019, 249-264. google scholar
• Geyik Karpuz, Gül ve Kemal Çibuk. “Kocaeli Arkeoloji ve Etnografya Müzesinde Bulunan Cam Bilezikler.” Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, 2017, 283-296. google scholar
• Geyik Karpuz, Gül. “Adıyaman, Elazığ, Hatay, Mardin, Şanlıurfa Müzelerinde Bulunan İslami Dönem Cam Eserler.” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2014. google scholar
• Geyik Karpuz, Gül. “Elazığ Müzesi’nde Bulunan İslami Dönem Cam Bilezikler.” Yaşar Erdemir’e Armağan: Sanat Tarihi Yazıları. Ed. Osman Kunduracı ve Ahmet Yavuzyılmaz. İstanbul: Literatürk Academia Yayınları, 2019, 453-479. google scholar
• Geyik Karpuz, Gül. “Mardin Müzesi’nde Bulunan Bezemesiz Cam Bilezikler Üzerine Bir Değerlendirme.” Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 59 (2017): 145-156. google scholar
• Geyik, Gül. “Ani Kazısı Cam Bilezikleri (2020-2022).” 26. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2023, 476-491. google scholar
• Gill, Margaret Margaret Anne Violet, Chris S. Lightfood, Eric A. Ivison ve Mark T. Wypski. Amorium Reports, Finds 1: The Glass (1987-1997). Oxford: British Archaelogical Reports, 2002. google scholar
• Gültekin, Eser. “Aksaray-Melik Mahmud Gazi Hangahı (Darphane) Kazısı 2002.” Sanat Tarihi Dergisi, Aydoğan Demir’e Armağan 13/1 (2004): 43-60. google scholar
• Harrison, R. Martin. “Amorium Excavations 1991: The Fourth Prelimary Report.” Anatolian Studies 42 (1992): 207-222. google scholar
• Hayes, John Willam. Excavations At Saraçhane in İstanbul. 2. Cilt. Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1992. google scholar
• Hazinedar Coskun, Tümay. “Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Bizans Cam Bilezikleri: Anaia Üretimi Bileziklerin Yapımına İlişkin Gözlemler.” Tüba-Ked Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi 16 (2017):145-162. google scholar
• Köroğlu, Gülgün. “Yumuktepe Höyüğünden Bizans Dönemi Cam Bilezikleri.” Ortaçağ’da Anadolu (Aynur Durukan’a Armağan). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2002, 355-372. google scholar
• Lauwers, Veerle, Patric Degryse ve Marc Waelkens. “Middle Byzantine (10th-13th Century AD) Glass Bracelets at Sagalassos (SW Turkey).” Glass in Byzantium-Production, Usage, Analyses, Mainz. Mainz: Römisch-Germanisches Zentralmuseum, 2010, 145-152. google scholar
• Lightfoot, Christopher S. ve Melih Arslan. Anadolu Antik Camları: Yüksel Erimtan Koleksiyonu. Ankara: Ünal Ofset, 1992. google scholar
• Oral Çakmakçı, Zeynep. “Kuşadası-Kadıkalesi Kazılarından Süs Amaçlı Cam Objeler: Boncuklar ve Bilezikler.” II. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı (Türkiye Arkeolojisinde Cam: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar) Bildiriler Kitabı, 6-8 Ekim 2011. Ankara: ODTÜ Yayınları, 2012, 114-135. google scholar
• Ölçer, Sevcan ve Ali Akın Akyol. “Harran Örenyeri Kazıları Seramik Örneklerinde Arkeometrik Analizler.” Tuba-Ar 31 (2022): 39-60. google scholar
• Ölçer, Sevcan. “Harran Kazılarında Bulunmuş 12. ve 13. Yüzyıl Seramiklerinden Örnekler.” Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları XXIII. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları, 2021, 450-463. google scholar
• Ölçer, Sevcan. “Harran Örnekleri Işığında Sıraltı Tekniğinde Rakka Seramikleri.” Sanat Tarihi Dergisi 29/2 (2020): 831-859. google scholar
• Ölçer, Sevcan. Harran Orta Çağ İslami Dönem Seramikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022. google scholar
• Önal, Mehmet. “Çarşı Hamamı.” Harran ve Çevresi Arkeoloji. Ed. Mehmet Önal, Süheyla İrem Mutlu ve Semih Mutlu. Şanlıurfa: Şurkav Yayınları, 2019, 325-360. google scholar
• Önal, Mehmet. “Doğu Çarşısı.” Harran ve Çevresi Arkeoloji. Ed. Mehmet Önal, Süheyla İrem Mutlu ve Semih Mutlu. Şanlıurfa: Şurkav Yayınları, 2019, 299-324. google scholar
• Önal, Mehmet. “Harran Kazıları ve Geleceğe Kısa Bir Bakış.” Cumhuriyet’in Birinci Yüzyılında Anadolu’da Türk Dönemi Arkeoloji Çalışmaları. Ed. Harun Ürer. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2023, 249-277. google scholar
• Önal, Mehmet. “Harran Kazısında Bulunan Kürevi Konik Kaplar.” Harran ve Çevresi Arkeoloji. Ed. Mehmet Önal, Süheyla İrem Mutlu ve Semih Mutlu. Şanlıurfa: Şurkav Yayınları, 2019, 360-386. google scholar
• Özfırat, Aynur. Eskiçağ’da Harran. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2005 google scholar
• Özgümüş, Üzlifat. “Byzantine Glass Finds in The Roman Theater at İznik (Nicaea).” Byzantinische Zeitschrift 101 (2) (2008): 227-235. google scholar
• Öztaşkın, Muradiye. “Stratonikeia Bizans Dönemi Cam Buluntuları.” Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları I. Ed. Bilal Söğüt. İstanbul: Ege Yayınları, 2015, 175-188. google scholar
• Öztürk, Nurettin. Erzurum Müzesi Cam Eserleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2013. google scholar
• Pangelova, Liliya. “Roma Dönemi Cam Şekillendirme ve Dekorasyon Tekniklerinin Çağdaş Cam Sanatına Yansımaları.” Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2016. google scholar
• Philippe, Joseph. “Reflections on Byzantine Glass.” I. Uluslararası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, 26-27 Nisan 1988. İstanbul: TŞCFAŞ Belge ve Bilgi Merkezi, 1990. google scholar
• Polat, Ziya. “Selahaddin Eyyubi Döneminde Devlet Merkezi Olarak Harran.” Harran ve Çevresi Tarih. Ed. Abdullah Ekinci. Şanlıurfa: Şurkav Yayınları, 2019, 173-188. google scholar
• Rice, David S. “Medieval Harran: Studies on its Topography and Moments, I.” Anatolian Studies II (1952): 36-84. google scholar
• Schwarzer, Holger. “Sapanatantike und Byzantinische Glasfunde aus Pergamon.” Late Roman/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean. Ed. Ergün Laflı. İzmir: Tübitak Yayınları, 2009, 85-109. google scholar
• Shindo, Yoko. “The Classification and Chronology of the Islamic Glass Bracelets from al-Tur, Sinai.” Cultural Change in the Arab World Senri Studies 55 (2001): 73-100. google scholar
• Spaer, Maud. “The Islamic Glass Bracelets of Palestine: Preliminary Findings.” Journal of Glass Studies 34 (1992): 44-62. google scholar
• Spaer, Maud. “The Pre-Islamic Glass Bracelets of Palestine.” Journal of Glass Studies 30 (1988), 51-61. google scholar
• Stern, Eva Marianne. Ancient Glass at the fondation Custodia (Collection Frist Lught). Paris: Elinkwijk B.V., 1977. google scholar
• Şeşen, Ramazan. “Cezire.” TDV İslam Ansiklopedisi. 7. Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
• Şeşen, Ramazan. “Harran ve Türk-İslâm Tarihindeki Yeri.” Tarihi ve Kültürel Boyutları İçerisinde Şanlıurfa ve GAP Sempozyumu (Bildiri Özetleri). İstanbul: Nurettin Uycan Basımevi, 1987, 159-167. google scholar
• Şeşen, Ramazan. “Harran.” TDV İslam Ansiklopedisi. 16. Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997. google scholar
• Şeşen, Ramazan. Harran Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
• The Met. “Bracelet.” Erişim 26 Şubat 2024. http://www.metmuseum.org/Collections/search-the-collections/446040. google scholar
• Tokuş, Ömer. “Urfa ve Çevresinde Bir Arap Emirliği “Numeyrîler” (990-11.Yüzyılın Sonlarına Kadar).” Uluslararası İslâm Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa Sempozyumu (25-27 Mart 2016) Tebliğler. 1. Cilt. Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür Yayınları, 2016, 181-198. google scholar
• Uysal, Zekiye. “Kubad Abad Kazılarında Bulunan Cam Bilezikler (2005-2010).” Sanat Tarihi Dergisi 19/2 (2010): 43-54. google scholar
• Uysal, Zekiye. “Kubadabad Sarayı Kazılarında (1981-2004) Bulunan Cam Bilezikler.” Türk Dünyası Araştırmaları Prof. Dr. Oktay Aslanapa Özel Sayısı 183 (2009): 493-504. google scholar
• Uysal, Zekiye. “Samsat Kazılarında Bulunan Cam Bilezikler.” Sanat Tarihi Dergisi 29/1 (2020): 301-317. google scholar
• Uysal, Zekiye. Kubad-Abad Sarayında Selçuklu Cam Sanatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013. google scholar
• Whitcomb, Donald S. “Quseir Islamic Glass From Al-Qadim, Egypt.” Journal of Glass Studies 25 (1983):101-108. google scholar
• Yardımcı, Nurettin. Mezopotamya’ya Açılan Kapı Harran. İstanbul: Ege Yayınları, 2007. google scholar
• Yavuzyılmaz, Ahmet. “Gevale Kalesi Cam Bilezik Buluntuları (2013-2015).” XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (Sakarya, 02-05 Kasım 2016). 1. Cilt. Ed. Ela Taş. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2017, 49-61. google scholar