Konya’daki Medrese Yapılarının Günümüz Konya Kent Merkezinin Biçimlenmesi Üzerine Etkileri

Year 2025, Issue: 23, 181 - 214, 05.02.2025

Gülçin Erdaş , Fatih Semerci

https://doi.org/10.26650/artsanat.2025.23.0009

Abstract

Tarih boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış bir kent olan Konya, zengin bir mimari kültüre sahiptir. Anadolu Selçukluları döneminde başkent olmasıyla birlikte kültür, sanat ve eğitim alanlarında önemli bir merkez hâline gelmiştir. Bu dönemde oldukça görkemli mimari yapılar ile donatılmış, bu durum Beylikler ve Osmanlı döneminde de devam etmiştir. Eğitime ve kültürel faaliyetlere verilen önem doğrultusunda Selçuklular ile başlayan medrese açma geleneği, Karamanoğulları ve Osmanlı ile devam etmiş, süreç içinde pek çok medrese inşa edilmiştir. Bu medreseler yapıldıkları dönemde hem kent içinde önemli bir odak noktası olmuş hem de kentin biçimlenmesine katkı sağlamıştır. Bu araştırmada medreselerin izlerinin kent dokusu içinde yalnızca bulundukları dönemde değil, kendilerinden yüzyıllar sonra bile farklı biçimlerde ortaya çıktığının farkındalığıyla, Konya kent merkezinin biçimlenmesinde medreselerin etkisi üzerine odaklanılmıştır. Bu doğrultuda öncelikle Konya kent merkezindeki medreseler tespit edilmiş, daha sonra tespit edilebilen toplam 86 medresenin günümüz kent merkezindeki izleri sorgulanmıştır. Sorgulama neticesinde medreselerin Konya kent merkezinin biçimlenmesinde hem fiziki hem manevi etkileri olduğu saptanmıştır. Medreselerin temaları ile günümüzde ilgili bölgede bulunan yapılaşma türünün benzerlik gösterdiği, medreselerin bulundukları semtin isimlendirilmesinde rol oynadıkları, kentsel hafızanın korunmasına katkı sağladıkları tespit edilmiştir.

Keywords

Medrese, Kent biçimlenmesi, Konya medreseleri, Konya tarihî kent merkezi, Medrese-kent ilişkisi

Effects of Madrasah Buildings in Konya on the Formation of the City Center

Abstract

Konya, a city that has hosted various civilizations throughout history, has a rich architectural culture. Konya became an important center in the fields of culture, art and education after it became the capital during the Anatolian Seljuk Period. In this period, it was equipped with very magnificent architectural structures and this situation continued in the Principalities and Ottoman Period. In line with the importance given to education and cultural activities, the tradition of opening madrasahs that started with the Seljuks continued with the Karamanids and Ottomans, and many madrasahs were built during the process. These madrasahs were both an important focal point in the city and contributed to the shaping of the city. This research focuses on the impact of madrasahs on the shaping of Konya city center with the awareness that the traces of madrasahs appear in different forms in the urban fabric not only during their period but also centuries later. In this direction, first, the madrasahs in the Konya city center were identified, and then the traces of 86 madrasahs that could be identified in today's city center were questioned. Because of the investigation, it was determined that madrasahs had both physical and spiritual effects on the shaping of the Konya city center. It has been determined that the themes of the madrasahs and the type of construction in the relevant region today are similar, that the madrasahs play a role in the naming of the neighborhood where they are located, and that they contribute to the preservation of urban memory.

Keywords

Madrasah, Urban formation, Konya madrasahs, Konya historical city center, Madrasah-city relationship

References

• Ahmed Eflâkî. Âriflerin Menkıbeleri. 1. Cilt. Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973 google scholar
• Arabacı, Caner. “1900-1924 Yılları Arası Konya Medreseleri.” Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 1996 google scholar
• Arkitera. “2. Ödül, Konya Alaeddin Tepesi II. Kılıçarslan Köşkü ve Kazı Alanı Mimari Fikir Proje Yarışması.” Erişim 25 Ocak 2024. https:// google scholar
• www.arkitera.com/proje/2-odul-konya-alaeddin-tepesi-ii-kilicarslan-kosku-ve-kazi-alani-mimari-fikir-proje-yarismasi google scholar
• Atçeken, Zeki. “İplikçi (Akun-Aba) Medresesi'nin Bilinmeyen Bir Yönü ve Osmanlılar Zamanında Bakımı ve Kullanılması.” Vakıflar Dergisi 22 (1991): 315-321 google scholar
• Atçeken, Zeki. “Osmanlılar Zamanına Ulaşan Selçuklu Medreseleri ve Müderrisleri.” Yeni Türkiye 91 (2016): 652-662 google scholar
• Ayte, Fethullah. “Medreseler.” Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler. 1. Cilt. Ed. Fikret Gedikli. Muş: Muş Alparslan Üniversitesi, 2013, 61-64 google scholar
• Cumbur, Müjgan. “Selçuklu Devri Konya Kütüphanesi.” Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi 1 (1986): 37-44 google scholar
• Çakır İnşaat. “Konya Numune Hastanesi.” Erişim 20 Şubat 2024 https://www.cakir.com.tr/tr/projeler/tamamlanan-projeler/konyanumune-hastanesi#gallery-1 google scholar
• Dalkılıç, Mehmet. “Medreselerin Ortaya Çıkmasına Zemin Hazırlayan Tarihsel Süreç.” Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler. 1. Cilt. Ed. Fikret Gedikli. Muş: Muş Alparslan Üniversitesi, 2013, 233-246 google scholar
• Demir, Fatih. “Anadolu Selçuklu Dönemi Medreseleri Ve Medrese Eğitimi.” Yüksek Lisans tezi, Tokat Gazıi̇osmanpaşa Üniversitesi, 2019 google scholar
• Doğan, Recai. “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerinin Batılılaşma Açısından Tahlili.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXXVII (1997): 407-442 google scholar
• Konya’daki Medrese Yapılarının Günümüz Konya Kent Merkezinin Biçimlenmesi Üzerine Etkileri Erdaş & Semerci, 2025 google scholar
• Eski Eserler Public Library. “Lala Ruzbe Medresesi.” Erişim 25 Ocak 2024 https://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Egitim-Kurumu/1919/Lala-Ruzbe-Medresesi.asp?LID=TR&ID=191 google scholar
• Eski Eserler Public Library. “Şeref Mesud Medresesi.” Erişim 25 Ocak 2024 https://www.eskieserler.net/kurumdetayi.php?id=1922&page=16 google scholar
• Gelişli, Yücel. “On Dokuzuncu Yüzyılda (Osmanlı Devleti’nin), Bağdat ve Yemen Vilayetlerinde Medreselerin Açılma Gerekçelerine İlişkin google scholar
• İki Belge.” Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 25/2 (2005): 83-113 google scholar
• Gönül, Faik. “Vakıf İle Medresenıi̇n Tarıi̇hsel İlıi̇şkıi̇sıi̇ Bağlamında Üsküdar Medreselerıi̇nıi̇n Güncel İşlevlerıi̇nıi̇n Değerlendıi̇rıi̇lmesıi̇.” Yüksek Lisans tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2020 google scholar
• Gündüz, Mustafa, A. Meryem Demirkıran, Ali Yılmaz, Mustafa Ergün ve Cemil Öztürk. Eğitim Tarihi. Ed. Mehmet Şişman. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, 2019 google scholar
• Güven, İsmail. “Büyük Selçuklu Devletinde Eğitim ve Öğretime Genel Bir Bakış.” Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES) 25/2 (1992), 833-848 google scholar
• Hızlı, Mefail. “Kuruluşundan Osmanlılara Kadar Medreseler.” T.C. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 2/2 (1987): 273-281 google scholar
• İpekçioğlu, G. İpek. “Konya'da Karamanoğulları Dönemi Mimari Eserleri.” Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2022 google scholar
• Karpuz, Haşim. Anadolu Selçuklu Mimarisi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yaşatma ve Geliştirme Vakfı, 2001 google scholar
• Kemaloğlu, Muhammet. “XI.-XIII. Yüzyıl Türkiye Selçuklu Devletinde Eğitim-Öğretim (Medreseler).” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 2/5 (2015): 89-106 google scholar
• Kılınç, Emin. “Klâsik Osmanlı Eğitim Kurumlarından Konya Dârü’l-Huffâzları (XVII. Yüzyıl).” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/1 (2008): 18-43 google scholar
• Konya Aktüel. “Konya Baruthanesi (Güherçile Yapım Evi).” Erişim 30 Ocak 2024. http://www.konyaaktuel.com/2017/02/konya-baruthanesi-guhercile-yapim-evi.htm google scholar
• Konya Büyükşehir Belediyesi. “Konya Tarihinin En Önemli Projesi: Eski Adliye Binası Yıkılarak Kent Meydanı Oluşturuluyor.” Erişim 09 Şubat 2024. https://www.konya.bel.tr/haber/konya-tarihinin-en-onemli-projesi-eski-adliye-binasi-yikilarak-kent-meydani-olusturuluyo google scholar
• Konyalı, İbrahim Hakkı. “Bir Hüccet İki Vakfiye.” Vakıflar Dergisi 7 (1968): 97-110 google scholar
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1964 google scholar
• Konyapedia. “Adliye Medresesi (Hacı Adil Efendi Medresesi).” Erişim 17 Ocak 2024. https://www.konyapedia.com/makale/122/adliye-medresesi-haci-adil-efendi-medreses google scholar
• Konyapedia. “Ali Gav/Mahmudiye Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/508/ali-gavmahmudiye-medreses google scholar
• Konyapedia. “Ataiye Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/195/ataiye-medreses google scholar
• Konyapedia. “Atik Müftü Dairesi (Nûriye/Kurdoğlu/Keleşzâde Medresesi).” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/252/atik-muftu-dairesi-nuriyekurdoglu-keleszade-medreses google scholar
• Konyapedia. “Biçyemez (Bityemez)/Adanalı Ömer Efendi Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/864/bicyemez-bityemezadanali-omer-efendi-medreses google scholar
• Konyapedia. “Fahrettin Paşa Parkı.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/1452/fahrettin-pasa-park google scholar
• Konyapedia. “Fethiye Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/1531/fethiye-medreses google scholar
• Konyapedia. “Gömeç Hatun (Ana) Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/1833/gomec-hatun-ana-medreses google scholar
• Konyapedia. “Hafız İsmail Konevi Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/2307/hafiz-ismail-konevi-medreses google scholar
• Konyapedia. “Islah-ı Medaris-i İslamiye Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/2645/islah-i-medaris-i-islamiye-medreses google scholar
• Konyapedia. “İrfaniye Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/2712/irfaniye-medreses google scholar
• Konya’daki Medrese Yapılarının Günümüz Konya Kent Merkezinin Biçimlenmesi Üzerine Etkileri Erdaş & Semerci, 2025 google scholar
• Konyapedia. “Kadızade Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/1629/kadizade-medreses google scholar
• Konyapedia. “Kara Hafız Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/1675/kara-hafiz-medreses google scholar
• Konyapedia. “Lâl Paşa Darülhuffazı.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/2965/lal-pasa-darulhuffaz google scholar
• Konyapedia. “Larende Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/2970/larende-medreses google scholar
• Konyapedia. “Müsevvit Efendi (Cevizaltı) Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/3195/musevvit-efendi-cevizalti-medreses google scholar
• Konyapedia. “Simavlı/Fettah-i Sagir/Fettahiye Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/2512/simavlifettah-i-sagirfettahiye-medreses google scholar
• Konyapedia. “Şirvanlı Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/3400/sirvanli-medreses google scholar
• Konyapedia. “Takva Dairesi/Yeni Daire Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/3417/takva-dairesiyeni-daire-medreses google scholar
• Konyapedia. “Tevfikiye (Karahüyüklü) Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/3517/tevfikiye-karahuyuklu-medreses google scholar
• Konyapedia. “Yılanlı Medrese.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/3779/yilanli-medres google scholar
• Konyapedia. “Ziyaiye Medresesi.” Erişim 17 Ocak 2024. google scholar
• https://www.konyapedia.com/makale/3519/ziyaiye-medreses google scholar
• Kuran, Aptullah. Anadolu Medreseleri. 1. cilt. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, 1969 google scholar
• Küçükdağ, Yusuf. “Konya’da Alâeddin Dârüş-şifâsı, Tıp Medresesi ve Mescidinin Yeri, Yapısı.” Osmanlı Araştırmaları IX (1989): 347-359 google scholar
• Lynch, Kevin. Kent İmgesi. Çev. İrem Başaran. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021 google scholar
• Önder, Mehmet. “Konya'da Karatay Medresesi Portali.” Vakıflar Dergisi 25 (1995): 267-270 google scholar
• Önder, Mehmet. Mevlâna Şehri Konya-Tarihi Kılavuz. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1962 google scholar
• Sarıkaya, Yaşar. “Osmanlı Dönemi Konya’sında Medrese Kurucusu ve Patronu Olarak Sufiler ve Alimler (18.-29. Yüzyıllar).” Turkish Studies 2/1 (2007): 162-195 google scholar
• Sözen, Metin. Anadolu Medreseleri: Selçuklu ve Beylikler Devri. 1. Cilt. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, 1970 google scholar
• Sözen, Metin. Anadolu Medreseleri: Selçuklu ve Beylikler Devri. 2. Cilt. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, 1972 google scholar
• Şahbaz, Mehibe. “Sahib Ata Fahrü’d-Din Ali Döneminde İnşa Edilen Medreselerin Türkiye Selçuklu Eğitimindeki Yeri.” Social Sciences Studies Journal 4/22 (2018): 3846-3861 google scholar
• Şahin, Kamil. “Konya Maristan-ı Atik.” Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 5 (2008): 211-217 google scholar
• Turan, Osman. “Şemseddin Altun-Aba, Vakfiyesi ve Hayatı.” Belleten 11/ 42 (1947): 197-236 google scholar
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. “Medrese.” Erişim 17 Ocak 2024. https://sozluk.gov.t google scholar
• Uz, Mehmet Ali. “Konya Medreseleri.” Akademik Sayfalar 14/25 (2014): 386-400 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 2-Devle. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2015 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 6-Tercüman. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2015 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 7-Çiftemerdiven. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2015 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 12-Şükran. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2015 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 14-Kürkçü. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 18-Gazialemşah. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2016 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 21-Beyhekim. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 24-Şerefşirin. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 28-Karakurt. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 39-Medrese Kalenderhane. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019 google scholar
• Art-Sanat, (23), 181–214 213 google scholar
• Konya’daki Medrese Yapılarının Günümüz Konya Kent Merkezinin Biçimlenmesi Üzerine Etkileri Erdaş & Semerci, 2025 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri Serisi: 43-Zincirlikuyu. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019 google scholar
• Uz, Mehmet Ali. Tarihi Konya Mahalleleri. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2022 google scholar
• Uzluk, Şahabettin. “Anadolu Selçuklu Medrese Planının Konya’da İki Camide Uygulanışı.” IX. Türk Tarih Kongresi, Ankara 21-25 Eylül 1981, google scholar
• Kongreye Sunulan Bildiriler. 2. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988, 711-714 google scholar
• Yaldız, Esra. “Konya’daki Medrese Yapılarının Yeniden Kullanım Koşullarına Göre Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 2003 google scholar
• Yavuzyılmaz, Ahmet ve Zekeriya Şimşir. “Konya Kemaliye/Küçük Karatay Medresesi Üzerine Bir Restitüsyon Denemesi.” Selçuk Türkiyat 58 (2023): 135-168. google scholar