ERZURUM ARKEOLOJİ MÜZESİ DEPOSUNDA BULUNAN KAÇAR DÖNEMİNE AİT BİR GRUP İBRİK (PITCHERS OF QAJAR KHANATE; EXAMPLES FROM ERZURUM ARCHAEOLOGICAL MUSEUM)

Year 2014, Issue: 2, 163 - 182, 20.07.2014

Sahure Çınar

Abstract

ÖZET

Bu çalışmada Erzurum Arkeoloji Müzesi'nde depoda bulunan 12 ibrik incelenmiştir. Maden sanatı içerisinde önemli bir yere sahip olan ibrikler form ve üzerindeki figürler sembolik açıdan değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bakır malzemeden yapılan ibrikler dönem içerisinde ve Türk-İslam sanatı içerisindeki yeri üzerinde durulmuştur. Bir Türk hanlığı olan Kaçar Hanlığı'nın ilk dönemlerine tarihlendirilen bu ibriklerin hanlık içerisinde gelişim aşamaları değerlendirilmiş, bu aşamalarda batı ile olan etkileşimlerine dikkat çekilmiştir. Benzer formda imal edilen ibriklerin, gövdeleri üzerine kazıma tekniği ile nakşedilen figürler de ikonografik açıdan değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kaçar dönemi, ibrik, maden sanatı, sembol.

ABSTRACT

In this study, 12 pitchers in the storage of Erzurum Archaeological Museum are examined. These pitchers which are made out of copper and have a significant place as works of metal-art in Islamic art are evaluated in terms of their forms and symbolic figures on them. The study also aims to reveal the stages that these pitchers went through during the first period of Qajar Khanate, together with a Western influence. The iconographic figures on similar works are also evaluated.

Key Words: Qajar period, pitcher, metal art, symbol.

Keywords

Kaçar dönemi, ibrik, maden sanatı, sembol.

References

• Arseven, C. Esat. 1965. "İbrik", Sanat Ansiklopedisi, II: 765-778.
• Bakır, Abdulhalik. 2002. "Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi", Tarih İnceleme Dergisi, 21: 205-208.
• Bala, Mirza, 1993, “Kaçar”, İslam Ansiklopedisi, VI: 31-40.
• Başak, Oktay. 2008. "Taşçağı'ndan Tunççağı'na Anadolu'da Maden Sanatın Gelişimi ve Kullanımı", Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 21: 15-33.
• Bayhan, Ahmet Ali. 2007. "Gümüşhane\Kelkit'ten İki Madeni İbrik", Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Dergisi, S.11, Erzurum, S.1-10.
• Birkan, Seçil. 2005. İslamiyet Öncesi Orta Asya Türk Maden Sanatının Gelişimi (M. Ö. IV-M. S. X. Yüzyıllar), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Bodur, Fulya. 1987. Türk Maden Sanatı, İstanbul.
• Bozkurt, N. ve S. Ertuğrul. 2000. "İbrik", İslam Ansiklopedisi, XXI: 372-378.
• Cebecioğlu, Ethem. 1997. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara.
• Çınar, Ali Abbas. 1996. Türk Dünyası Halk Kültürü Üzerine Araştırma ve İncelemeler, Muğla. Çoruhlu, Yaşar. 2002. Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul.
• Diyarbekirli, Nejat. 1972. Hun Sanatı, İstanbul.
• Ergin, Muharrem. 2004. Dede Korkut Kitabı I, Ankara.
• Erginsoy, Ülker. 1978. İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul.
• __________________.1997. "Maden Sanatı", Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 2: 1138-1147.
• Ergun, Pervin. 2011. "Alevilik- Bektaşilikteki Tavşan İnancının Mitolojik Kökleri Üzerine", Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60: 281-312.
• Esin, Emel. 1976." <Kuşcı> Türk Sanatında Atlı Doğancı İkonografisi Hakkında", Sanat
• Tarihi Yıllığı 1974-1975, VI: 411-452.
• Garthwaıte, Gene R. 2011. İran Tarihi, Çev. Fethi Aytuna, İstanbul. http://www.iranicaonline.org/articles/art-in-iran-v-qajar-1-general
• Ivanov, A. 2003 “Applied Arts: Metalwork, Ceramics and Sculpture”, History of Civilizations of Central Asia, 5, Paris:UNESCO.
• Kacar, Ahmed Mirza. 1356. Tarih-İ İzzedi, Tahran.
• Karpuz, Emine. 2005. "Konya'da Bulunan Hayvan Figürlü İşleme Örnekleri", 8. El Sanatları Sempozyumu, İzmir, 234-249.
• Köksel, Behiye. 2009. "Halk Türkülerinde Avla İlgili Semboller", Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1 (1): 464-478.
• Kuşoğlu, M. Zeki. 1992. "İbrikler", İlgi, 70: S.12-15.
• Maryon, H. 1971. Metalwork and Enameling, New York.
• Naskali, Emine. 2008. Av ve Avcılık, İstanbul.
• Ögel, Bahaeddin. 2003, Türk Mitolojisi I, Ankara.
• Öney, Gönül. 1969. "Anadolu'da Selçuk Geleneğinde Kuşlu, Çift Başlı Kartallı, Şahinli, Arslanlı Mezar Taşları", Vakıflar Dergisi, VIII: 283-291.
• ______________. 1967. "İran Selçukluları İle Mukayeseli Olarak Anadolu Selçuklularında Atlı Av Sahneleri", Anatolia, XI: 121-138.
• ______________. 1971. "Anadolu Selçuklu Mimarisinde Aslan Figürü", Anatolia, XIII: 1-64.
• Özkartal, Mehmet. 2012. "Türk Destanlarında Hayvan Sembolizmine Genel Bir Bakış (Dede Korkut Kitabı'ndan Örnekler), Milli Folklor, 94: 58-71.
• Soyukaya, Nevin. 1999. "Arkeolojik Araştırmalar Işığında Diyarbakır ve Çevresi", Diyarbakır: Müze Şehir, İstanbul.
• Tali, Şerife. 2013. "Kayseri Etnografya Müzesi'nde Bulunan Şifa Tasları ve Sanatı Üzerine", Turkish Studies, 8 (8): 2119-2138.
• Tunçel, Gül. 2011. "Türk Maden Sanatı Kronolojisinde İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ndeki İki Adet Pirinç Buhurdan", Milli Folklor, 89: 257-264.
• ____________.2006. "Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki İbrikler", Erdem Dergisi, 16 (45-47): 1952
• Yavuz, Güngör. 1968. "Türk Maden Sanatı ve Bir Selçuklu Şamdanı", Arkitekt, 2: 71-78.