The Izmir Italian School of Fine Arts and its Founder, Painter Spiridione Pisani (1871 – 1927) in the light of Turkish and Italian Archival Documents

Year 2025, Issue: 24, 461 - 487, 12.08.2025

Giulia Bei

https://doi.org/10.26650/artsanat.2025.24.0013

Abstract

Established in 1906, the Izmir Italian School of Fine Arts (Scuola Italiana di Belle Arti) was created as part of Italy’s cultural diplomacy initiatives in the Eastern Mediterranean, with the backing of the Italian Consul in Izmir, Odoardo Toscani, and in collaboration with the National Association for the Aid of Italian Catholic Missionaries (Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari Italiani – ANSMI). The institution was led by the Italian artist Spiridione Pisani, who was born in Corfu. Pisani was among the initial artists to introduce Impressionism to the Corfu school of painting via Italy, serving as both an artist and educator in Corfu, Izmir, and Rome. Under Pisani’s leadership, the Izmir Italian School of Fine Arts commenced operations on November 5th, 1906, and swiftly attained reputation within the Levantine society and abroad. The school, financed by Italy, was a distinctive instance inside the Ottoman Empire and operated until 1919. This article aims to shed light on the founding process, structure, and activities of the school through Turkish and Italian archival records. The art and biography of Spiridione Pisani, the institution’s founder and a figure who has been largely overlooked in academic literature, are also examined for the first time using archival sources.

Keywords

Spiridione Pisani , Izmir Italian School of Fine Arts , Ottoman-Italian Relations , Levantine Community in Izmir , Art Education

Türk ve İtalyan Arşiv Belgeleri Işığında İzmir İtalyan Güzel Sanatlar Okulu ve Kurucusu Ressam Spiridione Pisani (1871 – 1927)

Abstract

1906 yılında açılan İzmir İtalyan Güzel Sanatlar Okulu (Scuola Italiana di Belle Arti), İtalya’nın Doğu Akdeniz’deki kültürel diplomasi politikalarının bir parçası olarak, İzmir İtalya Konsolosu Odoardo Toscani’nin desteği ve Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği (Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari Italiani – ANSMI) ile iş birliği içinde kurulmuştur. Okulun başına, Korfu doğumlu İtalyan ressam Spiridione Pisani getirilmiştir. Korfu resim sanatı ekolüne İtalya aracılığıyla izlenimciliği tanıtan ilk sanatçılardan biri olan Pisani; Korfu, İzmir ve Roma’da hem sanatçı hem de eğitimen olarak görev yapmıştır. Sanatçının yönettiği İzmir İtalyan Güzel Sanatlar Okulu, 5 Kasım 1906’da eğitime başlamış; kısa sürede kısa sürede Levanten topluluğu içerisinde ve uluslararası çevrelerde tanınır hale gelmiştir. İtalya tarafından finanse edilen bu okul, Osmanlı İmparatorluğu’nda benzeri olmayan bir örnek teşkil etmiş ve 1919 yılına kadar faaliyet göstermiştir. Bu makale, söz konusu okulun kuruluş sürecini, yapısını ve faaliyetlerini Türk ve İtalyan arşiv belgeleri ışığında ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca, bu kurumun kurucusu olan ve şimdiye kadar akademik literatürde ele alınmamış bir figür olarak Spiridione Pisani’nin sanatı ve yaşam öyküsü de ilk kez arşiv belgelerine dayanarak değerlendirilmektedir.

Keywords

Spiridione Pisani , İzmir İtalyan Güzel Sanatlar Okulu , Osmanlı- İtalya İlişkileri , İzmir Levanten Topluluğu , Sanat Eğitimi

References

• “Από την έκθεση της ιταλικής.” [Apo tin ekthesi tis italikıs] Kosmos, 15 Temmuz 1909. google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i MissioNari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), Smirne Scuola Femminile Suore d’İvrea, 6/A, 7 Mart 1907. google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), Smirne Scuola Femminile Suore d’İvrea, 6/A, "Copia Convenzione". google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), Smirne R. Consolato 1893-1906, 13/A, 10 Nisan 1906. google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), Smirne R. Consolato 1893-1906, 13/A, 05 Eylül 1906. google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), 556-13/B, Smirne Suore d’İvrea 1904-1910, 20 Ekim 1906. google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), 556-13/B, Smirne Suore d’İvrea 1904-1910, 14 Aralık 1906. google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), 556-13/B, Smirne Suore d’İvrea 1904-1910, 23 Ocak 1911. google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), 556-13/B, Smirne Suore d’İvrea 1904-1910, 19 Şubat 1913. google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), 556-13/B, Smirne, Suore D’İvrea 1904-1910, 27 Eylül 1913. google scholar
• Archivio dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari İtaliani/ Ulusal İtalyan Katolik Misyonerlere Yardım Derneği Arşivi (AANSMİ), 556-13/B, Smirne, Suore D’İvrea 1904-1910, 30 Temmuz 1913. google scholar
• Archivio Storico dell’Accademia di Belle Arti di Roma/ Roma Güzel Sanatlar Akademisi Tarihi Arşivi (ABAR), Serie Studenti, Spiridione Pisani, Korfu 12 Ekim 1887. google scholar
• Archivio Storico dell’Accademia di Belle Arti di Roma/ Roma Güzel Sanatlar Akademisi Tarihi Arşivi (ABAR), Serie Studenti, Spiridione Pisani, Roma 2 Kasım 1877. google scholar
• Archivio Storico dell’Accademia di Belle Arti di Roma/ Roma Güzel Sanatlar Akademisi Tarihi Arşivi (ABAR), Serie Studenti, Spiridione Pisani, Korfu 24 Ekim 1877. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), FONDO D.G.I.E. google scholar
• Archivio Scuole 1888-1920 Fascicoli Personale Doçente Estero Non Piû in Servizio, “Pisani, Spiridione”,156, 30 Mart 1925. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del MiNistero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri BakaNlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), FONDO D.G.İ.E. google scholar
• Archivio Scuole 1888-1920 Fascicoli Personale Docente Estero Non Piû in Servizio, “Pisani, Spiridione”, 156, 22 Ekim 1924. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), FONDO D.G.İ.E. google scholar
• Archivio Scuole 1888-1920 Fascicoli Personale Docente Estero Non Piû in Servizio, “Pisani, Spiridione”, 156, Korfu 20 Mayıs 1906. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 1938, B/73, İzmir 20 Ekim 1906. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 1938, B/73, İzmir 06 Kasım 1906. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE) Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 193, 191.3, SF18, Spiridione Pisani, 30 Ocak 1913. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 193, 191.3, SF18, Spiridione Pisani, Roma 8 Eylül 1912. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 193, 191.3, SF18, Spiridione Pisani, Roma 28 Şubat 1912. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 193, 191.3, SF18, “Spiridione Pisani”, Roma 11 Haziran 1912. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 193, 191.3, SF18, “Spiridione Pisani”, Roma 8 Eylül 1912. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 193, 191.3, SF18, “Spiridione Pisani”, İzmir 30 Ocak 1913. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), FONDO D.G.İ.E. google scholar
• Archivio Scuole 1888-1920 Fascicoli Personale Docente Estero Non Piû in Servizio, “Pisani, Spiridione”, 156, 14 Haziran 1924. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), FONDO D.G.İ.E. google scholar
• Archivio Scuole 1888-1920 Fascicoli Personale Docente Estero Non Piû in Servizio, “Pisani, Spiridione”, 156, Roma 22 Ekim 1924. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), D.G.İ.E. Archivio Scuole 1888-1920 Fascicoli Personale Docente Estero Non Piû in Servizio, “Pisani, Spiridione”, 156, 30 Mart 1925. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE) D.G.İ.E. Archivio Scuole 1888-1920 Fascicoli Personale Docente Estero Non Piû in Servizio, 1 “Pisani, Spiridione”, 156, Roma 22 Ekim 1924. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), D.G.İ.E. Archivio Scuole 1888-1920 Fascicoli Personale Docente Estero Non Piû in Servizio, “Pisani, Spiridione”, 156, (?) Ağustos 1924. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 193, 191.3, SF18, “Spiridione Pisani”, 21 Nisan 1913. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Rappresentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 193, 191.3, Spiridione Pisani, 5 Haziran 1913. google scholar
• Archivio Storico Diplomatico del Ministero degli Affari Esteri/ İtalya Dış İşleri Bakanlığı Diplomasi Tarihi Arşivi (ASMAE), Fondo Rappre-sentanza Diplomatica Turchia - Ankara 1829 - 193, “1889-1915 Scuole”, 26, 04 Haziran 1915. google scholar
• ApıoT N. Maupiöpç [Arist N. Mavridis]. &ıAoAoyıı<rı npoıroxpovıâ [FilologiKi Protochronia]. Atina: y.y., 1956. google scholar
• Atay, Çınar. İzmir Rıhtımında Ticaret Kordon Boyunda Yaşam 1610-1940. İzmir: İzmir Ticaret Odası, 2012. google scholar
• “Atti dell’İstituto Coloniale İtaliano.” Rivista Coloniale: Organo dell’Istituto Coloniale Italiano III (1907): 470-491. google scholar
• Bei, Giulia. “Geç OsmanlI Dönemi Türk-İtalyan Sanat İlişkileri: Pisani Ailesi Örneği.” Conversazioni Italo-Ottomane/italyan-Osmanlı Konuşmaları/Italo-Ottoman Conversations. Ed. Consuelo EmilJ Malara, Giorgio Ennas, Musa Toprak, Ankara: İtalya Dostluk Derneği, 2024, 281-295. google scholar
• Berkant, Cenk. “İzmir’de İki İtalyan ProJeci: Stefano Molli (1858-1916) ve Giulio Mongeri (1873-1953).” Ege Mimarlık 1. 89/90 (2015): 50-53. google scholar
• Berkant, Cenk. “L’İmpero Ottomano e l’İtalia, le Relazioni in Architettura: İl Caso di Smirne.” Doktora tezi, Padova Üniversitesi, 2011. google scholar
• Beyru, Rauf. 19. Yüzyılda İzmir’de Yaşam. İzmir: Literatür Yayıncılık, 2000. google scholar
• MnöArıç, rıavvpç [Bolis, Giannis]; nauAönouAoç, ApppTpnç [Pavlopoulos, Dimitris]. EAAgviKr/ XapaKTiKr/ 1843 - 1915: iaropla, AeÇikö XapaKrdıv[ElliniKi CharaKtiKi 1843 - 1915: Istoria, lexiKo charakton]. Atina: Da Vinci, 2012. google scholar
• Camera dei Deputati. Relazione Presentata dal Presidente del Consiglio Ministro ad Interim degli Affari Esteri (Crispi): Riordinamento delle Scuole Italiane all’Estero, Seduta dell’11 Febbraio 1889. Roma: Tipografia della Camera dei Deputati, 1889. google scholar
• Corfu Stories. “13/12/1981: «Ocuya» o Oûtoç Fıo^ûXXr)ç.” [«Fevgei» o Fotos Giofyllis] Erişim 5 Şubat 2024. https://corfustories.com/ 2020/12/13/13-12-1981-feygei-o-fotos-giofyllis/. google scholar
• CumhurbaşkaNlığı Devlet Arşivleri BaşkaNlığı OsmaNlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 2448.183554, 06.09.1322 (14 Kasım 1904). google scholar
• CumhurbaşkaNlığı Devlet Arşivleri BaşkaNlığı OsmaNlı Arşivi (BOA), Maarif İbtidai (MF.İBT.), 414.70, 07.03.1331 (14 Şubat 1913). google scholar
• CumhurbaşkaNlığı Devlet Arşivleri BaşkaNlığı OsmaNlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 4159.311898, 01.04.1331 (10 Mart 1913). google scholar
• Çelebi, Mevlüt. “19. Yüzyılda İzmir’de İtalyaN Cemaati.” Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih İncelemeleri Dergisi 22/1 (2007): 19-51. google scholar
• De GuberNatis, ANgelo. Dizionario degli Artisti Italiani Viventi: Pittori, Scultori e Architetti. FloraNsa: Le MoNNier, 1889. google scholar
• De Nardis, StefaNia. “La Patria İNsegNata iN OrieNte. Politiche e İstituzioNi Scolastiche İtaliaNe Oltre Adriatico 1880-1945.” Adriatico Contemporaneo: Rotte e Percezioni del Mare Comune tra Ottocento e Novecento. MilaNo: FraNcoaNgeli, 2008, 165-188. google scholar
• Dierichs, Angelika. Korfu-Kerkyra: Die Grüne Insel im Ionischen Meer von Nausikaa bis Kaiser Wilhelm 2. Mainz: P. von Zabern, 2004. google scholar
• “Echi D’Oltre Confine: Smirne.” ITALIA! Letture Mensili Sotto gli Auspici della Società Nazionale “Dante Alighieri” 12 (1913): 453. google scholar
• Επετηρίς Φιλοτέχνων [Epetiris Filotechnon] 1. [Yıllık] 1901. google scholar
• Esposizione İnternazionale delle İndustrie e del Lavoro. Elenco generale ufflclale delle premlazlonl Torlno: 1911. Torino: Momo, 1912. google scholar
• Fleres, Ugo. “Esposizione Artistica di Torino.” Glornale per Bamblnl 22 (1884): 349-350. google scholar
• Francesco da Scandiano. Le RR. Suore dell'lmmacolata Concezlone d'lvrea a Smirne nel 50. anno dİ loro apostolato, 1887-1937; Cennl storlcl. Parma: Libreria Editrice «Frate Francesco», 1938. google scholar
• Frasson, Giuseppe. “Mechitaristi.” Enciclopedia İtaliana 1934. Erişim 25 Eylül 2024. https://www.treccani.it/enciclopedia/mechitaristi_ (Enciclopedia-İtaliana)/. google scholar
• Galleria Arrigo Boito. L’Arte dell’Illustrazlone dl Vlttorlo Plsanl: Munlclplo Sala Esposlzlonl dal 2 Agosto al 6 Settembre 1992. Feltre: Castaldi, 1992. google scholar
• Geneanet. “Ernesto Francesco Maria Giuseppe.” Erişim 9 Şubat 2024. https://gw.geneanet.org/marmara2?n=mainetti&oc=&p=ernesto+ francesco+maria+giuseppe. google scholar
• Geneanet. “Latla Geohamy.” Erişim 13 Şubat 2024. https://gw.geneanet.org/marmara2?lang=en&pz=mathilde&nz=d+andria&p=laila&n=geohamy. google scholar
• Γιοφύλλης, Φώτος [Giofyllis, Fotos]. “Άγγελος Γυαλινάς.” [Angelos Gyalinas] Νέα Εστία [Nea Estia] 689 (1956): 370-371. google scholar
• Γιοφύλλης, Φώτοςc [Giofyllis, Fotos]. Ιστορία της νεοελληνικής τέχνης: (ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής, αρχιτεκτονικής και διακοσμητικής) 1821`1941[Istoria tis Neoellinikis Technis: (Zografikis, Glyptikis, Charaktikis, Architektonikis kai Diakosmitikis) 1821`1941]. Atina, Το Ελληνικό Βιβλίο [To Elliniko Vivlio], 1962. google scholar
• Grassi, Fabio. L'ltalla E La Questlone Turca (1919-1923): Oplnlone Pubbllca e Polltlca Estera. Torino: Zamorani, 1996. google scholar
• Greece National Gallery. “Pachis Charalambos.” Erişim 13 Şubat 2024. https://www.nationalgallery.gr/artist/pachis-charalabos/. google scholar
• İBS. “İllustrazione del Popolo: Anno XVİİ n. 27, 1937: Supplemento della Gazzetta del Popolo.” Erişim 31 Mart 2024. https://www.ibs.it/ illustrazione-del-popolo-anno-xvii-libri-vintage-vari/e/2560643398141. google scholar
• İnvaluable. “Spyridon Pizanis Sold at Auction Prices.” Erişim 23 Eylül 2024. https://www.invaluable.com/artist/pizanis-spyridon-lw7c2t 9k7r/sold-at-auction-prices/. google scholar
• Καρτερ, Γιωργοσ Ν. [Karter, Giorgos N.]. Ανιχνευσεισ και Εκτιμησεισ [Anichnefseis kai Ektimiseis]. yy: Γαβριηλιδησ [Gavrilidis], 2008. google scholar
• Lampertico, Fedele. Indole e Scopo dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari Cattolici Italiani in Relazione alla Condizione Presente e Avvenire dell’Italia: Discorso Tenuto il 31 Luglio nel Teatro Olimpico di Vicenza. Floransa: Coi Tipi di M. Cellini e C., 1887. google scholar
• Lydakis, Stelios. Geschlchte der Grlechlschen Malerel des 19. Jahrhunderts. Münih: Prestel, 1972. google scholar
• Michela, Mario. “Scuola Femminile delle Suore d’İvrea a Smirne.” Relazione Presentata dal Presidente del Consiglio Ministro ad İnterim degli Affari Esteri (Crispi): Riordinamento delle Scuole İtaliane all’Estero, Seduta dell’11 Febbraio 1889. Roma: Tipografia della Camera dei Deputati, 1889, 174-178. google scholar
• Ministero degli Affari Esteri. Annuarlo delle Scuole Itallane all’Estero governatlve e sussldlate, Roma: Tipografia del Ministero degli Affari Esteri, 1904. google scholar
• Ministero degli Affari Esteri. Annuarlo dlplomatlco del Regno d’Italla per l’Anno 1890. Roma: Tipografia del Ministero degli Affari Esteri, 1890. google scholar
• Ministero degli Affari Esteri. Annuarlo Dlplomatlco del Regno d’Italla per l’Anno 1909. Roma: Tipografia del Ministero degli Affari Esteri, 1909. google scholar
• Ministero degli Affari Esteri. Bollettlno del Mlnlstero degll Affarl Esterl: Gennalo 1914, Roma: Tip. Eizeviriana, Francesco Marcolli, 1914. google scholar
• Moralı, Nail. MütareKede İzmlr. Öncelerl ve Sonraları. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, 2002. google scholar
• Okulu, Mustafa. “Fahrettin Altay.” Yüksek Lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2009. google scholar
• Öçal, Celal. Kurtuluş Savaşımıza Sanatıyla Katkıda Bulunan İtalyan Ressam Vittorio Pisani. İzmir: Koza Yayınları, 2007. google scholar
• Özeçoğlu, Halil. “Modernleşme Sürecinde İzmir’de İtalyanların Eğitimi.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 7/16-17 (2008): 3-18. google scholar
• Petricioli, Marta. L’Italia In Asia Minore: Equilibrio Mediterraneo e Ambizioni Imperialiste alla Vigilia della Prima Guerra Mondiale. Floransa: Sansoni, 1983. google scholar
• Piazza, Stefano. “Copertine d’Autore: Quarant’anni Firmati Vittorio Pisani.” Charta Gennaio/Febbraio (1996): 40-43. google scholar
• Salvetti, Patrizia. “Le Scuole İtaliaNe all’Estero.” Storia dell’Emigrazione Italiana. Roma: Arrivi, 2002, 536-549. google scholar
• Scuola Italiana di Belle Arti Diretta dal Prof. S.Pisani: Regolamento e Programma [Kitapçık]. SmirNe: 1913. google scholar
• Sevinçli, Efdal. “Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan Kurtuluşa (30 Ekim 1918 - 9 Eylül 1922) İzmir’de Sanat, Kültür Etkinlikleri.” Tarih ve Günce 14 (2024), 101-145. google scholar
• Sgambella, Teofilo. “L’Associazione Nazionale a Smirne.” Le Missioni Cattoliche Italiane: Bollettino dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari Cattolici Italiani 1(1908): 15-19. google scholar
• Sgambella, Teofilo. “Le Nostre Scuole a Smirne.” Le Missioni Cattoliche Italiane: Bollettino dell’Associazione Nazionale per Soccorrere i Missionari Cattolici Italiani 1 (1908): 8-12. google scholar
• Smyrnelis, Marie-Carmen. “Gli Italiani a Smirne nei Secoli XVIII e XIX.” Altreitalie VII (1994): 39-59. google scholar
• Societe Asiatique. Journal Asiatique Ou Recueil De Memoires: Août-Septembre-Octobre. Paris: A L’imprimerie imperiale, 1885. google scholar
• “Tηλεφωνον.” [tilephonon] Πινακοθήκη [Pinakothiki] 162 (1914): 1. google scholar
• Treccani. “Salesiani.” Erişim 25 Eylül 2024. https://www.treccani.it/enciclopedia/salesiani/. google scholar
• Tutsak, Sadiye. İzmir'de Eğitim ve Eğitimciler: 1850-1950. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002. google scholar
• Βεργοε [Vergoe]. Nεοελληνικής Ζωγραφικής και Γλυπτικής, Ιστορικών και Φιλελληνικών Aντικειμένων: 24 Σεπτεμβρίου 2020, 6:3 0 μ.μ [Neoellinikis Zografikis kai Glyptikis, Istorikon kai Filellinikon Antikeimenon (24 Septemvriou 2020, 6:3 0 m.m]. Y.y: Vergoe, 2020. Erişim 6 Temmuz 2025, https://erp.vergosauctions.com/uploads/auctions/1693/Catalogue.pdf. google scholar
• Volpi, Guglielmo. “Relazione dell’Opera dell’Associazione Nazionale per l’Assistenza dei Missionari Cattolici italiani.” La Rassegna Nazionale 157 (1907), 82- 9. google scholar
• Yücel, Mustafa Serhal. “Atatürk Döneminde Azınlık Okulları.” Atatürk Ansiklopedisi. Erişim 31 Mart 2024, https://ataturkansiklopedisi. gov.tr/bilgi/ataturk-doneminde-azinlik-okullari/. google scholar