DOĞU VE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGELERİNİ ETKİLEYEN ÇÖL TOZLARININ KAYNAK ALANLARI ve TANE BOYU ANALİZLERİ

Year 2012, Issue: 25 - İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, 14 - 30, 15.05.2013

Doç. Dr. Taner Şengün Arş.gör. Kemal Kıranşan

Abstract

Özet
Çöl tozları, subtropikal çöl bölgeleri ile karaların denizden uzak iç bölgelerinde klimatik faktörlere bağlı olarak toprak örtüsündeki tozların atmosfere dahil olması ve daha sonra bu tozların uzun mesafeli atmosferik taşınımı sonucunda meydana gelmektedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri, son yıllarda çöllerden kaynaklanan tozlardan çok fazla miktarda etkilenmeye başlamıştır. Bu durumun nedenlerini ortaya koymak için Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü'nden sağlanan meteorolojik veriler, çöl tozu konsantrasyon haritaları, tablolar, grafikler, çizilen haritalar, arazi çalışmaları ve gözlemleri sonucunda elde edilen çöl tozu numuneleri kullanılmıştır. Toz konsantrasyon haritalarına göre tozların yayılış alanları arazide günlük takip edilerek gerekli numuneler alınmış ve fotoğraflar çekilmiştir. Tozların kaynak bölgelerinin belirlenmesi ve çalışma alanında dağılışlarının ortaya konulması için tane boyutu analizleri yapılmıştır.
Yapılan çalışmalar sonucunda Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerine çöl tozları en fazla Büyük Sahra Çölü, Arabistan Yarımadası Çölleri ve İran çöllerinden taşınmaktadır. Bu durumun oluşmasında Coğrafi konum, klimatolojik faktörler ve morfoloji etkili olmuştur. Suriye ve Irak çölleri, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne yakın konumda bulunmaları ve Gezici Depresyonların hareket yönleri üzerinde bulunmaları nedeniyle Sahra Çölü'ne göre Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne daha fazla çöl tozları taşımaktadır. İran çöllerinden kaynaklanan çöl tozlarının Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne olan etkileri Büyük Sahra ve Arabistan Yarımadası çöllerine göre zayıftır. Türkiye anakarasında şiddetli rüzgarların etkisiyle yerden havalanan tozlar da az da olsa farklı bölgelere taşınmaktadır.

Analiz sonuçlarına göre örnekleme illerinde de çöl tozlarının tane boyutu dağılışlarında bir derecelenme görülmektedir.
Bu çalışmada, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerini etkileyen çöl tozlarının kaynak bölgeleri ve tane boyutu analizleri ana hatlarıyla ele alınıp incelenmiştir.
Anahtar Sözcükler: Çöl tozları, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri, Büyük Sahra çölü, Kaynak bölgesi, Arabistan Yarımadası çölleri..
Abstract
Desert dusts occur by the transportation of dusts in soil into atmosphere and then by the longdistance atmospheric transportation of these dust particles relying upon climate factors in inland regions and subtropical desert regions away from costs. East and South-East Anatolian regions began to get affected due to the dusts originating from deserts in the recent years. Many sources of information such as the data provided by the Turkish State Meteorology Office, desert dust concentration maps, and desert dust specimens obtained by field works and observations have been utilized to understand the root cause of this situation. The diffusion areas of dusts with respect to the dust concentration maps have been followed up daily, taking necessary pictures and specimens. According to the results of studies, the majority of desert dusts is carried away into East and South-East Anatolia from the Sahara desert, the deserts of Arabian Peninsula, and Persian deserts.
The geographical features, climate, and the morphological factors were influential on the creation of this situation. Syrian and Iraqi deserts transport more dust into East and South-East Anatolian regions than the Sahara desert due to the fact that they are situated in a closer location and that they are on the direction of dynamic depression movements. The effects of desert the dusts originating from Persian deserts upon East and South-East Anatolian regions are very weak compared to those of the Sahara desert and the deserts of Arabian Peninsula. The dusts airborne due to severe winds in the Turkish mainland would also fly away into other regions. This is a small amount though.
In the study, the particle size analyses and the resource regions of desert dusts affecting East and South-East of Anatolia were generally investigated.
Keywords: Desert dust, East and South-East Anatolian regions, The Sahara desert, Dust
transportation, The deserts of Arabian Peninsula.

Keywords

-