Zı̇yâeddin Al-Kamālī and His Approach to the Problem of Evil

Year 2025, Issue: 62, 147 - 166, 30.06.2025

Funda Erbay

https://doi.org/10.26650/arcp.1442179

Abstract

Although Epicurus (d. 270 BCE) accepted that it was first formulated as a philosophical problem by Epicurus (d. 270 BCE), the problem of evil points to an ancient issue of how the belief in an all-powerful, all-knowing, and good God can be related to the evils seen in the world. The problem of evil, one of the main topics of philosophy of religion today, has also been addressed by Islamic thought traditions, and efforts have been made to provide solutions compatible with Islam’s understanding of God.

In Islamic thought, the problem of evil is addressed in the sciences of theology, philosophy, and mysticism. These schools have analyzed the problem of evil within a theoretical framework and have tried to explain it in relation to God’s justice and omnipotence. In theological tradition, evil has generally been discussed within the framework of the hüsün-kubuh debate. Muʿtazilite, Ashʿarī and Māturīdī theologians tried to justify mental evils such as natural disasters, diseases, murder, rape, torture, theft, etc. within the framework of divine justice. When we examine the problem of evil in the philosophical system, philosophers, based on their understanding of the theory of emanation, saw evil as the absence of goodness and tried to explain the types of evil from this perspective. When we look at Sufis, on the other hand, they dealt with evil within the framework of God and the world as in philosophy and theology and made sense of evil from the perspective of wahdat al-wujūd, which constitutes the center of Sufism’s understanding of existence.

In this study, after drawing a general framework on this ancient issue, Ziyāeddin Kamālī (d. 1942), an important thinker of the movement known as "Jadidism" in modern Islamic thought, will try to reveal his views on the problem of evil in line with the short text he wrote to address this issue.

Keywords

Evil , God , Ziyâ al-Din al-Kemālī , justice , wisdom

Ziyâeddin El-Kemâlî ve Kötülük Problemine Yaklaşımı

Abstract

Felsefî bir sorun olarak ilk Epiküros (ö. 270 M.Ö.) tarafından formüle edildiği kabul edilse de kötülük problemi mutlak kudret sahibi, bilgili ve iyi olan Tanrı inancının âlemde görülen kötülüklerle nasıl ilişkilendirilebileceğine dair kadim bir meseleye işaret etmektedir. Günümüzde bilhassa din felsefesinin temel konularından biri olan kötülük probleminin, İslam düşünce gelenekleri tarafından da ele alındığı ve İslam’ın Tanrı anlayışıyla uyumlu çözümler getirmek için uğraş verildiği görülmektedir.

İslam düşüncesinde kötülük problemi, kelam, felsefe ve tasavvuf ilimlerinde ele alınmıştır. Bu ekoller kötülük problemini teistik çerçevede incelemiş, Tanrı’nın adaletiyle ve kadir-i mutlak oluşuyla ilişkilendirip açıklamaya çalışmışlardır. Kelam geleneğinde genel itibariyle kötülük hüsün-kubuh tartışması çerçevesinde ele alınmıştır. Muʻtezile, Eşʻarî ve Mâtürîdî kelamcıları doğal afetler, hastalıklar, cinayet, tecavüz, işkence, hırsızlık vb. aklâki kötülük leri ilahi adalet çerçevesinde gerekçelendirmeye çalışmışlardır. Felsefi sistemde kötülük problemini incelediğimizde f ilozoflar daha çok sudûr teorisi anlayışını esas alarak kötülüğü daha çok iyiliğin yokluğu olarak görmüşler, kötülük türlerini bu perspektiften açıklamaya çalışmışlardır. Sûfîlere baktığımızda ise kötülüğü felsefe ve kelamda olduğu gibi Tanrı-alem çerçevesinde ele almışlar, tasavvufun varlık anlayışının merkezini oluşturan vahdet-i vücûd etrafından kötülüğü anlamlandırmışlardır.

Bu çalışmada bu kadim meseleye dair genel bir çerçeve çizildikten sonra modern İslam düşüncesinde “Cedidcilik” olarak bilinen akımın önemli düşünürlerinden Ziyâeddin Kemâlî’nin (ö. 1942) bu konuyu ele almak üzere kaleme aldığı kısa metni doğrultusunda onun kötülük problemine dair görüşleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Keywords

Kötülük , Tanrı , Ziyâeddin el-Kemâlî , adalet , hikmet

References

• Abdulhayy M. "Eşarîlik”, Çeviren Ahmet Ünal, İslam Düşünce Tarihi I. Editör M. M. Şerif, 255-278. Ankara: 1990, İnsan Yayınları. google scholar
• Afifi, Ebû’l-A’la. Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi, Çeviren Mehmet Dağ, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975. google scholar
• Aristoteles. Nikhomakhos’a Etik, Çeviren Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2014. google scholar
• Artış, Abdülaziz. "Kazan’da Cedîdcilik Hareketi ve Kursavî (XIX Yüzyıl Başları)”, Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2017): 89-113. google scholar
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Rehber Yayınları, 1997. google scholar
• Çelebi İlyas. "Hüsün ve Kubuh”, D.İ.A., C. XIX, 59-63,1999. google scholar
• Demirli, Ekrem. “Vahdet-i Vücûd”, D.İ.A., C. XLII, 431-435, 2012. google scholar
• Efil, Şahin. “İbn Arabî’ye Göre Tasavvuf Felsefesinde Kötülük Problemi ve Teodise”, Felsefe Dünyası 53 (2011/1): 92-110. google scholar
• Eşarî, Ebü’L-Hasan. el-Lüma'fi'r-red ala ehli'z-zeyğ ve'l-bida'(Eş'arîKelamı), Çeviren Kılıç Aslan Mavil & Hikmet Yağlı Mavil, İstanbul: İz Yayıncılık, 2016. google scholar
• Fârâbî. el- Medînetü’l- Fâzıla, Çeviren Yaşar Aydınlı, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018. google scholar
• Gazzâlî. Kitâbu'l-erba'în fîusûli'd-dîn (Dinde Kırk Prensip), Çeviren Abdülhalik Duran, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2004. google scholar
• Gazzâlî. el-İktisâd fi’l-İ’tikâd (İtikad’da Orta Yol), Çeviren Osman Demir, İstanbul: Klasik Yayınları, 2018. google scholar
• Gazzâlî. “Mümkün Âlemlerin En İyisi”, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, Hazırlayan Mahmut Kaya, 403-407, İstanbul: Klasik Yayınları, 2017. google scholar
• İbn Rüşd. Felsefe Din İlişkileri: Faslu’l-makal; el-Keşf an minhaci’l-edille, Hazırlayan Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985. google scholar
• İbn Sînâ. “İnâyet ve Kötülüğün İlâhî Kazâya Girişinin Açıklanması Üzerine”, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, Hazırlayan Mahmut Kaya, 299-306, İstanbul: Klasik Yayınları, 2017. google scholar
• İbnü’l-Arabî. Fusûsu’l-Hikem, Çeviren Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006. google scholar
• İsfahânî, Râgıp, el-Müfredât: Kur’ân Kavramları Sözlüğü, Çeviren Abdulbaki Güneş & Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları, 2010. google scholar
• İlhan, Avni. “Aslah”, D.İ.A., İstanbul, c. III, 495-496, 1991. google scholar
• İhvanu’s-Safâ. İhvân-ı Safâ Risaleleri, Ed. Abdullah Kahraman, C. 3, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014. google scholar
• Kadî Abdülcebbâr. Şerhu'l Usûli'l Hamse Mu'tezile'nin Beş ilkesi, Çeviren İlyas Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013. google scholar
• Kanlıdere, Ahmet. “XIX. ve XX. Yüzyıllarda Kazan Tatarları”, XIX. Yüzyıl Türk Dünyası, Hazıralayan Ahmet Kanlıdere, 415-426, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 2013. google scholar
• Kaya, Cüneyt. “Gazzâlî ve Âlemin Mükemmelliği: Leyse Fi’l-İmkân’ın İbn Sînâcı Kökleri Üzerine”, 900. Vefat Yılında imam Gazzali Sempozyumu Milletlerarası Tartışmalı ilmi Toplantı Bildirileri, Editör İlyas Çelebi, 561-601, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı, 2012. google scholar
• Kazanç, Fethi Kerim. Gazzali Öncesi Ehl-i Sünnet Kelâmında Ahlak Düşüncesi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2007. google scholar
• Kemâlî, Ziyâeddin. Felsefe-i islamiyyeden Allah Adaleti, Ufa: Şark Matbaası, 1911. google scholar
• Maraş, İbrahim. Türk Dünyasında Dini Yenileşme (1850-1917), Ankara: Ötüken Neşriyat, 2002. google scholar
• Maraş, İbrahim, Türkoğlu, İsmail. “Kemâlî, Ziyâeddin”, D.i.A., c. XXV, 233-234, 2002. google scholar
• Mâtûrîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd, Çeviren Bekir Topaloğlu, İstanbul: İSAM Yayınları, 2017. google scholar
• Ormsby, Eric L. islam Düşüncesinde “ilahi Adâlet” (Teodise) Sorunu: Gazali’nin ‘Mümkün Dünyaların En iyisi’ ifadesi Üzerine Bir Tartışma, Çeviren Metin Özdemir, Ankara: Kitabiyat, 2001. google scholar
• Öngören, Reşat. “Tasavvuf”, D.i.A, C. XL, 119-126, 2011. google scholar
• Özalp, Ömer Hakan. “Rızaeddin Bin Fahreddin’in Dini ve İçtimaî Meseleler Kitabı”, Kazanlı Yenilikçi Âlimler II: Rızaeddin Fahreddin, Ed. Ali Arslan & İbrahim Maraş & İbrahim Çelik & Mehmet Kâmil Berse, 196-230, İstanbul: Türk Dünyası Kültür Başkenti Eskişehir, 2013. google scholar
• Özdemir, Metin. islam Düşüncesinde Kötülük Problemi, İstanbul: Furkan Yayınları, 2014. google scholar
• Özervarlı, M. Said. “Hikmet”, c. XVII, 511-514, İstanbul, 1998. google scholar
• Peterson Michael vd., Akıl ve inanç Din Felsefesine Giriş, Çeviren Rahim Acar, İstanbul: Küre Yayınları, 2019. google scholar
• Platon. “Theaitetos”, Diyaloglar, Çeviren Macit Gökberk, 449-540, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010. google scholar
• Platon. “Timaios”, Çeviren Erol Güney & Lütfi Ay, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, 2001. google scholar
• Suyargulov, Rifat. idil-Ural Bölgesi Düşünürlerinden Ziyaeddin Kemâlî ve Kelamî Görüşleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2012. google scholar
• Şehristânî el-Milel ve’n-Nihal, Çeviren Mustafa Öz, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008. google scholar
• Taylan, Necip. islam Düşüncesinde Din Felsefeleri, İstanbul: İrfan Yayınları, 2013. google scholar
• Topaloğlu, Bekir; Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM yayınları, 2013. google scholar
• Türkoğlu, İsmail. “Türk Dünyasının Kuzey Yıldızları Türk-Tatar Aydınları”, Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi 17 (2012): 113-150. google scholar
• Weber, Alfred. Felsefe Tarihi, Çeviren H. Vehbî Eralp, İstanbul: Sosyal Yayınları, 1998. google scholar
• Werner, Charles. Kötülük Problemi, Çeviren Sedat Umran, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2000. google scholar
• Yaran, Cafer Sadık. Kötülük ve Theodise, Ankara: Vadi Yayınları, 1997. google scholar
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Zulüm: Kelâm”, D.i.A., C. XLIV, 510, 2013. google scholar