Ruh, Bilinç ve Yönelimsellik: Gelenekler Arası Felsefi Bir Soruşturma

Year 2025, Issue: 62, 44 - 58, 30.06.2025

Nur Şahankaya

https://doi.org/10.26650/arcp.1554889

Abstract

Bu çalışma, insan zihninin dünyayı anlamlandırma merakıyla karşımıza çıkan bilincin ve bilincin doğasına özgü olan yönelimselliğin felsefi gelenekte kendisine nasıl yer edindiğini Antik Yunan ve İslam geleneği çerçevesinde ele almayı amaçlamaktadır. Burada bir köken araştırması değil, benzerlikler üzerinden bir sorgulama yapılmaktadır. Metinde zihin ile ilgili Modern yaklaşımlar açığa çıkartılmadan önceki ayak seslerini oluşturduğunu düşündüğümüz Platon’un ve Aristoteles’in ruh üzerine görüşlerinden yola çıkarak dönemin ruh kuramları ile bilinç arasındaki ilişkiyi değerlendirip bilincin Antik Yunan’daki benzerliklerini ve bunun yönelimselliği içerip içermediğine bakılacaktır. Burada bilincin ve yönelimselliğin Platon ve Aristoteles’te şekillenmesi meselesinde kendilerine hangi nedenlerle dayandırıldığı da ele alınmaya çalışılacaktır. Bunu takiben İslam geleneğinin büyük alimi İbn Sinâ’nın ruh üzerine söylemleri ışığında bilince ve yönelimselliğe dair görüşlerini ortaya koymaya çalışıp Aristoteles ile diyalog kurulmaya çalışılacaktır. Antik Yunan’da bilinç ve yönelimsellik fikirlerinin olup olmadığına dair araştırma yapılmasına vesile olan şey, bu kavramların Franz Brentano ve Edmund Husserl’e kendisinden önce gelen uzun ve karmaşık gelenekten miras kaldığının görülmesidir. Dolayısıyla Antik Yunan’da terminolojik olarak her ne kadar bir bilinç ve yönelim(sellik) kavramına rastlanmıyor olsa da ikisinin de benzer yönlerinin olduğu çıkarımlar doğrultusunda ileri sürebiliyor. Bu durumda, bilinç ve yönelimsellik, kendisini Antik Yunan lügatında yaşamın ve canlılığın ilkesi olan ruhta bulmaktadır önermesi öne sürülüp ruh kuramları üzerinden bir tartışma yürütülecektir. Kısacası, katmanlı ve yoğun ilerleyen metin, geçmişten günümüze hala tam anlamıyla bir fikir birliğine varılamayan bir probleme, bilinç ve bilincin kapsamı içerisinde yer alan yönelimselliğe dair okuyucular için bir fikir oluşturma gayesi taşımaktadır.

Keywords

Platon, Aristoteles, İbn Sinâ, Yönelimsellik, Bilinç

Soul, Consciousness, and Intentionality: An Inter-Traditional Philosophical Investigation

Abstract

This research delves into the philosophical conceptions of consciousness and intentionality as they emerged within Ancient Greek and Islamic traditions, examining how these notions stemmed from humanity’s inherent drive to make sense of the world with an approach that focuses on drawing parallels between these traditions rather than tracing definitive origins. First, we begin by scrutinizing Plato’s and Aristotle’s theories of the soul as foundational to modern perspectives of the mind. Our analysis explores the interplay between these early soul theories and nascent ideas of consciousness while investigating how Ancient Greek thought harbored concepts analogous to consciousness and intentionality while also examining the underlying rationales for these concepts in Platonic and Aristotelian philosophy. The focus then shifts to Islamic intellectual heritage, specifically the soul-centric discourses of the Avicenna (Ibn Sinâ) in hope to analyze Avicenna’s findings on consciousness and intentionality, creating a conversation with Aristotelian thinking. This comparative perspective allows us to follow the evolution and spread of these concepts across many philosophical perspectives. The inquiry into potential precursors of consciousness and intentionality in Ancient Greek philosophy was spurred by the recognition that these concepts were later inherited and refined by thinkers like Franz Brentano and Edmund Husserl. While Ancient Greek vocabulary may lack direct equivalents for consciousness and intentionality, we contend that comparable notions can be discerned within their philosophical frameworks, particularly in theories of the soul as the essence of life and animation. By following the evolution of consciousness and intentionality through Ancient Greek and Islamic thought, this comprehensive investigation aims to provide readers with a nuanced grasp of these concepts, which still provoke discussion in modern philosophy. By examining these long-standing issues from a historical perspective, I aim to provide new insights into current debates about consciousness and intentionality

Keywords

Plato, Aristotle, Avicenna, intentionality, consciousness

References

• Allan, William, Knott, Thomas ve Neilson, Paul Carhart. Webster’s New International Dictionary of the English Language. Springfield: Merriam Company, 1953. google scholar
• Aristoteles. De Anima. Çeviren Mark Shiffman. Newburyport: Focus Publishing, 2011. google scholar
• Aristoteles. Ruh Üzerine. Çeviren Ömer Aygün ve Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018. google scholar
• Audi, Robert. The Cambridge Dictionary of Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 1996. google scholar
• Banchetti-Robino, Marina Paola. “Ibn Sina and Husserl on Intention and IntentionalitY.” Philosophy East and West 54 (2004): 71-82. google scholar
• Black, Deborah L. “IntentionalitYy in Medieval Arabic Philosophy.” Quaestio 10 (2010): 1-23. Erişim 11 Şubat 2019. http://individual. utoronto.ca/dlblack/articles/intentions.pdf google scholar
• Brentano, Franz. Psychology From An Empirical Standpoint. Çeviren Antos C. Rancurello, D. B. Terrell ve Linda L. McAlister. London: Routledge, 2009. Erişim 5 Ocak 2019. http://ndl.ethernet.edu.et/bitstream/123456789/17736/1/123.pdf google scholar
• Carpenter, Amber. “On Plato’s Lack of Consciousness.” Consciousness: From Perception to Reflection in the History of Philosophy. Derleyen Sara Heinâmaa, Vili Lâhteenmâki ve Pauliina Remes, 29-49. Dordrecht: Springer, 2007. google scholar
• Caston, Victor. “IntentionalitY in Ancient PhilosophY.” Stanford EncYclopedia of Philosophy. Erişim 1 EYlül 2024, https://seop.illc.uva.nl/ entries/intentionalitY-ancient/#Aris google scholar
• Durusoy, Ali. İbn Sinâ Felsefesinde İnsan ve Alemdeki Yeri. İstanbul: M.Ü. İlahiYat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012. google scholar
• Durusoy, Ali. “İbn Sina Felsefesinde Nefs, Akıl ve Rûh.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1992. google scholar
• Fatoorchi, Pirooz. İnsanî Benlih-bilinci üzerine ibn Sina'nın Görüşleri. Çeviren Nebi Mehdİyev. İstanbul: Uluslararası İbn Sinâ Sempoz Yumu, 2008. google scholar
• Gallagher, Shaun. “Minimal self-consciousness and the flYing man argument.” Frontiers in Psychology 14 (2023), 1-9. Erişim 2 Aralık 2024. https://www.frontiersin.org/journals/psYchologY/articles/10.3389/fpsYg.2023.1296656/full google scholar
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi EdebiYat Fakültesi YaYınları, 1961. google scholar
• Güçlü, Abdülbâki, Uzun, Erkan, Uzun, Serkan, Yolsal, Ümit Hüsrev. Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2008. google scholar
• Husserl, Edmund. Kesin Bir Bilim Olarak Felsefe. Çeviren Tomris Mengüşoğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995. google scholar
• Husserl, Edmund. Logical Investigations Vol. II. Çeviren J. N. FindlaY. New York: Routledge, 2001. google scholar
• İbn Sinâ. İşaretler ve Tembihler. Çeviren Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005. google scholar
• Jacquette, Dale. “Brentano’s concept of intentionality.” The Cambridge Companion to Brentano. Derleyen Dale Jacquette. 98-130. Cambridge: Cambridge University Press, 2004. google scholar
• Kaya, Mahmut. İslam Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi. İstanbul: Ekin Yayınları, 1983. google scholar
• Kockelmans, Joseph J. “Edmund Husserl ve Fenomenoloji.” Çeviren Kaan H. Ökten. Cogito 50 (2007): 111-140. google scholar
• KovanlıkaYa, AliYe Karabük. “İbn Sina’da Ben Bilinci.” Felsefi Düşün Akademik Felsefe Dergisi 10 (2018): 125-148. google scholar
• Küçükalp, Kasım. Husserl. İstanbul: SaY YaYınları, 2010. google scholar
• Mattel, Jean-François. “Avrupa’nın Ruhu.” Çeviren Ömer Behiç AlbaYrak. Avrupa'nın Krizi: Fenomenolojik Sorun olarak Avrupa'nın Dönüşümü. DerleYen ÖnaY Sözer ve Ali Vahit Turhan. 159-190. Ankara: Dost Kitabevi, 2007. google scholar
• McGinnis Jon ve Reisman, David C. Classical Arabic Philosophy: An Anthology of Sources. Indianapolis: Hackett Publishing CompanY, 2007. google scholar
• Peters, Francis. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. Çeviren Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma YaYıncılık, 2004. google scholar
• Platon. Parmenides. Çeviren Saffet Babür. İstanbul: İmge Kitabevi, 1996. google scholar
• Platon. Phaidon. Çeviren Furkan Akderin. İstanbul: SaY YaYınları, 2017. google scholar
• Platon. “Sofist.” Çeviren Ömer Naci SoYkan. Diyaloglar. YaYma hazırlaYan: Mustafa BaYka. 541-628. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010. google scholar
• Platon. Şölen. Çeviren A. Erhat ve S. EYuboğlu. Ankara: Remzi Kitabevi, 1961. google scholar
• Platon. “Theaitetos.” Çeviren Macit Gökberk. Diyaloglar. Yayma hazırlayan: Mustafa BaYka. 447-540. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010. google scholar
• Platon. Timaios. Çeviren Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2015. google scholar
• Protevi, John. A Dictionary of Continental Philosophy. New Haven: Yale University Press, 2006. google scholar
• Rahman, Fazlur. Avlcenna's Psychology: An English translatlon of Kı'tab al-Najat, Book II, Chapter VI, wlth historical-philosophical notes and textual improvements on the Cairo Edition. London: Oxford UniversitY Press, 1952. Erişim 7 Ocak 2019. https://ebooks.rahnuma. org/religion/Fazlur_Rehman/Fazlur_Rehman-Avicenna-s-PsYchologY.pdf google scholar
• Ross, David. Arlstoteles. Çeviren Ahmet Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011. google scholar
• Spiegelberg, Herbert. Fenomenolojlk Hareket: Tarlhsel Blr Glrlş. Çeviren Seçim BaYazit. İstanbul: PinYan YaYıncılık, 2021. google scholar
• Yücefer, Hakan. “Hilomorfizm.” KLU Felsefe Ansiklopedisi. Erişim 2 Aralık 2024. https://www.klufelsefe.com/kelime/hilomorfizm/ google scholar
• Zahavi, Dan. Fenomenolojl: İlk Temeller. Çeviren Seçim Bayazit. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2019. google scholar
• Zahavi, Dan. “Yönetimsellik ve Bilinç.” Çeviren Çağlar Koç, Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edeblyat Fakültesi Felsefe Dergisi 22 (2014): 167-182. google scholar