Rus Arşiv Kaynaklarına Göre Bir Ukrayna Kazak Hetmanı: İvan Stepanovıç Mazepa (1639-1709)

Yıl 2022, , 39 - 62, 06.04.2023

Bedirhan Ziyanak

https://doi.org/10.26650/gaad.1165563

Öz

Hetman Mazepa, XVII. yüzyılın son çeyreğinden 1709 yılına kadar Ukrayna topraklarında yaşayan önemli bir figür olmuş ve Ukrayna Kazaklarına yirmi iki yıl boyunca Hetmanlık yapmıştır. Kendi iktidarı döneminde Ukrayna’da büyük siyasi, askeri, ekonomik ve sosyo-kültürel atılımlar gerçekleştirmiş bunun yanında Büyük Petro döneminin iç ve dış politikasında etkin bir role sahip olmuştur. Sağ ve Sol Kıyı Ukrayna’sını birleştirmeyi başarmış ve Ukrayna’nın özerklik statüsünü her daim korumayı amaç edinmiştir. İç politikada ise iktidarını sağlam temeller üzerine oturtmaya gayret etmiştir. 1709 Poltava Savaşı’nda saf değiştirerek İsveç Kralı XII. Karl’ın yanına geçmesi Mazepa’yı Rus tarih yazımında “hainlik ve kötülüğün” sembolü haline getirmiştir. Ukrayna tarih yazımında ve halkın gözünde ise Ukrayna için yaptıklarıyla başarılı bir Hetman olarak anımsanmaktadır. Rus arşiv kaynaklarından hareketle çalışmamızda Ukrayna Hetmanı Mazepa’nın hayatı, siyasi faaliyetleri ve onun döneminde Ukrayna’da yaşanan değişimler ve gelişmeler anlatılmaktadır. Bu çalışmamızdaki amacımız Ukrayna ve Rusya tarihi için önemli bir şahsiyet olan Mazepa’nın Osmanlı İmparatorluğu ile bağlantısını da göz önünde bulundurarak onu Türk araştırmacıların takdirlerine sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

İvan Mazepa, Ukrayna, Hetman, Rusya, Kazaklar, Starşına, Sağ-Sol Kıyılar

Teşekkür

Ukrayna ve Rusya tarihi için önemli bir şahsiyet olan ve aynı zamanda Osmanlı tarihi ile de bağlantısı bulunan Hetman İvan Mazepa hakkında çok kıymetli araştırmacı Tatiana Tairova ile yazmış olduğumuz bu makale umarız Türkiye'deki araştırmacılar için faydalı olur. İyi çalışmalar! Saygılarımla, Bedirhan Ziyanak

A Ukrainian Cossack Hetman According to Russian Archival Sources: Ivan Stepanovich Mazepa (1639-1709)

Öz

Ivan Mazepa was an important figure in the Ukrainian lands from the last quarter of the 17th century until 1709 who served as the Hetman of the Ukrainian Cossacks for 22 years. During this time, he made great political, military, economic, and sociocultural progress in Ukraine and played an active role in the domestic and foreign policies of Russia throughout the era of Peter the Great. He managed to unite the Right-bank Ukraine and the Left-bank Ukraine and always aimed to preserve Ukraine’s autonomous status. In domestic politics, he endeavored to build his power on a solid basis. In the Battle of Poltava in 1709, his defection from the army to side with King Charles XII of Sweden made Mazepa a symbol of treason and evil in Russian historiography. In Ukrainian historiography and in the eyes of the people, he is remembered as a successful Hetman for what he did for Ukraine. Based on Russian archival sources, this study describes the life and political activities of Ivan Mazepa and the changes and progress that occurred in Ukraine during his time. This study aims to introduce Turkish researchers to Mazepa, an important figure in the history of Ukraine and Russia, by taking into account his connection to the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Ivan Mazepa, Ukraine, Hetman, Russia, Cossacks, Starshina, Right-bank Ukraine, Left-bank Ukraine

Kaynakça

• Referans1 Дипломатическая переписка английских послов и посланников при русском дворе. // Сборник императорского русского исторического общества. Т. 39. СПб. 1884.
• Referans2 Słownik geograficzny królestwa polskiego i innych krajow słowiańskich. T. VI. Warszawa, 1885. Pismadowieku J.Sobieskiego. T. II. N 425. S. 1100.
• Referans3 Універсали Івана Мазепи 1787-1709. НТШ. Київ-Львів, 2002. № 343.
• Referans4 Морозов Д. А. Арабское Евангелие Даниила. // Архив русской истории. М. 1992. Вып. 2. С. 193-202.
• Referans5 Переписка Ф. И. Головина с И. Мазепой. // Гетман Иван Мазепа. Документы из собраний Санкт-Петербурга. Вып. 1. СПб. 2006.
• Referans6 Колодзейчик Д., Качка М., Хотинский архив Колчак-паши: история, содержание, примеры использования. // Исторический вестник. Османская империя и Россия. Т. 30. М. 2019.
• Referans7 Ситий І. Сіверський слід походження роду Мазеп // Сіверянський літопис. 2007. № 5. Павленко Н., Артамонcов А. 27 июня 1709. М. 1989.
• Referans8 Анисимов Е.В. Петр Великий. Личность и реформы. СПб. 2009.
• Referans9 Возняк М. Бендерська комісія по смерті Мазепи. Мазепа. Збірник. Т. 1. Варшава, 1939.
• Referans10 Тоїчкін Д. Козацька шабля XVII-XVIII ст..: історико-зброєзнавче дослідження. К.: Стилос, 2007.
• Referans11 Мацків Т. Гетьман Іван Мазепа в західноєвропейських джерелах 1687-1709. Київ-Полтава, 1995.С. 105.
• Referans12 Таирова-Яковлева Татьяна Геннадьевна. Мазепа. // редактор Петров А. В. М: Молодая гвардия, 2007 г.
• Referans13 Kurat, Akdes Nimet, İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sıralarda Osmanlı İmparatorluğu, A. Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Enstitüsü, İstanbul 1943.
• Referans14 Altınay, Ahmet Refik, Memâlik-i Osmaniye’de Demirbaş Şarl, Yayına Hazırlayan: Bülent ARI, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2015.
• Referans15 Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
• Referans16 Coşkun, B., Günaydın, H., “İsveç Kralı XII. Charles’in (Demirbaş Şarl) Osmanlı Devleti’ne İlticası (1709-1714) Ombudsmanlık Fikrinin Doğuşuna Etkisi”, Ombudsman Akademik, 5 (9) 2018 , 15-73.
• Referans17 Demiroğlu, Hasan, “Rus ve Ukrayna Kaynaklarında İvan Mazepa”, Türkiye-Ukrayna İlişkileri Kazak Dönemi, ed. Kolektif, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2015, s. 431-451.