Türkiye Selçuklu Devleti'nin Balkanlar’da Bizans’a Askerî Yardımları

Yıl 2022, , 99 - 143, 03.08.2023

Şeyhmus Nayır

https://doi.org/10.26650/gaad.1306607

Öz

Türkiye Selçuklularının kurucusu ve ilk hükümdarı Süleyman Şah (1075- 1086) döneminden itibaren Selçuklular, Bizans’a Balkanlarda düzenledikleri seferlerde askerî yardımlarda bulunmuşlardı. Söz konusu askerî destek hakkında çağdaş kaynaklarda bazen ayrıntılı bilgilere ulaşılabildiği gibi kimi durumlarda sadece kısa bilgiler yer almaktadır. Türkiye Selçuklularının Balkanlardaki seferlerdeki mevcudiyetinin İznik Rum İmparatorluğu döneminde de devam ettiği tespit edilmektedir. Özellikle İmparator VIII. Mikhail Paleologos’un (1259-1282) Konstantinopolis’i (İstanbul’u) geri aldığı 1261’den sonra Bizans’ın, Balkanlarda Latinlerle olanlarında Türkler/ Türkmenler belirleyici unsurlardan biri olmuşlardır. Makale Balkanlardaki Türkmen/Selçuklu varlığının Bizanslılarla olan ilişkilerin daha iyi anlaşılmasına katkı sunmak amacıyla eldeki veriler ışığında ele alınmıştır. Türkiye SelçukluBizans ilişkilerinde iki farklı medeniyetin gerekli durumlarda diplomasi yoluyla asgari ölçülerde uzlaştığı ve birbirlerine yardımda bulunduklarını gösteren somut olaylara değinilmiştir. Bizanslılar 1071’den sonra Doğu’daki komşuları hâline gelen Selçuklu Türkmenlerini diplomasinin kendilerine sunduğu her olanağı kullanarak hediyeler, bağışlar ve anlaşmalar yoluyla müttefik edindiler. Türkiye Selçukluları da kuruluş yıllarında ve Moğol işgalinin meydana getirdiği otorite boşluğu sırasında Türkmenleri kontrol etmenin bir yolu olarak Bizans’ın askerî yardım taleplerini kendi iç dinamiklerine göre değerlendirmişlerdi.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Balkanlar, Türkmenler, Aleksios Komnenos, Mikhail Paleologos, Normanlar, Latinler, Ücretli Askerler, Epir Despotluğu

Military Aid from the Seljuk State of Türkiye to the Byzantine Empire Campaigns in the Balkans

Öz

Since Suleiman Shah’s reign (1075–1086), the founder and first ruler of the Turkish Seljuks State (Sultanate of Rum), the Seljuks provided military aid to Byzantine empire in their campaigns in the Balkans. While details regarding the military support in question can be discovered in contemporary sources, in some cases, only brief information is available. It is believed that the Turkish Seljuks’ involvement in the campaigns in the Balkans continued during the Empire of Nicaea. Especially after 1261, when Emperor Michael VIII Palaiologos. Palaiologos (1259– 1282) recaptured Constantinople/Istanbul, and the Turks/Turkmens became one of the decisive factors in the Byzantine wars with the Latins in the Balkans. This study aims to study the literature available on this topic and to contribute to a better understanding of the Turkmen/Seljuk presence in the Balkans and their relation with the Byzantines. Several events demonstrate that two different civilizations came to terms with diplomacy and helped each other during the Turkish Seljuk–Byzantine relations. The Byzantines enabled the Seljuk Turkmens, who became their eastern neighbors after 1071, to participate as their allies in their campaigns to the Balkans, using every opportunity offered by diplomacy through gifts, donations, and agreements. The Turkish Seljuks evaluated the military aid demand of Byzantium according to their own internal dynamics as a way of controlling the Turkmens during the establishment years and the vacuum in authority created by the Mongol invasion.

Anahtar Kelimeler

Seljuks, Balkans, Turkmens/Turcomans, Alexios Komnenos, Michael Palaiologos, Normans, Mercenaries, Despotate of Epirus

Kaynakça

• Akropolites, Georgios, Vekayiname, çev. Bilge Umar, İstanbul 2010. google scholar
• Aksarayî, Kerîmüddin Mahmud, Müsâmeretü’l-Ahbâr ve Müsâyeretü’l-Ahyâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2000. google scholar
• Alptekin, Çoşkun, “İzmir Türk Beyliği (Çaka Beyliği)”, Tarihte Türk Devletleri, II, Ankara 1987, 477-481. google scholar
• Altan, Ebru, Antakya Haçlı Prinkepsliği Tarihi Kuruluş Devri (1098-1112), Ankara 2018. google scholar
• __________, “Bizans’a Karşı İlk Haçlı Seferi Girişimi ve 1108 Devol Antlaşması”, Osmanlı’nın Peşinde Prof. Mehmet İpşirli Armağını, haz. Feridun Emecen ve dğr., I, İstanbul 2013, s. 107-118. google scholar
• Angold, Michael, A Byzantine Government in Exile: Goverment ans Society Under the Lascarids of Nicaea (1204-1261), Oxford 1975, google scholar
• _____________, Byzantine Empire 1025-1204, New York 1997. google scholar
• Anna Komnena, Alexiad, çev. Bige Umar, Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’ında İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, İstanbul 1996. google scholar
• Anonim Selçuknâme, nşr. ve çev. Feridun Nâfiz Uzluk, Ankara 1952. google scholar
• Anonim, Strategikon, haz. George T. Dennis, çev. Volkan Atmaca, İstanbul 2011. google scholar
• Anzerlioğlu, Yonca, “Bizans’ta Türk Varlığı”, Türkler, VI, 218-232. google scholar
• Attaleitas, Mikhael, Tarih, çev. Bilge Umar, İstanbul 2010. google scholar
• Ayönü, Yusuf, Selçuklular ve Bizans, Ankara 2018. google scholar
• Ayönü, Yusuf, Katalanların Anadolu ve Trakyada'ki Faaliyetleri (1302-1311), İzmir 2022. google scholar
• ___________, “Bizans Ordusunda Ücretli Türk Askerler (XI-XII. Yüzyıllar)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 25, 1999, s. 53-69. google scholar
• ___________, “Osmanlılardan Önce Rumeli’de Türkler (1305-1313)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 21/2, İzmir 2006, s. 17-33. google scholar
• __________, “Batı Anadolu’da Bizanslı Yerel Hâkimlerin Bağımsızlık Hareketleri (XII. Yüzyılın Sonları ve XIII. Yüzyılın Başlarında)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 26/42, Ekim 2007, s. 141-154. google scholar
• ____________, “İznik Rum İmparatorluğu Ordusu”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXV/1, Temmuz 2010, s. 39-54. google scholar
• Barber, Malcom, “Western Attitudes to Frankish Greece in the Thirteenth Century”, Latins and Greeks in the Eastern Medıterranean after 1204, ed. B. Arbel/B. Hamilton/D. Jacoby, London 1989, s. 111-128. google scholar
• Bartusis, Mark C., The Late Byzantine Army: Arms and Society, 1204-1453, University of Pennsylvania Press, 1997. google scholar
• Baştav, Şerif, Bizans İmparatorluğu Tarihi Son Devir (1261-1461), Ankara 1989. google scholar
• Baybars el-Mansurî, Zübdetü’l-fikre fî târîi’l-hicre, ed. D. S. Richards, Beirut and Würzburg: Franz Steiner Verlag 1998. google scholar
• Birkenmeier, J., The Development of the Komnenian Army: 1081-1180, Leiden 2002. google scholar
• Brand, Charles M., “XI. ve XII. Yüzyıllarda Bizans’ta Türk Varlığı”, çev. Melek Öksüz, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi (UKİD), sy. 4, s. 115-157. google scholar
• Breheimmer, A. D., Bizans ve Müslüman Türk Anadolu’nun Doğuşu, çev. Tarık Özbek, İstanbul 2022. google scholar
• Bryennios, Nikephoros, Tarihin Özü, çev. Bilge Umar, İstanbul 2010. google scholar
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. E. Üyepazarcı, İstanbul 2008. google scholar
• ____________, “Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi”, Belleten, LI/201, Ankara 1987, s. 1375-1432. google scholar
• ____________, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, çev. Yıldız Moran, İstanbul 2000. google scholar
• Chalandon, F., Essai sur le regne d' Alexis ler Comnene (1081-1118), Paris 1900. google scholar
• __________, Les Comnene: II. Jean Comnene at Manuel Comnene, Paris 1912, II. google scholar
• Çay, Abdulhaluk, II. Kılıç Arslan, Ankara 1987. google scholar
• Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), I, Ankara 1990. google scholar
• ____________, “Tatikios (Türk Asıllı Bir Bizans Kumandanı)”, Bizans Tarihi Yazıları- Makaleler-Bildiriler-İncelemeler, İstanbul 2005, s. 175-196. google scholar
• Dunlop, D. M., Hazar Yahudi Tarihi, çev. Zahide Ay, İstanbul 2008. google scholar
• Durmaz, Sayime, “Yüksek Ortaçağ’da Papa İmparator Çatışması: Kılıç ile Âsâ’nın Savaşı”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 2010, s. 93-120. google scholar
• Ebu’l-Fidâ, Takvimü’l-Buldan, çev. Ramazan Şeşen, Ebü’l-Fidâ Coğrafyası (Takvimü’l-Buldan), İstanbul 2017. google scholar
• İbn Bîbî, el-Evâmirü’l-Alâiyye, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2020. google scholar
• İbn Kalânisî, Zeyl Târîh Dımaşk, nşr. H.F. Amedroz, Leyden 1908, çev. Onur Özatağ, Şam Tarihine Zeyl, İstanbul 2015. google scholar
• İbn Said, Kitâbu Basti’l-Arz fi’t-Tûli ve’l-Arz, nşr. J. V. Gines, Tetuan 1958. google scholar
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fî’t-Târih, çev. Abdülkerim Özaydın, X, İstanbul 1987. google scholar
• Flemming, Barbara, Geç Ortaçağ Dönemi’nde Pamfilya, Pisidya ve Likya, çev. Hüseyin Turan Bağçecşi, Ankara 2018 google scholar
• Finley, G., Byzantine Empire : From MLVII to MCCCCLIII, London 1854, II. google scholar
• Fırat, Oytun Ayberk, Aydınoğulları Beyliği ve Sırplar 1313-1403, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2021. google scholar
• Forsen, Björn, Mika Hakkarainen ve Brikena Shkodra-Rrugia, “Blood and Salt: Some Thoughts Evolving from the Topography of the Battle at Dyrrachium in 1081”, Acta Byzantina Fennica, 4 (N.s), Helsinki 2015, s. 63-84. google scholar
• Gardner, Alice, The Lascarids of Nicea The Story of An Empire in Exile, Amsterdam 1964. google scholar
• Geanakoplos, Deno John, Emperor Michael Paleologus and the West,1258-1282: A Study in Byzantine-Latin Relations, Cambridge Massachusetts, 1959. google scholar
• ____________________, “Greco-Latin Relations on the Eve of the Byzantine Restoration: The Battle of Pelagonia-1259”, Dumbarton Oaks Papers (DOP), Vol. 7 (1953), s. 99-141. google scholar
• Geyik, Süleyman Onur, İstanbul Latin İmparatorluğu Tarihi Kuruluş Devri (1204-1216), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2021. google scholar
• Gilmer, James, “The Battle of Kalabrye Revisited”, Byzantina Symmeikta, vol. 31 (2021), s. 153-175. google scholar
• Göksu, Erkan, Türkiye Selçuklularında Ordu, Ankara 2018. google scholar
• Gregoras, Nikeforos, Romaike Historia, (1204-1341), I, Atina 1997. google scholar
• Güneş, Cüneyt, Bizans İmparatorluğu Kurumları ve Unvanları (IX. ve XI. Yüzyıllar), İstanbul 2021. google scholar
• Günal Öden, Zerrin, Karasi Beyliği, Ankara 1999. google scholar
• Günal Öden, Zerrin, “Bizans İmparatorluğunun Türklere Karşı Alan ve Katalanlarla İttifakı”, İ.Ü.E.F.T.D, sy. 35, İstanbul 1994, s. 123-129. google scholar
• Haldon, John, Bizans Tarih Atlası, çev. Ali Özdamar, İstanbul 2017. google scholar
• Heath, Ian, Armies and Enemies of Crusades 1096-1291, Cambridge 1978. google scholar
• _________, Bizans Orduları 900-1461, çev. Buket Bayrı, İstanbul 2014. google scholar
• Karaca, Sevtap Gölgesiz, “Bizans-Norman İlişkilerine Bakış”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVII/1, Temmuz 2012, s. 101-118. google scholar
• Kaleli, Emrullah, Haçlı Seferleri Zamanında Bizans ve Batılılar 1096-1204, İstanbul 2016. google scholar
• Karpat, Kemal H., “Gagauzların Tarihi Menşei Üzerine ve Folklorundan Parçalar”, I. Uluslarası Türk Foklar Kongresi, Bildiriler, I, Ankara 1976, s. 163-171. google scholar
• Kaya Tan, Pınar, “Sultan II. İzzeddin Keykâvus Döneminde Sarı Saltuk’un Balkanlara Geçişine Dâir Mütâlaalar”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, sy. 37, 2021, s. 99-123. google scholar
• Kaymaz, Nejat, Pervâne Müinü’d-dîn Süleyman, Ankara 1970. google scholar
• Keçiş, Murat, “İhanetten İmparatorluğa: IV. Romanos Diogenes”, Belleten, 86/305 Nisan 2022, s. 89-118. google scholar
• _____________, “Latin İşgali ve Sonrasında Balkanlarda Bizans”, Balkanlar El Kitabı, ed. Bilgehan A. Gökdağ-Osman Karatay, I, Ankara 2013, s. 269-281. google scholar
• Kesik, Muharrem, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultanı I Mesud Dönemi (1116-1155), Ankara 2003. google scholar
• ______________, At Üstünde Selçuklular, İstanbul 2011. google scholar
• ______________, Danişmendliler (1085-1178) Orta Anadolunun Fatihleri, İstanbul 2017. google scholar
• ______________, 1071 Malazgirt, İstanbul 2018. google scholar
• ______________, Selçukluların Muhteşem Sultanı Melikşah, İstanbul 2021. google scholar
• ______________, Cenâbi’ye Göre Türkiye Selçukluları (Cenâbî Mustafa Efendi’nin el-Aylemü’z-zahir fî Ahvâli’l-Evâ’il ve’l-Evâhir adlı Eserinin Türkiye Selçukluları ile İlgili Kısmının Tenkidli Metin Neşri), İstanbul 2023. google scholar
• _______________, “Sultan I. Kılıç Arslan’ın Ölümünden Sonra Türkiye Selçuklu Devleti Tahtına Kim Geçti?”, Türkiye Selçukluları -Makaleler-, İstanbul 2018, s. 15-26. google scholar
• Khoniates, Niketas, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), çev. Fikret İşıltan, Ankara 1995. google scholar
• Kiel, Machiel, “Benefşe”, DİA, V, 434-436. google scholar
• ___________, “Sarı Saltuk”, DİA, XXXVI, 148. google scholar
• Kinnamos, Ioannes, Historia, çev. Işın Demirkent, Ioannes Kinnamos’un Historia’sı, Ankara 2001. google scholar
• Konstantin Porphyrogenitus, De Administrando Imperio, çev. İlhan Aslan, İstanbul 2020. google scholar
• Korobeinikov, Dimitri, Byzantium and the Turks in the Thirteenth Century, Oxford 2014. google scholar
• Kurat, Akdes Nimet, Çaka, Orta Zamanda İzmir ve Yakınındaki Adaların Türk Hakimi, İstanbul, 1936. google scholar
• __________________, Peçenekler, İstanbul 1937. google scholar
• Kyriakidis, Savvas, Warfare in Late Byzantium 1204-1453, Leiden-Bostan 2011. google scholar
• Laiou, Angeliki E., Constantinople and the Latins: The Foreign Policy of Andronicus II, 1282-1328, Cambridge 1972. google scholar
• Laurent, J., “Rum (Anadolu) Sultanlığının Menşei ve Bizans”, Belleten, LII/202, Nisan 1988, s. 219-226. google scholar
• Longnon, Jean, “The Frankish States in Greece, 1204-1311”, A History of the Crusades, II: The Later Crusades 1189-1311, ed. Kenneth M. Setton ve dğr., London 1969, s. 234-275. google scholar
• Melikoff, Irene, “Sarı Saltuk Kimdi? Saltukname’nin Yazma Nüshaları Üzerine Bazı Dikkatler”, Destan Masala Türkoloji Üzerine Yolculuklarım, çev. Turan Alptekin, İstanbul 2008. google scholar
• Mesko, Marek, “Some Thoughts on the Military Capabilities of Alexios I Komnenos: Battles of Dyrrachion (1081) and Dristra (1087)”, Graeco-Latina Brunensia, 24/2019-2, s. 143-161. google scholar
• Mihajlovski, Robert, “The Battle of Pelagonia 1259: A New Look At The March Routes and Topography”, Byzantinoslavica, 64/1, Prague 2006, s. 275-284. google scholar
• Miller, W., “Monemvasia During the Frankish Period (1204-1540)”, Essays on the Latin Orient, London 1921, s. 231-245. google scholar
• Moravcsik, Gyula, Byzantium and Magyars, Amsterdam 1970. google scholar
• Müneccimbaşı Ahmet b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel: Selçuklular Tarihi, haz. Ali Öngül, II, İzmir 2001. google scholar
• Nicol, Donald,M, The Despotate of Epiros, Oxford 1957. google scholar
• _____________, The Despotate of Epiros 1267-1479, Cambridge 1984. google scholar
• _____________, Bizans’ın Son Yüzyılları (1261-1453), çev. Bilge Umar, İstanbul 2003. google scholar
• _____________, “The Date of the Battle of Pelagonia”, Byzantinische. Zeitschrift, sy. XLIX, 1956, s. 68-71. google scholar
• Norwich, John Julius, Bizans III Gerileme ve Çöküş Dönemi (MS. 1082-1453), çev. Selen Hırçın Riegel, İstanbul 2013. google scholar
• Ocak, Ahmet Yaşar, Sarı Saltık Popüler İslamın Balkanlar’daki Destani Öncüsü 13. Yüzyıl, İstanbul 2020. google scholar
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Ankara 2006. google scholar
• Öden, Zerrin Günal, “Ece Bey”, DİA, X, 379-380. google scholar
• Özcan, Aybüke, Sultan IV. Rükneddin Kılıç Arslan Devri Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2022. google scholar
• Özaydın, Abdülkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi, (498-511/1105-1118), Ankara 1990. google scholar
• _________________, “Anadolu Selçukluları”, Siyasî-Dinî-Kültürel ve Sosyal İslâm Tarihi, İstanbul 1994, VIII, s. 86-241. google scholar
• Pachymeres, Georges, Relations Historiques, ed. Albert Failler, Fransızca çev. Vitalien Laurent, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 24, I, Paris 1984. google scholar
• Peacock, A. C. S., “The Seljuk Sultanate of Rum and Turkmen of the Byzantine Frontier 1206-1279”, Al-Masaq, 2014, Vol. 26, s. 267-287. google scholar
• Psellos, Mikhail, Mikhail Psellosun Khronographia’sı, çev. Prof. Dr. Işın Demirkent, Ankara 2014. google scholar
• Rasonyi, Lazslo, Tarihte Türklük, Ankara 1971. google scholar
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, II, Ankara 1992. google scholar
• Roach, Levi, Normanlar Avrupa'nın Kurucuları Asya'nın Fatihleri, (Çev., Bekir Çelikcan), İstanbul 2023. google scholar
• Sarıcı, Burak Nazif, Haçlıları Durduran Seçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan, İstanbul 2022. google scholar
• ________________, “Sıbt İbnü’l Cevzî’nin Miratü’z zaman fi Tarihi’l ayan Adlı Eserine Göre I. Kılıç Arslan”, Sultanlar Şehri Silvan Tarih-Toplum, ed. Oktay Bozan ve dğr., Ankara 2021. google scholar
• Savvides, Aleksios, “Tourkopouloi”, MGE, 51, 1988, 121- 122. google scholar
• Sıbt İbnü’l-Cevzi, Miratü’z zaman fi Tarihi’l Ayan, nşr. İbrahim ez-Zeybek, XX, Beyrut 2013. google scholar
• Sevim, Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, Ankara 1989. google scholar
• _________, Ünlü Selçuklu Komutanları, Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur, Ankara 1990. google scholar
• Sevim-Ali - Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, Ankara 2014. google scholar
• Sümer, Faruk, İslâm Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı, Ankara 1988. google scholar
• Şen, Fatih, Bizans İmparator Muhafız Birlikleri Varegler, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Trabzon 2022. google scholar
• The Chronicle of Morea, İngilizce çev. Harold E. Lurier, London 1964. google scholar
• Theotokis, Georgios, The Campaigns of The Norman Dukes of Southern Italy Against Byzantium, in The Years Between 1071 and 1108 AD, University of Glasgow Unpublished PhD Thesis, Glasgow 2010. google scholar
• Treadgold, Warren, A History of the Byzantine State and Society, Stanford 1997. google scholar
• Tolan, Öner, “Bizans Tarihçisi Agathias ve Türkler Hakkında Verdiği Bilgiler”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, sy. 39, s. 141-159. google scholar
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 2002. google scholar
• Usta, Aydın, “Haçlı Seferleri Döneminde Din Değiştirme Vakaları”, Belleten, 75, sy. 274, Ankara 2011, s. 691-717. google scholar
• Vasary, Istvan, Kumanlar ve Tatarlar Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365), çev. Ali Akkoyunlu, İstanbul 2008. google scholar
• Vasiliev, Alexander, Bizans İmparatorluğu Tarihi, çev. Tevabil Alkaç, İstanbul 2018. google scholar
• Vryonis, Speros, The Decline of Medieval Helenizm in Asia Minor, çev. İdem Erman, İstanbul 2020. google scholar
• Yazıcızâde Ali, Tevârih-i Al-i Selçuk [Oğuznâme-Selçuklu Târihi], haz. Abdullah Bakır, İstanbul 2017. google scholar
• Wilskman, Juho, “Battle of Prinitsa in 1263”, Byzantinische Zeitschrift, vol. 105, 1 (2012), s. 167-198. google scholar
• ____________, “Conflict and Cooperation: Campaigns on the Peloponnese in 1264”, Acta Byzantina Fennica, vol. 4 (N. s.), Helsinki 2015, s. 85-122. google scholar
• ____________, “The Campaign and Battle of Pelagonia 1259”, Byzantinos Domos, sy. 17-18 (20092010), s. 131-174. google scholar
• _____________, “The Conflict Between the Angevins and the Byzantines in Morea in 1267-1289: A Late Byzantine Endemic War”, Byzantina Symmeikta, vol. 22, 2012, s. 31-70. google scholar
• Willermus Tyrensis, Historia Rerum In Partibus Transmarinis Gestarum, İngilizce çev. Emily Atwater Babcock-A.C. Krey, A History of Deeds Done Beyond The Sea, I, New York, 1943. google scholar
• Wittek, Paul, Menteşe Beyliği, çev. Orhan Şaik Gökyay, Ankara 1999. google scholar
• __________, “Yazijioghlu Ali on the Christian Turks of the Dobruja”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, vol. 14/3, October 1952, s. 639-668. google scholar
• Zachariadou, Elizabeth, “Tourkopouloi”, ODB, III, New York-Oxford 1991, s. 2100. google scholar
• Zacharıadou, Elizabeth, "II. İzzeddin Keykavus'un Veroia'daki hristiyan torunları". Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 21 (2007), s 245-257. google scholar
• Zeren, Mehmet, “Türklerin Ege Denizine İlk Çıkış Süreci”, I. Turgut Reis Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu, Muğla 2011, s. 148-152. google scholar
• Zonaras, Ioannes, Tarihlerin Özeti, çev. Bilge Umar, İstanbul 2008. google scholar