Cemâleddin Mahmûd el-Konevî’nin Hayatı, Eserleri ve Müntehabü Vakfey Hilâl ve’l-Hassâf İsimli Muhtasarı

Year 2022, , 235 - 292, 30.03.2022

Yasin Erden

https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1013346

Abstract

Kınalızâde Ali Efendi, istibdâl risalesinde Hilâl b. Yahyâ ile Hassâf’ı “Vakıf [hukuku] semasının parlayan yıldızları ve vakıf [hukuku] çatısının üzerinde yükseldiği temel sütunlar.” olarak tavsif etmektedir. Hanefî fıkhının teşekkül döneminde yaşamış Hilâl ve Hassâf’ın vakıf hukukuna dair kaleme aldıkları kitaplar öneminden dolayı ilerleyen dönemlerde ihtisar edilmeye başlanmıştır. İlk olarak Gazneli Devleti’nde kadılık ve başkadılık görevlerinde bulunmuş Nâsıhî’nin bu iki kitaba dair muhtasar yazdığı bilinmektedir. Nâsıhî’den yaklaşık üç buçuk asır sonra vefat eden Memlük başkadılarından Cemâleddin Mahmûd el-Konevî de benzer bir muhtasar kaleme almıştır. Son olarak Dımaşklı Hanefî fakih Burhânüddîn Trablusî el-İsʿâf fî ahkâmi’l-evkâf isimli bir muhtasar kaleme almıştır. Yapılan incelemeler neticesinde Cemâleddin Mahmûd el-Konevî’ye ait muhtasarın halen kütüphanelerde el yazma olarak beklediği anlaşılmaktadır. Bu çalışma, “İbnü’s-Sirâc” diye tanınan Cemâleddin Mahmûd el-Konevî’nin hayatı ve eserleri hakkında değerli bilgiler sunmakta, ayrıca Konevî’nin Hanefî vakıf hukuku alanında kaleme aldığı Müntehabü Vakfey Hilâl ve’l-Hassâf isimli muhtasarının tahkikli neşrini konu edinmektedir. Kaynaklarda Konevî’nin, Memlük Devleti’nde Dımaşk başkadılığı görevini icra ettiği, hadis, tefsîr ve akâid eserleri kaleme alması yanında fıkıh alanındaki çalışmalarının daha fazla olduğu ifade edilmektedir.

Keywords

Fıkıh, Vakıf, Muhtasar, Cemâleddin Mahmûd el-Konevî, Müntahebü Vakfey Hilâl ve’l-Hassâf

Supporting Institution

yok

Project Number

yok

Thanks

yok

Biography of Jamal al-din Mahmoud Qunawī and His Works and His Mukhtasar Named Muntakhab Waqfay Hilāl wa’l-Khassāf

Abstract

In his pamphlet on istibdāl or the act of giving, Qinalizāde ‘Ali Efendi, qualifies Hilāl and Khassāf as “the shining stars in the sky of the waqf [law] and the pillars that the roof of waqf [law] is looming over them.” Due to their importance, the books written by Hilāl and Khassāf, who lived in the formative period of Hanafī fiqh, began to be abridged in the following periods. Nāsıhī, who first served as a qādī and a qādī al-qudāt in the Ghaznavid state, wrote a mukhtasar on the Hilal and Khassāf books. Jamal al-din Mahmoud Qunawī, one of the Mamlūk qādī al-qudāt, who died about three and a half centuries after Nāsıhī, also wrote a similar mukhtasar on these works. Finally, the Hanafī faqīh from Damascus, Burhānaddīn Tarablosī, wrote a mukhtasar named al-Is’āf fî ahkām al-awqāf. As a result of the recent examinations of older library collections, it is believed that the mukhtasar of Jamal al-din Mahmoud Qunawī may be waiting for discovery as a manuscript in the libraries. This study presents valuable information about the life and works of Jamal al-din Mahmoud Qunawī, known as “Ibnü’s-Sirāj”. The paper also provides the critical edition of the mukhtasar called Muntakhab Waqfay Hilāl walKhassāf, which Qunawī wrote regarding the field of Hanafī waqf law. The sources claim that Qunawī served as a qādī al-qudāt of Damascus in the Mamlūk state and penned works in hadīth, tafsīr, ʿaqāʾid in addition to his more numerous works in the field of fiqh.

Keywords

Fiqh, Waqf, Mukhtasar, Jamal al-din Mahmoud Qunawī, Muntakhab Waqfay Hilāl wa

Project Number

yok

References

• Altınbaş, Mehmet Vâmık Şükrü (1871-1947). Evkâf-ı Ümem Tarihi. İstanbul: 1915. google scholar
• Bağdatlı İsmail Paşa (1839-1920). Hediyyetü’l-ârifîn, esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs el-Arabî, 1951. google scholar
• Başoğlu, Tuncay. “Eyyûbîler ve Memlükler döneminde Fıkıh Yazımı”. İslam Tetkikleri Dergisi 10/1 (2020), 229-332. google scholar
• Başoğlu, Tuncay. “Memlükler Döneminde Fıkıh Eğitimi”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 25-26 (2018), 5-59. google scholar
• Bursalı Mehmed Tâhir Efendi (1861-1925). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-yı Âmire, 1333. google scholar
• Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed el-Mısrî (v. 945/1539?). Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. google scholar
• Furat, Ahmet Hamdi. “Cemâleddîn Konevî ve Kitâbu’l-İ'câz fi’l-İ’tirâz ‘Ala’l-Edilleti’ş-Şer’iyye Adlı Risalesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2007), 275-299. google scholar
• Hakim, Muhammad Akram. “Cemâleddin el-Konevî ve el-Gunye fi’l-Fetâvâ Adlı Eseri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 509-532. google scholar
• Hakim, Muhammad Akram. el-Gunye fi’l-Fetâvâ Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016. google scholar
• Halebî, Hasan b. Ömer b. Habîb (v. 779/1377). Tezkiretü’n-nebih fi eyyâmi’l-Mansûr ve benîh. thk. Muhammed Muhammed Emin. Kahire: Matbaatü Daru’l-Kütüb, 1986. google scholar
• Hilâl b. Yahyâ, Ebû Bekr b. Müslim el-Basrî (v. 245/860). Ahkâmü’l-vakf. Haydarâbâd: Dâiratü’l-meârifi’l-'Osmâniyye, H. 1355. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed (v. 852/1449). ed-Dürerü’l-kâmine fî ayâni’l-mi’eti’s-sâmine. thk. Muhammed Abdülmuîd Dân. Haydarabad: Meclisü Dâiratü’l-Me'ârifi’l-Osmâniyye, 1392/1972. google scholar
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kâsım b. Kutluboğa b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî (v. 879/1474). Tâcü’t-terâcim. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1413/1992. google scholar
• İbn Nâsırüddin, Hâfız Muhammed b. Ebi Bekr b. Nâsırüddin ed-Dımaşkî (v. 842/1439). er-Reddü’l-vâfir. thk. Züheyr eş-Şâvîş. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1400/1980. google scholar
• İbn Râfi', Takiyüddîn Ebi’l-Me‘âli Muhammed b. Râfi‘ es-Sellâmî (v. 774/1372). el-Vefeyât. thk. Sâlih Mehdi Abbâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982. google scholar
• İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf b. Tağrîberdî el-Atâbekî el-Yeşbugavî ez-Zâhirî (v. 874/1469). en-Nücûmü’z-zâhira fî mulûk’i-Mısr ve’l-Kâhira. Mısır: Daru’l- Kütüb. google scholar
• Kâtip Çelebi (v. 1067/1657). Keşfü’z-zünûn an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-müsennâ, 1941. google scholar
• Kâtip Çelebi. Süllemü’l-vüsûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. thk. Muhammed Abdülkadir el-Arnavût. İstanbul: Mektebetü İrcica, 2010. google scholar
• Kefevî, Mahmud b. Süleyman (v. 990/1582). Ketâ’ibü a'lâmi’l-ahyâr minfükahâ-i mezhebi’n-Nu'mani’l-muhtâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa 1041. google scholar
• Konevî, Cemâleddin Ebü’s-Senâ Mahmûd b. eş-Şeyh Sirâceddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Celâleddin Mes'ûd b. Abdurrahman el-Hanefî (v. 770/1369). Müntehabü Vakfey Hilâl ve’l-Hassâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa 2762, vr. 1a-41b. google scholar
• Konevî, Cemâleddin Ebü’s-Senâ Mahmûd b. eş-Şeyh Sirâceddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Celâleddin Mes'ûd b. Abdurrahman el-Hanefî. Müntehabü Vakfey Hilâl ve’l-Hassâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa 937, vr. 109b-141b. google scholar
• Konevî, Cemâleddin Ebü’s-Senâ Mahmûd b. eş-Şeyh Sirâceddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Celâleddin Mes'ûd b. Abdurrahman el-Hanefî. Müntehabü Vakfey Hilâl ve’l-Hassâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa 443, vr. 168b-219b. google scholar
• Konevî, Cemâleddin Ebü’s-Senâ Mahmûd b. eş-Şeyh Sirâceddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Celâleddin Mes'ûd b. Abdurrahman el-Hanefî. Müntehabü Vakfey Hilâl ve’l-Hassâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi Efendi 2003, vr. 72b-96b. google scholar
• Konevî, Cemâleddin Ebü’s-Senâ Mahmûd b. eş-Şeyh Sirâceddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Celâleddin Mes'ûd b. Abdurrahman el-Hanefî. Müntehabü Vakfey Hilâl ve’l-Hassâf. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi 1344, vr. 42b-69b. google scholar
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin el-Hanefî (v. 775/1373). el-Cevâhirü’l-mudiyye fî tabakâti’l Hanefiyye. Kerâtişî: Mîr Muhammed Kütüphane. google scholar
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî (1848-1886). el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. nşr. Muhammed Bedreddin Ebû Firâs en-Ni'sânî. Mısır: Dâru’s-seâde, 1324. google scholar
• Takıyyüddîn İbn Kadı Şühbe. Ebü’s-Sıdk Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed el-Esedî ed-Dımaşkî (v. 851/1448). Tarihu İbn KâdîŞühbe. thk. Adnan Derviş. Dımaşk: el- Ma'hedü’l-Fransî li’d-dirâsâti’l-Arabiyye, 1994. google scholar
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkî (1893-1976). el-A’lâm. Beyrut: Dârü’l-ilim li’l-Melâyîn, 2002. google scholar