A Waqf (Foundation) Document Dated 1025/1616 by the Ottoman Sultan Ahmed I Related to Haramayn

Year 2020, Volume: 10 Issue: 1, 65 - 101, 20.03.2020

Mustafa Lütfi Bilge

https://doi.org/10.26650/iuitd.2020.697006

Abstract

This article examines a waqf (foundation) document dated 1025/1616 by the Ottoman Sultan Ahmed I (1603-1617), which establishes services towards Hajj roads and Haramayn (i.e., sacred mosques in Meccah and Medinah). It is noteworthy that there have been no previous publications about this document, the original of which is in the Archive of the Topkapı Palace Museum. Ahmed I allocated his income from Egypt, including from places such as Sharqiyyah, Mansure and Garbiyyah, to be spent for the comfort and safety of the people of Haramayn and pilgrims who wanted to perform Hajj (pilgrimage). For this purpose, a request was made to clean the waterways, water supplies and channels. The waqf document asks for the dry food (dasheeshah) transferred from Egypt to be cooked in the soup kitchens (imaratkhanas) established in Mecca. The prepared food was distributed to the people in Haremayn and pilgrims through these soup kitchens. The waqf established medical centers (Dar-u-Shifa) to provide health services to the pilgrims. It made arrangement to repair two walls of Kaaba, which were about to collapse, by installing silver-plated copper belts (called Nitak in the waqf document) built in Istanbul. To eliminate the danger posed by the Zamzam well after heavy rains and floods, a bracelet was built again in Istanbul and mounted in the mouth of the well. All these construction efforts were led by the Chief Architect Hasan Efendi, one of the personal architects of the Sultan (Hassa). The management of this waqf was entrusted to the Governor of Egypt Ahmet Pasha.

Keywords

Sultan Ahmad I, Meccah, Waqf Documents, Arabic Waqf Documents, pilgrimage (hajj) roads, dry foods, dasheesha, soup-kitchen (ımârat-khâna), dâr-ul-shifa (hospital)

Sultan I. Ahmed Han’a Ait Haremeyn’le İlgili Arapça Bir Vakfiye

Abstract

Bu makalenin konusu Osmanlı Sultanı I. Ahmed’in (1603-1617) Hac yollarına ve Haremeyn’e müteveccih hizmetler içeren Arapça Vakfiyesinin (1025/1616) incelenmesididir. Orijinali Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’nde bulunan Vakfiye hakkında daha önce bir neşir yapılmamış olması dikkat çekiyor. III. Mehmed’ten sonra Osmanlı tahtına geçen I. Ahmed Mısır’daki emlaki (Haslar) gelirlerini tahsis ederek Kahire’de tesis ettiği bu vakıfla Şarkiyye, Mansure ve Garbiyye gibi yerlerden elde edilecek gelirleri Haremeyn halkının ve hacca gidenlerin rahat ve emniyetleri için sarfedilmesini şart koşmuş, yine bu amaç etrafında su yollarının ve kanallarının temizlenmesini istemiştir. Mekke’de kurulan imaretlerde Mısır’dan deşişe adı altında gelen kuru gıdaların Haremeyn’de pişirilerek halka dağıtılması ve Darüşşifa denilen tıp merkezlerinde hacılara sağlık hizmetlerinin verilmesi vakfiye gereği olarak zikredilmiştir. Kabe’nin içindeki bazı düzenlemer yapılması, Kabe’nin yıkılmaya yüz tutmuş iki duvarının tamiratının ele alınması, bu operasyon için İstanbul’da yapılan ve vakfiyede nitak olarak adlandırılan gümüş kaplanmış bakır kuşakların Kabe duvarlarına monte edilmesi sağlanmıştır. Sellerden sonra tehlike arzeden zemzem kuyusunun ağzına bir bilezik hazırlanarak monte edilmiştir. Bütün bu mimari operasyonların başında Hassa mimarlarından Başmimar Hasan Efendi’nin bulunduğunu görüyoruz. Kurulan bu vakıfların üst yönetimi dönemim Mısır Valisi Ahmet Paşa’ya emanet edilmiştir.

Keywords

: Sultan I. Ahmed, Haremeyn, Arapça Vakfiye, Hac Yolları, Deşişe, Zemzem

References

• Abdülmelik b. Hüseyin b. Abdülmelik eş-Şafii Asımi. Semtü’n-Nücumü’l-Avali fî Enbai’l-Evail ve’t-Tevali. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. 4 Cilt. Beyrut, 1998.
• Ahmed el-Sibâ’î. Târîhu Mekke. 2 Cilt. Riyad : el-Emanetü’l-Amme li’l-İhtifal, 1984.
• Ali b. Abdülkadir b. Muhammed e-Hüseyni el-Mekki et-Taberi Ali et-Taberi. el-Ercü’l-Miski ve’t-Tarihü’l-Mekki ve Teracimü’l-Müluk ve’l-Hulefa. Thk. Eşref Ahmed Cemmal. Mekke: el-Mekketü’t-Ticariyye, 1996.
• Ali b. Taceddin b. Takıyyüddin Sincari. Menaihü’l-Kerem fî Ahbari Mekke ve’l-Beyt ve Vülati’l-Harem. Thk. emil Abdullah Muhammed el-Mısri. 6 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1998.
• Bilge, Mustafa L. “Aynizübeyde”. TDV İslam Ansiklopedisi. 4: 279-280. İstanbul, 1991.
• Bilge, Mustafa L. “Haseki’de Bayrampaşa Külliyesi Vakfiyesi”. Osmanlı’nın İzinde : Mehmet İpşirli Armağanı. İstanbul, 2013.
• Bilge, Mustafa L. “Sultanahmed Camii ve Külliyesinin Açılış Merâsimi”. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla ; Büyük İstanbul Tarihi. H. İbrahim Düzenli. Ed. Coşkun Yılmaz. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş ; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2015.
• Danişmend, İ. H. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. 2. Bs, 4 Cilt. İstanbul, 1961.
• Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî İbn Manzur. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut, t.y.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 4 Cilt. İstanbul: İkdam Matbaası, 1314.
• Eyice, Semavi. “Hâfız Ahmed Paşa Camii ve Külliyesi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 15: 85-87. İstanbul, 1997.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa, “Sultan I. Ahmed Devrinde Kâbe’nin Tamiri ”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 12 (1993-1994), 37-38.
• Farooqhi, Suraiya. Hacılar ve Sultanlar; Osmanlı Döneminde Hac (1517-1638). Trc. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Galland, Antoine. İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar : 1672-1673. Trc. Nahid Sırrı Örik. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1949.
• Halaçoğlu, Yusuf. “Bayrampaşa”. TDV İslam Ansiklopedisi. 5: 266-267. İstanbul, 1992.
• Hüseyin Abdullah Bâ Selâme. Tarihü'l-Ka'beti'l-Muazzama : imaretuha ve kisvetuha ve sedanetuha. 2. Bs, 2 Cilt. Cidde : Tihame, 1982/1402. İbrahim Peçevi. Tarih-i Peçevi. 2 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1283.
• Kutbuddîn el-Nehrevâlî. el-Berku’l-Yemânî fî Fethi’l-‘Osmânî. Nşr. Hamed ül-Câsir. Riyad: Dârü'l-Yemame, 1387/1967.
• Kutbuddîn el-Nehrevâlî. el-İ’lâm bi A’lâm-i Beytillâhi’l-Harâm. Thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire : Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, 2004/1425.
• Mehmed Emînü’l-Mekkî. Hulefâ-i ‘İzâm-ı Osmaniyye hazretlerinin Haremeyn-i Şerîfeyndeki Âsâr-ı Mebrûre ve Meşkûre-i Humâyûnlarından. Derseadet, 1318.
• Muhammed Ahmed Dehmân. Mu’cemü’l-Elfâzi’l-Târîhiyye fi’l-Âsri’l-Memlûkî. Şam, 1990.
• Muhammed Emin b. Fazlullah b. Muhibbillah ed-Dımaşki Muhibbi. Hulasatü’l-Eser fî A’yani’l-Karni’l-Hadi Aşer. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, t.y.
• Muhammed Lebib Betenuni. el-Rihletü’l-Hicâziyye. Kahire, t.y.
• Mustafa Naima. Naima tarihi : Ravzatü’l-Hüseyn fi Hulasati Ahbari’l-Hafikeyn. 6 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281.
• Seyyid Bekir. el-Melâmih el-Coğrâfiyye li-Dürûb el-Hacîc. Cidde, 1981.
• Seyyid Muhammed es-Seyyid. “Deşişe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 9: 214-215. İstanbul, 1994.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Mekke-i Mükerreme Emirleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1984.
• Ünal, Sadettin, Yaşaroğlu, Kâmil, Uzun, Mustafa. “Kabe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24: 14-26. İstanbul, 2001.