The Possibility of Unspoken/Implied Vaz‘: Can the Signifier and Signified in Language be the Same Thing? An Evaluation in the Context of Tashkubrîzâdah Ahmed Efendi’s Nuzhat al-alhâz fî adem wad‘ al-alfâz li al-alfâz

Year 2021, Volume: 11 Issue: 2, 603 - 638, 30.09.2021

Abdullah Yıldırım

Abstract

Tashkubrîzâdah, in his risalah called “Nuzhat al-alhâz fî adem wad‘ al-alfâz li al-alfâz”, examined an issue that was previously discussed between al-Taftazani (d. 792/1390) and Sayyid Sharif (d. 816/1413) whether “wad‘” is in question when the words do not convey a specific meaning and refer directly to themselves. al-Taftazani defends the idea that all the words that are established to show a certain meaning in language are also established for themselves. However, unlike the phenomenon of wad‘ in the known sense, this does not contain any intention to signify any meaning and takes place in the tacit of the former. Contrary to this view, Sayyid Sharif argues that in cases where the words refer directly to themselves -intentionally or unintentionally- there cannot be any mention of the phenomenon of wad‘. Ali Kuşçu conversely, adopted al-Taftazani’s approach and based this view on some of its results and also made some criticisms of Sayyid Sharif. Contrarily Tashkubrîzâdah, adopted the view put forward by Sayyid Sharif and successfully answered Kuşçu’s criticisms. The author briefly summarizes Sayyid Sharif’s statements and then provides justifications for them. He builds the narrative in this section based on three different types of provision (al-hukm). Subsequently, the author lists his objections to Kuşçu’s explanations in ten points and discusses each objection. Although the discussion of unspoken/implied wad‘ is not one of the main issues of the discipline, it is important in terms of clearly revealing the nature and conceptual content of the phenomenon of wad‘. Furthermore, as Nuzhat al-alhâz constitutes one of the remarkable examples of the risalah tradition in Ottoman intellectual life, it is important to understand it. In interpreting the Nuzhat al-alhâz, this article examines the historical origins of the debate, comperatively analyzes the views of the parties and expatiates on the development of the issue by following the subject.

Keywords

Unspoken/implied wad‘, al-Taftazani, Sayyid Sharif, Tashkubrîzâdah

Zımnî Vaz‘ın İmkânı: Dilde Gösteren ve Gösterilen Aynı Şey Olabilir mi? Taşköprülüzâde Ahmed Efendi’nin Nüzhetü’l-elhâz fî ademi vaz‘i’l-elfâz li’l-elfâz’ı Bağlamında Bir Değerlendirme

Abstract

Taşköprülüzâde “Nüzhetü’l-elhâz fî ademi vaz‘i’l-elfâz li’l-elfâz” başlıklı risalesinde, daha önce Teftâzânî (ö. 792/1390) ve Seyyid Şerif (ö. 816/1413) arasında tartışma konusu olan, lafızların belirli bir manayı göstermeyip doğrudan kendilerine referansta bulundukları durumlarda vaz‘ olgusunun söz konusu olup olmadığı sorununu inceler. Teftâzânî, dilde belirli bir manayı göstermek üzere vaz‘ olunan bütün lafızların aynı zamanda bizzat kendileri için de vaz‘ olunduğu fikrini savunur. Ancak bu, bilinen anlamdaki vaz‘ olgusundan farklı olarak, herhangi bir manaya delâlet kasıt içermez ve ilkinin zımnında zorunlu olarak gerçekleşir. Seyyid Şerif ise bu görüşün aksine, lafızların doğrudan kendisine referansta bulunduğu durumlarda -kasıtlı ya da kasıtsız- hiçbir anlamda vaz‘ olgusundan bahsedilemeyeceğini öne sürer. Ali Kuşçu Teftâzânî’nin yaklaşım şeklini benimsemiş ve bu görüşü temellendirerek bazı sonuçları üzerinde durmuştur. Ayrıca müellifin Seyyid Şerif’e bazı itirazlarda bulunduğu görülür. Taşköprülüzâde ise Kuşçu’nun tam aksine Seyyid Şerif’in öne sürdüğü görüşü benimsemiş ve Kuşçu’nun yönelttiği eleştirileri başarılı bir şekilde cevaplamıştır. Bu çerçevede müellif, risalede öncelikle Seyyid Şerif’in açıklamalarını kısaca özetler, peşi sıra bu görüşü haklı çıkaracak gerekçeleri ortaya koyar (tahkik). Müellif, bu bölümdeki anlatımı hükmün birbirinden ayrıştırılan üç türü üzerine inşa eder. Akabinde Kuşçu’nun Seyyid Şerif’in açıklamalarına yönelik itirazlarını on madde halinde sıralar ve her birini cevaplar. Zımnî vaz‘ tartışması her ne kadar disiplinin temel meselelerinden olmasa da vaz‘ olgusunun mahiyeti ve kavramsal içeriğinin açık seçik bir biçimde ortaya konması bakımından önem arz eder. Öte yandan Nüzhetü’l-elhâz, Osmanlı entelektüel hayatında risâle geleneğinin dikkat çekici örneklerinden birini teşkil eder. Bu amaçla makalede, Nüzhetü’l-elhâz’ı anlamak ve yorumlayabilmek için tartışmanın tarihsel kökenine gidilmiş, tarafların görüşleri karşılaştırmalı bir biçimde analiz edilmiş ve konu takibi yapılarak meselenin gelişimi ortaya konmuştur.

Keywords

Zımnî vaz‘, Teftâzânî, Seyyid Şerif, Nüzhetü’l-elhâz, Taşköprülüzâde

References

• Arıcı Müstakim - Arıkan Mehmet. “Prosopografik Bir İnceleme: Osmanlı’nın Âlimi Taşköprülüzâde, Çevresi, Kariyeri ve Telifatı”. Taşradan Merkeze Bir Osmanlı Ulemâ Ailesi Taşköprülüzâdeler ve İsâmüddin Ahmed Efendi. ed. Müstakim Arıcı – Mehmet Arıkan. 1-162. İstanbul: İLEM Yayınları, 2020.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerif. Haşiye ale’l-Keşşâf. [b.y.], Dâru’l-fikr, 1977.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbu’t- ta‘rifât. Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1983.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu er-Risâleti’l-vaz‘iyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3021, 29b-33a.
• el-Estarâbâdî, Radî. Şerhu’r-Radî ale’l-Kâfiye. nşr. Yusuf Hasan Ömer. 3. Tahran: Müessesetü’s-Sadık, 1978.
• el-Îcî, Adudüddin. er-Risâletü’l-vaz‘iyye. nşr.&çev. Abdullah Yıldırım. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddin el-Îcî. ed. Eşref Altaş. İstanbul: İsam Yayınları, 2017.
• el-İsferâyînî, İsâmüddin. Şerhu er-Risâleti’l-vaz‘iyye. [b.y.], [y.y.], [ts.].
• İşleme, Akın. Ebu’l-Kasım Ali el-Leysî es-Semerkandî’nin Şerhu’r-Risâleti’l-vaz‘iyye (Şerhu’l-kebir) İsimli Eserinin Tahkik ve Değerlendirmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kuşçu, Ali. Unkûdü’z-zevâhir fi’s-Sarf. thk. Ahmed Afîfî. Kahire: Matbaatü Dâri’l-kütübi’l-Mısriyye, 2001.
• Mestcizâde Abdullah Efendi. İhtilâfu’s-Seyyid ve’s-Sa‘düddin. İstanbul: Mektebü’l-Harbiyye es-Sultaniyye Matbaası, 1278.
• Müftîzâde Abdürrahim Efendi. Şerhu Unkûdi’z-zevâhir. [b.y.], [y.y.], [ts.].
• es-Semerkandî, Ebu’l-Leys. Şerh ale’r-risâleti’l-vaz‘iyye. (Desûkî hâşiyesi ile birlikte). Mısır: Cemâliyye Matbaası, 1329.
• Süruri, Ahmet. Taşköprîzâde’nin el-Meâlim’i ve Kelâmî Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Taşköprülüzâde Ahmet Efendi. Nüzhetü’l-elhâz fî ademi vaz‘i’l-elfâz li’l-elfâz. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, 3238, 207b-209a.
• et-Teftâzânî, Sa‘düddin. Haşiye âle’l-Keşşâf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 589, 17b.
• Uğur, Ali. Taşköprizâde Ahmed ‘İsâmeddin Ebu’l-Hayr Efendi: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve İlmi Görüşleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, İslâmî İlimler Fakültesi, Doçentlik Tezi, 1980.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Taşköprizâde Ahmed Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2011, 40.
• Yıldırım, Abdullah. “Adudüddin el-Îcî ve er-Risâletü’l-vaz‘iyye”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddin el-Îcî. ed. Eşref Altaş. 77-118. İstanbul: İsam Yayınları, 2017.
• Yıldırım, Abdullah. Vaz‘ İlmi ve Unkûdü’z-zevâhir/Ali Kuşçu (İnceleme-Değerlendirme). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Yıldırım, Abdullah. “Vaz‘ İlmi”. İslâm Medeniyetinde Dil Bilimleri. ed. İsmail Güler. 425-551. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
• Yılmaz, Okan Kadir. İsam Tahkikli Neşir Kılavuzu. İstanbul: İsam Yayınları, 2018.