The subjects, authors, and translators of the works written in the historical course of the Turkish language, when they were written, the period of the Turkish language as well as the reasons for their writing are important to evaluate these works. The reasons for copyright are usually included in the introductions of the works and tell us why the works were written. In these parts, the authors or translators cite factors encouraging them to write while giving information about themselves and the work. In line with the information to be obtained from the copyrighted parts of the works, we can know the elements needful in the emergence of these works. Obtaining information about these elements can help us understand the society in which the author and translator live and the religious, social, cultural and scientific aspects of that society. Many reasons may have been involved in creating the works of authors or translators. These reasons can be personal, such as wanting to be useful to the society and leaving a work that will make his name known in the world, or external, such as writing a work with the request and direction of a patron or presenting the work to a statesman. In our study, the types of copyright in Turkish literature will be briefly mentioned, then the medical texts written in Old Anatolian Turkish will be discussed by separating them according to their subjects, and the reasons for the creation of the works will be determined.
Acıduman, Ahmet. “Şair ve Hekim Ahmedî’nin Tervîhü’l-Ervâh adlı manzum eserinde “geriatri” üzerine bir bölüm”. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 2016, 69(2), 69-74. google scholar
Akkuş, Mehmet. “İmam Birgivi’nin Eserlerini Telif Sebebi”. Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî, Balıkesir 2009, III/348-357. google scholar
Ayan, Gönül. “Anadolu Sahasında Yazılan Bazı ‘Yusuf u Züleyha’ Mesnevilerinde Sebeb-i Telifler”. Turkish Studies International Periodical Fort the Languages, Literature and
History of Turkish or Turkic, Volume 4/3 (Spring 2009), 227-272. google scholar
Ayverdi, İlhan. Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde: Misalli Büyük Türkçe Sözlük (O-Z). (İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2006). google scholar
Azamat, Nihat. II. Murad Devri Kültür Hayatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 1996. google scholar
Bayat, Ali Haydar- Okumuş, Necdet. Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî Mürşid [Göz Hastalıkları]. (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004). google scholar
Bayat, Ali Haydar. Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-MârdânîKitâbu '--Müntehab fî't-Tıb (823/1420) İnceleme-Metin-Dizin-Sadeleştirme-Tıpkıbasım. İstanbul:
Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2005. google scholar
Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2016. google scholar
Bayram, Mikail. “Anadolu’da Te’lif Edilen İlk Türkçe Eser Meselesi”. V. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, 95-100. Konya: Selçuk Üniversitesi, 1996. google scholar
Bilkan, Ali Fuat. Osmanlı Zihniyetinin Oluşumu Kuruluş Döneminde Telif ve Tercüme. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018. google scholar
Canpolat, Mustafa-Önler, Zafer. İshâk Bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016. google scholar
Çağıran, Önder. Ahmed-i Dâ’î Tıbb-ı Nebevî İmla-Fonetik-Morfoloji-Karşılaştırmalı Metin-İndeks ve Sözlük. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Eğitimi
Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 1992. google scholar
Çelik, Anıl. Terceme-i Kamilü’s-Sma‘a (Giriş-İncelemeMetin-Dizin). Bursa: Uludağ Üniversitesi Türk Dili Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2014. google scholar
Demir Öztürk, Nuray. “Muhammed Bin Mahmûd-ı Şirvânî’nin ‘İlyâsiyye’ İsimli Tıp Eserinin İncelenmesi”. İlk Dönem Türkçe İslâmî Eserler Özel Sayısı II. 598-625. Ankara: Yeni
Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, Mart-Nisan 2019. google scholar
Demir, Aydın. Hekim Bereket Hulasa (1.-50. sayfalar) İnceleme- Metin-Sözlük. Ankara: Hacettepe Üniversitesi google scholar
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010. google scholar
Doğuer, Binnur Erdağı. Hekim Bereket Hulasa Metin-Sözlük. Ankara: Ürün Yayınları, 2013. google scholar
Doğuer, Binnur Erdağı. Hekim Bereket Tuhfe-i Mübarizı Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013. google scholar
Durmuş, Tuba Işınsu. “‘Mısr-ı Hünerde Kendüyi Satmak Gerek Kişi’: Tezkire Önsözleri, Divan Dibaceleri ve Sebeb-i Teliflerde Sanatçı Kendisini Nasıl ‘Satar’?”. Bilig, 57 (Bahar 2011),
65-81. google scholar
Gacek, Adam. Arapça Elyazmaları İçin Rehber. çev: Ali Benli-M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2017. google scholar
Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn. Arapçadan Tercüme: Rüştü Balcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007. google scholar
Haksever, H. İbrahim. “Münşeat Mecmualarında ‘Sebeb-i Telif’”. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 3, (1999), 73-86. google scholar
İhsanoğlu, Ekmeleddin-Şeşen, Ramazan-Bekar, M. Serdar-Gündüz, Gülcan-Bulut, Veysel. Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi History of the Literature of Medical Sciences
during the Ottoman Period. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2008. google scholar
Karasoy, Yakup. Tutmacı Eski Oğuz Türkçesiyle Yazılmış Bir Tıp Kitabı Tabiatnâme. Konya: Palet Yayınları, 2009. google scholar
Koman, Mahmud Mes’ud. “Tuhfe-i Mübârizî”, Tıp Fakültesi Mecmuası, 18/3 (İstanbul 1955), 689-719. google scholar
Kuran, Şeyma Büyükkavas, “Mesneviden Romana Uzanan Sebeb-i Telif Yolu Üst Kurmacaya mı Çıkar?”, Turkish Studies International Periodical Fort the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic, Volume 1/32 (Fall 2006), 172-201. google scholar
Kurban, Ferhat. Şirvani MahmudSultaniye (Giriş-Metin-Sözlük). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990. google scholar
Kütük, Rıfat- Turan, Lokman. “Mesnevîlerin sebeb-i te’lîf ve hâtime bölümlerini Türk edebiyatı tarihi kaynağı olarak okumak”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VI, Mesnevî:
Hikâyenin Şiiri, (Haz: Hatice Aynur), İstanbul: Turkuaz Yay., 2011, 221-240. google scholar
Okumuş, Necdet. Muhammed Bin Mahmûd Şirvânî’nin (XV. yy) Göz Hastalıklarına Ait “Mürşîd” Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks). İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998. google scholar
Önler, Zafer. Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa II Sözlük. İstanbul: Simurg, 1999. google scholar
Özcan, Abdulkadir. “Osmanlı Kroniklerinde “Sebeb-i Telif”ler Üzerine”. Tarih Dergisi-Turkish Journal of History, 71 (2020): 145-159. google scholar
Özer, Osman. Tervîhü’l-Ervâh I/A Giriş-İnceleme-Metin. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995. google scholar
Sakin, Orhan vd. Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf. İstanbul: Geleneksel Tıp Derneği, 2017. google scholar
Şahin, Mehmet Ünal.Mü’min binMukbil Miftahü’n-nürveHazainü’s-Sürür (DilÖzellikleri-Metin-SözDizini). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
google scholar
Tekindağ, Şehabeddin. “İzzet Koyunoğlu Kütüphanesinde Bulunan Türkçe Yazmalar Üzerinde Çalışmalar I.”. Türkiyat Mecmuası, C. XVI, (İstanbul 1971), 133-162. google scholar
Ünver, A. Süheyl. Tıb Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943. google scholar
Wittek, Paul. Menteşe Beyliği: 13-15 inci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik. çev. O. Ş. Gökyay. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1986. google scholar
Yazar, Sadık. “Cezâyir Milli Kütüphanesi’ndeki Türkçe Yazmaların Kataloğu = The Catalogue of the Turkish Manuscripts in the National Library of Algeria”. Hikmet Akademik
Edebiyat Dergisi [Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı], C. IV(2018), 274-335. google scholar
Yelten, Muhammet. Şirvanlı Mahmud Kemâliyye (Giriş-İnceleme-Cümle Bilgisi-Metin-Sözlük). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993. google scholar
Yıldırım, Onur. Et-TeshilFi’t-Tıbb (Kitab-ı Teshîli’l-Mevlanâ Şemseddin) (İnceleme-Melin-Dizin). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
google scholar
Yıldız, Yasemin. Tercüme-i Müfredât-ı İbn-i Baytâr (Giriş-İnceleme-Metin Dizin). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016. google scholar
Eski Anadolu Türkçesi Tıp Metinlerinin Telif Sebepleri
Year 2022,
Volume: 12 Issue: 1, 217 - 233, 30.03.2022
Türk dilinin tarihî seyri içinde yazılmış eserlerin konuları, müellif ve mütercimleri, ne zaman kaleme alındıkları, Türk dilinin hangi dönemine ait oldukları kadar kaleme alınış sebepleri de eserleri değerlendirmek bakımından önemlidir. Genellikle eserlerin mukaddimelerinde yer alan sebeb-i telif kısımları bize eserlerin neden yazıldığıyla ilgili bilgiler verir. Bu kısımlarda müellif veya mütercimler kendileri ve eser hakkında bilgi verirken onları eser yazmaya teşvik eden unsurlardan da bahsedebilirler. Eserlerin sebeb-i telif kısımlarından edinilecek bilgiler doğrultusunda eserlerin ortaya çıkmasında etkili olan unsur/unsurlar öğrenilebilir. Bu unsurlar hakkında bilgi edinmek aynı zamanda müellif ve mütercimin yaşadığı toplum ve o toplumun dinî, sosyal, kültürel ve bilimsel durumu hakkında da aydınlatıcı olabilmektedir. Müellif ya da mütercimlerin eserlerini meydana getirmelerinde birçok sebep etkili olmuş olabilir. Bu sebepler topluma faydalı olmayı istemek, dünyada adının anılmasını sağlayacak bir eser bırakmak gibi şahsî olabileceği gibi, bir hâminin isteği ve yönlendirmesiyle eser yazmak, bir devlet büyüğüne eseri sunmak gibi dış etkenlerden de kaynaklanabilir. Çalışmamızda, Türk edebiyatında sebeb-i telifi olan türlerden kısaca söz edilecek ardından Eski Anadolu Türkçesinde yazılmış tıp metinlerinin sebeb-i telifleri konularına göre ayrılarak ele alınacak, eserlerin ne gibi sebeplerle meydana getirildiği tespit edilecektir.
Acıduman, Ahmet. “Şair ve Hekim Ahmedî’nin Tervîhü’l-Ervâh adlı manzum eserinde “geriatri” üzerine bir bölüm”. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 2016, 69(2), 69-74. google scholar
Akkuş, Mehmet. “İmam Birgivi’nin Eserlerini Telif Sebebi”. Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî, Balıkesir 2009, III/348-357. google scholar
Ayan, Gönül. “Anadolu Sahasında Yazılan Bazı ‘Yusuf u Züleyha’ Mesnevilerinde Sebeb-i Telifler”. Turkish Studies International Periodical Fort the Languages, Literature and
History of Turkish or Turkic, Volume 4/3 (Spring 2009), 227-272. google scholar
Ayverdi, İlhan. Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde: Misalli Büyük Türkçe Sözlük (O-Z). (İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2006). google scholar
Azamat, Nihat. II. Murad Devri Kültür Hayatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 1996. google scholar
Bayat, Ali Haydar- Okumuş, Necdet. Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî Mürşid [Göz Hastalıkları]. (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004). google scholar
Bayat, Ali Haydar. Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-MârdânîKitâbu '--Müntehab fî't-Tıb (823/1420) İnceleme-Metin-Dizin-Sadeleştirme-Tıpkıbasım. İstanbul:
Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2005. google scholar
Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2016. google scholar
Bayram, Mikail. “Anadolu’da Te’lif Edilen İlk Türkçe Eser Meselesi”. V. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, 95-100. Konya: Selçuk Üniversitesi, 1996. google scholar
Bilkan, Ali Fuat. Osmanlı Zihniyetinin Oluşumu Kuruluş Döneminde Telif ve Tercüme. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018. google scholar
Canpolat, Mustafa-Önler, Zafer. İshâk Bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016. google scholar
Çağıran, Önder. Ahmed-i Dâ’î Tıbb-ı Nebevî İmla-Fonetik-Morfoloji-Karşılaştırmalı Metin-İndeks ve Sözlük. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Eğitimi
Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 1992. google scholar
Çelik, Anıl. Terceme-i Kamilü’s-Sma‘a (Giriş-İncelemeMetin-Dizin). Bursa: Uludağ Üniversitesi Türk Dili Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2014. google scholar
Demir Öztürk, Nuray. “Muhammed Bin Mahmûd-ı Şirvânî’nin ‘İlyâsiyye’ İsimli Tıp Eserinin İncelenmesi”. İlk Dönem Türkçe İslâmî Eserler Özel Sayısı II. 598-625. Ankara: Yeni
Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, Mart-Nisan 2019. google scholar
Demir, Aydın. Hekim Bereket Hulasa (1.-50. sayfalar) İnceleme- Metin-Sözlük. Ankara: Hacettepe Üniversitesi google scholar
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010. google scholar
Doğuer, Binnur Erdağı. Hekim Bereket Hulasa Metin-Sözlük. Ankara: Ürün Yayınları, 2013. google scholar
Doğuer, Binnur Erdağı. Hekim Bereket Tuhfe-i Mübarizı Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013. google scholar
Durmuş, Tuba Işınsu. “‘Mısr-ı Hünerde Kendüyi Satmak Gerek Kişi’: Tezkire Önsözleri, Divan Dibaceleri ve Sebeb-i Teliflerde Sanatçı Kendisini Nasıl ‘Satar’?”. Bilig, 57 (Bahar 2011),
65-81. google scholar
Gacek, Adam. Arapça Elyazmaları İçin Rehber. çev: Ali Benli-M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2017. google scholar
Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn. Arapçadan Tercüme: Rüştü Balcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007. google scholar
Haksever, H. İbrahim. “Münşeat Mecmualarında ‘Sebeb-i Telif’”. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 3, (1999), 73-86. google scholar
İhsanoğlu, Ekmeleddin-Şeşen, Ramazan-Bekar, M. Serdar-Gündüz, Gülcan-Bulut, Veysel. Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi History of the Literature of Medical Sciences
during the Ottoman Period. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2008. google scholar
Karasoy, Yakup. Tutmacı Eski Oğuz Türkçesiyle Yazılmış Bir Tıp Kitabı Tabiatnâme. Konya: Palet Yayınları, 2009. google scholar
Koman, Mahmud Mes’ud. “Tuhfe-i Mübârizî”, Tıp Fakültesi Mecmuası, 18/3 (İstanbul 1955), 689-719. google scholar
Kuran, Şeyma Büyükkavas, “Mesneviden Romana Uzanan Sebeb-i Telif Yolu Üst Kurmacaya mı Çıkar?”, Turkish Studies International Periodical Fort the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic, Volume 1/32 (Fall 2006), 172-201. google scholar
Kurban, Ferhat. Şirvani MahmudSultaniye (Giriş-Metin-Sözlük). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990. google scholar
Kütük, Rıfat- Turan, Lokman. “Mesnevîlerin sebeb-i te’lîf ve hâtime bölümlerini Türk edebiyatı tarihi kaynağı olarak okumak”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VI, Mesnevî:
Hikâyenin Şiiri, (Haz: Hatice Aynur), İstanbul: Turkuaz Yay., 2011, 221-240. google scholar
Okumuş, Necdet. Muhammed Bin Mahmûd Şirvânî’nin (XV. yy) Göz Hastalıklarına Ait “Mürşîd” Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks). İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998. google scholar
Önler, Zafer. Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa II Sözlük. İstanbul: Simurg, 1999. google scholar
Özcan, Abdulkadir. “Osmanlı Kroniklerinde “Sebeb-i Telif”ler Üzerine”. Tarih Dergisi-Turkish Journal of History, 71 (2020): 145-159. google scholar
Özer, Osman. Tervîhü’l-Ervâh I/A Giriş-İnceleme-Metin. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995. google scholar
Sakin, Orhan vd. Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf. İstanbul: Geleneksel Tıp Derneği, 2017. google scholar
Şahin, Mehmet Ünal.Mü’min binMukbil Miftahü’n-nürveHazainü’s-Sürür (DilÖzellikleri-Metin-SözDizini). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
google scholar
Tekindağ, Şehabeddin. “İzzet Koyunoğlu Kütüphanesinde Bulunan Türkçe Yazmalar Üzerinde Çalışmalar I.”. Türkiyat Mecmuası, C. XVI, (İstanbul 1971), 133-162. google scholar
Ünver, A. Süheyl. Tıb Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943. google scholar
Wittek, Paul. Menteşe Beyliği: 13-15 inci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik. çev. O. Ş. Gökyay. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1986. google scholar
Yazar, Sadık. “Cezâyir Milli Kütüphanesi’ndeki Türkçe Yazmaların Kataloğu = The Catalogue of the Turkish Manuscripts in the National Library of Algeria”. Hikmet Akademik
Edebiyat Dergisi [Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı], C. IV(2018), 274-335. google scholar
Yelten, Muhammet. Şirvanlı Mahmud Kemâliyye (Giriş-İnceleme-Cümle Bilgisi-Metin-Sözlük). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993. google scholar
Yıldırım, Onur. Et-TeshilFi’t-Tıbb (Kitab-ı Teshîli’l-Mevlanâ Şemseddin) (İnceleme-Melin-Dizin). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
google scholar
Yıldız, Yasemin. Tercüme-i Müfredât-ı İbn-i Baytâr (Giriş-İnceleme-Metin Dizin). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016. google scholar
Demir Öztürk, Nuray. “Eski Anadolu Türkçesi Tıp Metinlerinin Telif Sebepleri”. İslam Tetkikleri Dergisi 12/1 (March 2022), 217-233. https://doi.org/10.26650/iuitd.2021.995692.