Was There a Role of the Presidency of Religious Affairs of Türkiye in the Turkish Adhan and Prayer Project?

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 675 - 680, 03.10.2025

Ahmet Yaman

https://doi.org/10.26650/iuitd.2025.1677039

Abstract

Keywords

Turkish Worship , Adhan , Presidency of Religious Affairs , Rıfat Börekçi , Darulfunun Faculty of Theology , General Directorate of Foundations

Türkçe Ezan ve Namaz Projesinde Diyanet İşleri Reisliğinin Rolü Var mıydı?

Abstract

Cumhuriyetin ilk yıllarında takip edilen din politikaları kapsamında ibadet dilinin Türkçeleştirilme projesinin önemli bir yer tuttuğu bilinmektedir. Fakat bu bağlamda pek bilinmeyen ya da yanlış bilinen husus, projenin hayata geçirilmesi süreçlerinde Diyanet İşleri Reisliğinin konumu ve duruşudur. Projenin hayata geçirilmesi için dinî bir meşruiyet arayışı içinde olan Türkiye Cumhuriyeti Hükümetifnin, bu meşruiyeti yine merkezî idareye bağlı bir Cumhuriyet kurumu olup halkın teveccühünü kazanmış olan Diyanet İşleri Reisliğinden değil de bir akademik kurum olan Dârulfünûn İlahiyat Fakültesinden almak durumunda kalmış olması ve uygulamaya yönelik talimatı yine Diyanet İşleri Reisliği aracılığıyla değil de Evkaf Umum Müdürlüğü aracılığıyla vermiş olması üzerinde yeterince durulmamıştır.1 Acaba niçin böyle olmuştu? Türkçe ezan ve namaz projesinde Diyanet İşleri Reisliğinin rolü neydi? Tarihî süreçte neler yaşandı ve ne tür gerilimler oldu? Bu can alıcı sorular hâlâ bütün boyutlarıyla ve şahitleriyle tam olarak cevaplanabilmiş değildir. Bu kısa yazı, söz konusu projenin Diyanet İşleri Reisliğine rağmen hayata geçirildiğini göstermeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Türkçe İbadet , Ezan , Diyanet İşleri Reisliği , Rıfat Börekçi , Dârulfünûn İlahiyat Fakültesi , Evkaf Umum Müdürlüğü

References

• Akseki, Ahmet Hamdi. Namaz ve Kur’an: Namazda Kur’an Okuma Meselesi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013. google scholar
• Albayrak, Sadık. Türkiye’de Din Kavgası. İstanbul: Feyiz Yayınevi, 1973. google scholar
• Armağan, Mustafa. Türkçe Ezan ve Menderes: Bir Devrin Yazılamayan Gerçekleri. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010. google scholar
• Ayhan, Halis ve Mustafa İsmet Uzun. “Ezan: Türkçeleştirilmesi”. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi, 12:38-42. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar
• Bayur, Yusuf Hikmet, “Kur’an Dili Üzerinde Bir İnceleme”, Belleten, 22/88 (Ekim 1958), 599-605. google scholar
• Cündioğlu, Dücane. Bir Siyasi Proje Olarak Türkçe İbadet: Türkçe Namaz (1923-1950). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1999. google scholar
• Cündioğlu, Dücane. Türkçe Kur’an ve Cumhuriyet İdeolojisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1998. google scholar
• Demir, Şerif. “Ezanın Türkçe Okunması (1932-1950)”. İçinde Ortak Dilimiz Ezan, 85-106. İstanbul: Nida Akademi, 2018. google scholar
• Dikici, Ali. “İbadet Dilinin Türkçeleştirilmesi Bağlamında Türkçe Ezan Denemesi ve Buna Gösterilen Tepkiler”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 5/10 (2006): 77-104. google scholar
• Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi. 5 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1977. google scholar
• Heyd, Uriel. Language Reform in Modern Turkey. Jerusalem: y.y., 1954. google scholar
• İkdam Gazetesi, 03 Mayıs 1926. google scholar
• Jaschke, Gotthard. Yeni Türkiye’de İslâmcılık. çev. Hayrullah Örs. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1972. google scholar
• Kılıç, Murat. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Dinin Denetlenmesi ve Muhafazası Meselesi”. Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmaları Dergisi 9/18 (2017): 295-317. google scholar
• Ozanoğlu, İhsan. Türkçe Kuran ve Namaz Davasının Butlanı Hakkında İlmî Bir Araştırma. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1949. google scholar
• Parlak, Deniz. Laikleşme Sürecinde Camiler Geç Osmanlı’dan Erken Cumhuriyet’e. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020. google scholar
• Toprak, Hicret K. Mihrap Minber ve Devlet: Tek Parti Döneminde Diyanet İşleri Başkanlığı. İstanbul: Küre Yayınları, 2019. google scholar
• “Türk Ceza Kanunu’nun Yürürlükten Kaldırılmış Hükümleri”. Erişim 23 Kasım 2022. https://www.mevzuat. gov.tr/mevzuatmetin/5.3.765.pdf. google scholar
• Yıldırım, Akif, İzmirli İsmail Hakkı’nın Meali ve Türkçe Namaz Fetvası, (İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2021). google scholar