Sözlükçülük Geleneğimize Umumi Bir Bakış ve Edirne Müftüsü Fevzi Efendi’nin Arapça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Fevzi / A General View to Our Traditional Lexiocography and Arabic- Turkish Verse Dictionary By Edirne Muftusu Fevzi Efendi: Tuhfe-i Fevzî

Year 2016, Issue: 28, 73 - 154, 13.07.2017

Uğur Boran

Abstract

Öz: Sözlükler bir dilin söz varlığını belli bir tertip içerisinde bir araya getiren eserlerdir. Miladî ilk asrın başlarına kadar götürülen sözlük yazımı İslam kültür ve edebiyatında en genel ifadesiyle Kur’ân-ı Kerîm’i ve hadis-i şerifleri daha iyi anlamaya yönelik olarak başlamıştır. Bu çerçevede Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında çok çeşitli amaç ve şekillerde meydana getirilen mensur sözlüklerin yanı sıra manzum sözlük yazımına da son derece ehemmiyet verilmiştir. Geleneksel eğitim kurumlarında başlangıç düzeyindeki talebeye ezberletilen manzum sözlükler; kelime, gramer ve aruz bilgisi verme noktasında temel âlî ilimler seviyesinde istifadeye sunulmuş metinler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Son devir edebiyat ve kültür hayatımızın önemli isimlerinden birisi olan Edirne Müftüsü Fevzi Efendi, dinî ilimlerdeki kudretinin yanı sıra edebî alanda ortaya koyduğu eserlerle de temâyüz etmiş bir şahsiyettir. Arapça, Türkçe ve Farsça olarak muhtelif alanlarda telif ve şerh ettiği eserler içerisinde müellifin dil ve edebiyat birikimini gösteren eserlerinden birisi de metnini neşrettiğimiz Tuhfe-i Fevzî adlı Arapça-Türkçe manzum sözlüğüdür. 1048 beyitten meydana gelen bu hacimli addedilebilecek sözlüğün, manzum sözlük literatürüne mütevazı bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Manzum sözlük, Edirne Müftüsü Fevzi Efendi, Tuhfe-i Fevzî.

Abstract: Dictionary is a kind of fundamental book which gathers vocabularies of a language in a specific order. With general meaning in Islamic culture and literature, writing of dictionary in following years to begining of first century in current era was begun for understanding of Holy Quran and Hadeth better. In this frame, it was given importance to write verse dictionary in addition to prose ones which was written for different aims and forms in Arabic, Persian and Turkish literatures. In foundations of traditional education, verse dictionary –which had been memorized by beginner students- is fundamental and educational book which gives many information about vocabulary, grammer and prosody.

Edirne Müftüsü Fevzi Efendi -who is one of the most important charachters in last era of our literary and cultural life- is a renowned person with a lot of works in literary area  in addition to his capacity of religious disciplines. In Arabic, Turkish and Persian Works which he wrote and expounded, one of the Works which shows writer’s knowladge of language and literature is Arabic-Turkish verse dictionary Tuhfe-i Fevzî which we are publishing its text. It is thought that this bulky dictionary composed of 1048 couplets will supply with a modest contribution to litterateur of verse dictionary.

Keywords: Verse dictionary, Edirne Müftüsü Fevzi Efendi, Tuhfe-i Fevzî.