İranlı Kadın Hacıların Seyahatnâmelerinde Bağdat: Sosyal Hayat ve Mezhep

Year 2023, Issue: 43, 85 - 100, 24.10.2023

Fatma Batkitar

https://doi.org/10.26650/jos.1265088

Abstract

Kitâbü’l-Büldân’da Ya‘kūbî (ö 292/905)’nin“doğuda ve batıda benzeri olmayan” şeklinde tavsif ettiği Bağdat, asırlar sonra yine seyahatnâmelerde “yeryüzündeki cennet” olarak anılmaya devam etmiş bir şehirdir. Pek çok bakımdan önemli bir şehir olan Bağdat ve çevresi, üç İranlı kadın hacının yaptıkları ziyaretlerini yazdığı seyahatnâmelerde konu edilmiştir. Kaçarlar Hanedanı döneminde yaşayan bu üç kadın müellif tarafından yazılan ilk seyahatnâme Mihrimah Hanım’a ait olan Sefernâme-yi Mekke’dir; Rûznâme-i Sefer-i Atabât ve Mekke seyahatnâmesi ise Sekine Sultan’a; Rûznâme-yi Sefer-i Hac: Atabât ve Derbâr-i Nâsırî de Aliye Hanım Şirazî’ye aittir. Çalışma söz konusu üç seyahatnâmeden hareketle müelliflerin Bağdat’ın sosyal hayatı hakkındaki mülahazalarını ve mezhep algılarını analiz etmeyi hedeflemektedir. Bağdat ve civarının önemi ve özellikle İranlılar için neden önemli olduğundan bahisle konu açıklanmıştır. Ardından seyahatnâme yazarları kısaca tanıtılarak eserlerinin Bağdat ve çevresini konu alan bölümleri ayrıntılarıyla ele alınmaya çalışılmıştır.

Keywords

Seyahatnâme, Kadın Hacılar, Bağdat, Atabât, Mezhep

Baghdad in Travelogues of Female Iranian Hadjis: Social Life and Sect

Abstract

Baghdad, portrayed by Yaqoubi (d. AH 292/AD 905) in Kitâb al-Buldân as “having no peer in the East and the West”, continued to be described throughout centuries as “heaven on Earth.” Important for many reasons, this city and its surroundings became the topic of travelogues (seyahatname) of three female Iranian hadjis as they travelled to the region. The first travelogue written by these three female authors who lived during the Qajar Dynasty is Safarnama-ye Makkah by Mihrimah Khanom; Rūznāma-ye Safar-e ʿAtabāt va-Makkah travelogue by Sakineh Sultan; Rūznāma-ye Safar-e Hajj: Atabāt va Darbār-e Nāsırī by Aliye Khanom Shirazi. Based on these three travelogues, this study analyzed these authors’ observations regarding the social life in Baghdad and their perception of various sects. In the work, we first addressed why the city and its surroundings were important for Iranians. Finally, we introduced the writers of the travelogues analysed in this work and discussed in detail the chapters of their works regarding Baghdad and its surroundings.

Keywords

Seyahatname/Travelogue, Female Hadjis, Baghdad, Atabāt, Sects

References

• Altay, Fahrettin. İmam Rıza (as)’ın Ziyaretnâmesi. Kum: Dünya Ehl-i Beyt Kurultayı Kültürel Yardımcılığı, ty. google scholar
• Altunel, İbrahim. “Kıssahan”. DİA. XXV: 502. Ankara: TDV, 2002. google scholar
• Arabhânî, Resûl. Atabât-i Âliyât der Revâbıt-i Îrân ve Osmânî Karn-î Nûzdehom. Kum: Bonyâd-i Pejûheşhâ-yî İslâmî Âstânî Kuds-i Rezevî, 1393 ş. google scholar
• Atalar, Münir. “Akkâm”. DİA. II: 269. İstanbul: TDV, 1989. google scholar
• Aykaç, Onur. “Alevi-Bektaşi Kültüründe Bir Aşağılama Sözü Olarak Şimr”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ed: Orhan Kurtoğlu, Ayşe Çamkara Erginer, 121-133. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2018. google scholar
• Batkitar, Fatma. “Kaçarlar Dönemi Seyahatnâme Yazarlarından Sekine Sultan ve Mihrimah Hanım’ın Hac Seyahatnâmeleri”. Yüksek Lisans tezi. İstanbul Üniversitesi, 2019. google scholar
• Caferiyan, Resul (ed.). Sefernâmehâ- yi Hacc-ı Kâcârı. 1-8 cilt. Tahran: Neşr-i İlm, 2011. google scholar
• Diyânetî, Gulâmalî. “Hâcîye Mihrmâh Ismetü’s-saltana Dohter-i Ferhâd Mirzâ”. Mlkât-i Hacc, (1387 ş.): 133-140. google scholar
• Halaçoğlu, Yusuf. “Bağdat: II. Osmanlı Dönemi”. DİA. IV: 433-437. İstanbul: TDV, 1991. google scholar
• İlhan, Avni. “Atebât”. DİA. IV: 49-50. İstanbul: TDV, 1991. google scholar
• Kanar, Yüksel. Abbasi Devrimi, Bağdat ve Beytü’l Hikme. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2017. google scholar
• Kırpık, Güray. “Bağdat Nizamiye Medresesi’nin Kuruluşu, Yapısı ve İşleyişi”. İslam Medeniyetinde Bağdat Uluslararası Sempozyumu. Kolektif, 685-698. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Vakfı, 2008. google scholar
• Muhammed Alî, Mîrzâ ve Muallim Habîbâbâdî. Mekâramü’l-âsâr: der Ahvâl-i Ricâl der Karn-i 13 ve 14 Hicrî. y.y.: Vezâret-i Ferheng ve Hüner, t.y. google scholar
• Özaydın, Abdülkerim. “Bağdat: III. Kültür ve Medeniyet”. DİA. IV: 437-441. İstanbul: TDV, 1991. google scholar
• Rahmâniyân, Dâryûş ve Rüreyyâ Şehsuvârî. “Câygâh-i Atabât-ı Âliyât der Münâsebât-i Îrân ve Osmânî Asr-i Kâcâr: Mütâla’-yi Movridî Zevvâr ve Haml-i Cenâiz”. Pejûheşnâme-yi Encümen-i Îrânî 4 (1391 ş.): 1-20. google scholar
• Soofizadeh, Abdolvahid. “I. ve II. Erzurum Antlaşmalarının Siyasi Açıdan Değerlendirilmesi”. Tarih Araştırmaları Dergisi 54 (2013): 183-194. google scholar
• Şâyân, Ali Sultânî. “Senedî ez Tahrîm-i Tenbâkû Tevesüt-î Ulemâ-yi İsfahân”. Pejûheş der Târîh 1(1389 ş.), 71-80. google scholar
• Turâbî, Zohre. Sefernâmehâ-yi Kadîmî-yi Zenân (1): Çâdor Kerdîm Reftîm Temâşâ, Tahrân: Neşr-i Etrâf, 1397 ş. google scholar
• Yıldız, Güllü. “İranlı Hacıların Gözüyle İstanbul’u Temâşa”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 51(2016): 135-160. google scholar