تداخل الشفاهي والكتابي في الرواية التاريخية ”رواية من التاريخ السري لنعمان ً عبد الحافظ لمحمد مستجاب نموذًجا

Year 2024, Issue: 44, 179 - 199, 30.04.2024

Mamdouh Farrag

https://doi.org/10.26650/jos.1419380

Abstract

العالقة بين الرواية والتاريخ عالقة وثيقة للغاية، فكالهما يرتكز على مشتركات ثابتة مثل عنصر الذاكرة، واالتكاء على السرد كعنصر أساسي في حكي األحداث والروي عن الشخصّيّات. وإذا كان التاريخ حكاية ً الماضي فإن الرواية حكاية الحاضر كما يقولون، وقد مال كثير من الكتاب إلى الرواية التاريخية )شكًال وموضوًعا( بأن استعاروا من التاريخ أحداثه وشخصياته، وجعلوها موضوعات لرواياتهم، وذلك ألسباب عديدةمنها؛ التثقيف والتعليم، وإبراز األمجاد العربية واإلسالمية، والدعوة إلى االقتداء بالرموز... إلخ. ومع األخذبأهمية هذه األهداف، إال أن حضور التاريخ في المدونةالروائيةفي الفترة األخيرة لميكن مجرداستعادة للماضي وفقط، بل جاء كقناع للواقع وحوادث الحاضر. استطاع محمدمستجاب أن يزاوج في كتاباتهالروائيةبين التاريخ والتخييل، ونظ ًًرا لهذا التداخل بين الرواية ًا على نصأدبي بعنوان »من التاريخ السري والتاريخ تسعى هذه الدراسة الكتشافالتداخالت بين النوعين تطبيًق لنعمان عبد الحافظ« لمحمد مستجاب، وإبراز تقنيات الكاتب التي مارسها على النص بالمزج بين الشفاهي والكتابي، واالعتماد على تقنيات المؤرخ في نص أدبي متخّيّل، دون أن يفقد النص أدبيته وطابعه التخييلي، وهو ما أعطى له فرادة خاصة مقارنة بمجايليه، إضافة إلى اعتماده على لغة تتواشج مع لغة الحكي الشعبي / الشفاهي، وما تتسم به من خصائص لغوية وتركيبة نحوية، مقارنة باللغة العلمية وضوابطها، ومدى قدرة الروائي على توظيف هذا التعّدّداللغويفي سرده، بما يعكس أيديولوجيةقائليها ومدىقدرتهم على نقل المحكى.

Keywords

الراوي, السرد, المؤرخ, الروائي, محمد مستجاب, الوثيقة التاريخية, الرواية

Interference between the Oral and the Written in the Historical Novel “The Secret History of Numan Abd al-Hafiz”

Abstract

Novels and history have an intertwined relationship, as both rely on shared elements such as memory and narration to convey events and characters. Many writers such as Ali Ahmed Bakathir, Jurji Zaydan, and Aly Al-Garem have preferred the historical novel as a medium for exploring historical events and characters, focusing on both the form and content in their works. This relates to many reasons such as culture, education, having the glory of Arabia and Islam emerge, and the call to imitate role models. In spite of the importance of these objectives, the representation of history in the narrative blog in recent history has not merely been to retain the past but has also been used to mask the reality and incidents of the present, as has been represented in Gamal al-Ghitani’s novel Al-Zini Barakat and Mohamed Jibril’s From the Papers of Abu Al-Tayyib Al-Mutannabi. This study analyzes Mohamed Mustagab, who blended imagination and history in his narrative writing, and his work The Secret History of Numan Abd al-Hafiz. The study aims to identify the interferences between the novel and history by focusing on the techniques the author employed to blend oral and written traditions while maintaining the literary and imaginary aspects of the text. Additionally, the study explores the author’s use of a language resembling folk narration characterized by distinct linguistic and grammatical features in comparison to formal scientific writing.

Keywords

novel, historical document, Mohamed Mustagab, historians, narrations

Tarihsel Romanda Yazılı ve Sözlü Dilin Etkileşimi: Muhammed Müstecâb’ın “Numan Abdü’l-Hâfız’ın Gizli Tarihi” Adlı Romanı Örneği

Abstract

Roman ve tarih arasındaki ilişki çok yakındır. Her ikisi de hafıza unsuru gibi sabit ortak noktalara dayanıyor. Olayları ve karakterleri anlatırken temel bir unsur olarak anlatıma dayanıyor. Birçok yazar, tarihî romanın (hem biçimsel hem konu olarak) içine, geçmişin olaylarını ve karakterlerini katarak, bunları kendi romanlarına konu yapmışlardır. Alî Ahmed Bâkesîr, Corcî Zeydan, Alî el-Cârim ve diğer birçok yazar, diğer roman türlerine nazaran tarihî romana yönelmişlerdir. Bu tercihlerini; eğitim ve aydınlatma, Arap ve İslam medeniyetinin büyüklüğünü vurgulama, tarihî sembolleri örnek alma çağrısı gibi birçok sebepten dolayı yapmışlardır. Bu hedeflerin önemini vurgularken, son dönemde romanda tarihin varlığı sadece geçmişi hatırlamak değil, aynı zamanda gerçeği ve günümüz olaylarını maske olarak kullanmak olarak ortaya çıktı. Bu durum, Cemal el-Gitani’nin eserlerinde (Zeyni Bereket) ve Muhammed Cibril’in (min evrâkı Ebû et-Tayyib el-Mütenebbî) eserlerinde görüldü. Muhammed Müstecâb, yazılarında tarih ile hayal gücü arasında denge kurmaya çalıştı. Roman ve tarih arasındaki bu etkileşim üzerine, bu çalışma, Muhammed Müstecâb’ın “Numan Abdülhâfız’in Gizli Tarihi” adlı edebi bir metni üzerinden uygulanan etkileşimleri keşfetmeye çalışmakta ve yazarın eserde, sözlü ve yazılı anlatımı birleştirme, hayal gücü ve tarih tekniklerini nasıl kullandığını vurgulamaktadır. Ayrıca, yazar, halk dilinin özelliklerine ve dilbilgisine dayanan bir dil kullanımını tercih etmiş ve bunu bilimsel dil ve kurallarla karşılaştırmıştır.

Keywords

Roman, Tarihî Belge, Muhammed Müstecâb, Tarihçi, Anlatım

Thanks

Teşekkür

References

• Afîfî, Alâ. Nazariyyetü’l-Kırâa Rivâyât Abdi’l-Hakîm Kâsım Nümûzecen. Kahire: el-Meclisü’l-A‘lâ li’s-sekâfe, 1. Basım, 2017. google scholar
• Bart, Roland Bart vd. Tarâikutahlîli’s-serdi’l-edebî. çev. Hasen Behrâvî, Beşîr el-Kamerî, Abdülhamîd Akkâr (Fas: Menşûrât İttihâdi’l-Mağrib, Silsilet Mileffât, 1. Basım, 1992. google scholar
• Bedevî, Muhammed. er-Rivâyetü’l-hadîse fî Mısr Dirâse fi’t-teşkîl ve’l-îdyûlûciyâ. Kahire: Mektebetü’l-Üsra, el-Hey’etü’l-Mısrıyye el-âmme li’l-küttâb, 1. Basım, 2006. google scholar
• David, Shields. Cu‘u’l-Vakı‘, çev. Ahmed eş-Şafî‘i. Kahire: Mecelletü Âlemü’l-Kitâb, Şubat 2015. google scholar
• Douglas, Fedwa Malti. Mine’t-Turâs ilâ mâ ba’de’l-hadâse. çev. Fedwa Malti Douglas. Kahire: el-Meclisü’l-kavmî li’t-terceme. 2. Basım, 2009. google scholar
• el-Gaytâni, Cemâl el-Gaytânî. “Tecribetî fî kitâbeti’l-Kıssa”, el-Hilâl, 3 (1977). google scholar
• eş-Şahât, Muhammed. "Serdiyyâl Bedîle: Kırâatfi’n-nazariyye ve’t-tatbîk”. Nezvâ el-Ummâniyye, 65 (2011). google scholar
• eş-Şahât, Muhammed. Belâğatu’r-Râvî, Tarâiku’s-Serd fî rivâyât Muhammed el-Besâtî. Kahire: Kitâbât Nakdiyye, el-Hey’etü’l-Âmme li Kusûri’s-Sekâfe, 1. Basım, sayı 111, 2000. google scholar
• Grillet, Alin Robbe vd. er-Rivâyetü’l-cedîde ve’l-vakı‘, çev. Reşîd Binhiddu. Katar: Kitâb Doha, (91) Vizârâtü’s-sekâfe ve’r-riyâda, 2018. google scholar
• Hâfız, Sabrî. “er-Rivâye ve’l-Vakı‘: Müteğayyirâtü’l-Vakı‘ı’l-Arabî vesticâbâtü’r-rivâyet’il-cemâliyye”. İbdâ‘, 1/10 (1992). google scholar
• İbrahim, Nebîle. (1996) “Fassu’l-Hadâse”. Fusûl, 7/3, Kahire, el-Hey’etü’l-Mısrıyye el-âmme li’l-küttâb. google scholar
• İbrahim, Nebîle. “Mîlâdü’l-Betal”. Mecelletü’l-Mecelle, 113. sayı, Kahire, el-Hey’etü’l-Mısrıyye el-âmme li’l-küttâb. google scholar
• Kur’ân-ı Kerîm google scholar
• Maurois, Andre. Fennü ’t-terceme ve ’s-siyer ez-zâtiyye, çev. Ahmed Dervîş (Kahire: el-Meşrû‘ el-Kavmî li’t-terceme, el-Meclisü’l-A‘lâ li’s-sekâfe, 1. Basım, 1999. google scholar
• Müstecâb, Muhammed. Mine’t-Tarîhi’s-sirrî li-Nu’man Abdi’l-Hâfız. (2011) Kahire, Mektebetü’l-Üsra, el-Hey’etü’l-Mısrıyye el-âmme li’l-küttâb. google scholar
• White, Hayden. Muhteve ’ş-Şekli’--hıtâbi’s-serdîve ’t-temsîlü ’t-tarîhî, çev. Nâyıf el-Yâsîn, murâcâa: Fethî el-Miskînî. Bahreyn: Hey’etü’l-Bahreyn li’s-sekâfe ve’l-âsâr, 1. Basım, 2017. google scholar
• Yaktîn, Saîd. Kazâyâ’r-rivâye el-cedîde el-vicûd ve’l-hudûd. Beyrut: ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-ulûm, Nâşirûn, Menşûrâtü’l-İhtilâf, 1. Basım. 2012. google scholar
• Yaktîn, Saîd Yaktîn. er-Rivâye ve’t-Türâsü’s-serdî min ecli va‘y cedîd bi’t-turâs. Fas: el-Merkezü’s-Sekâfî el-Arabî, 1. Basım, 1992. google scholar