Alman Tarihçiliğinin Alameti Farikası “Devlet Merkezlilik” midir?

Yıl 2018, Cilt: 38 Sayı: 2, 293 - 342, 26.03.2019

Mehmet Ali Akyurt , İsmail Coşkun

Öz

Bu makale Chladni’den Lamprecht’e Alman tarihçilerin çalışmaları ışığında Alman tarihçiliğinin özgünlüklerine

odaklanmakta, süreklilikler kadar dönemsel farklılaşmaları da ele almaktadır. Alman tarihçiliğinde ana geleneği

oluşturan tarihselciliğin ayırt edici ilkeleri, “ampirik bilim olarak tarih”, “tarih için tarih”, “tekile saygı” ve “tarihçinin

öznelliğinin kaçınılmazlığı” şeklinde formüle edilebilir. Alman tarihçiliği Herder tarafından ortaya konan “kültürel tarih”

(Kulturgeschichte) ve “evrensel tarih” (Universalgechichte) hedeflerine sadık kalmış, 19. yüzyılda “evrensel kültürel

tarih” programını geliştirmiştir. Bu araştırma programı hem siyaset, iktisat, din, kültür gibi insani faaliyet alanlarının

hem de eski çağların ve yabancı kültürlerin “kendileri itibariyle” ele alınmalarını savunmaktadır. Nitekim 1750’lerden

itibaren Almanya’da kaleme alınan “evrensel kültürel tarih” çalışmaları erken tarihli bir “sosyal tarih”, hatta Braudel’in

kast ettiği şekliyle “bütünleştirici tarih” anlamında “uygarlık tarihi” girişiminin müjdecileri niteliği taşımaktadır. Alman

tarihçiliğinin sarkacı 1750-1900 aralığında Ranke’nin naif nesnelciliği ile Droysen’in öznelciliği, Iggers’ın iddiasındaki

gibi “siyasi tarih” ile Braudel’in iddiasındaki gibi siyasi ve ekonomik temelden yoksun “kültürel tarih” arasında salınsa

da; ana eksen, hem “kültürel tarih” ile “siyasi ve iktisadi tarih”i birlikte ele alan hem de “milli tarih”i aşan bütünsel

“evrensel kültürel tarih” programı tarafından tanımlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alman tarihçiliği, Alman tarihselciliği, Evrensel tarih, Kültürel tarih

Is State-Centeredness the Distinctive Feature of Historiography in Germany?

Öz

This article focuses on peculiarities of historiography in Germany in the light of German historians’ works from Chladni

to Lamprecht. It deals with both continuities and periodical differentiations. The distinctive features of historicism

consisting the main tradition in the historiography in Germany can be formulated as “history as an empirical

science”, “history for history”, “respect for the particular” and “knowledge of inevitability of historian’s subjectivity”.

Historiography in Germany has been loyal to aims of “cultural history” (Kulturgeschichte) and “universal history”

(Universalgeschichte) put forward by Herder, and developed the “universal cultural history” program. This program

advocates that fields of human activities such as politics, economics, religion, culture, besides old ages and foreign

cultures have to be dealt with “as of themselves”. Thus works of “universal cultural history” written beginning from

1750s in Germany can be seen as a kind of early forerunners of the attempt of “social history”, even of “history of

civilizations” meaning “integrative history” in Braudelian terms. Even if the pendulum of historiography in Germany

swung from 1750 to 1900 between Ranke’s naive objectivism and Droysen’s subjectivism, or between “political

history” as put by Iggers and “cultural history” devoid of political and economic base as put by Braudel, its main

axis has been defined by the holistic program of “universal cultural history”, which combined “cultural history” and

“political and economic history”, and surpassed “national history”.

Anahtar Kelimeler

Historiography, Historiography in Germany, German historicism, Universal history, Cultural history

Kaynakça

• Akyurt, M. A. (2017). Alman sosyolojisinde yöntem tartışmaları (1870-1914) (Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Aytaç, G. (Ed.). (2008). Schiller. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Barnard, F. M. (1989). Self-direction and political legitimacy: Rousseau and Herder. Oxford, England: Oxford University Press.
• Baş, M. F. (2015). Tarihçi iktisattan sosyolojiye: Gerhard Kessler (Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Beiser, F. C. (2007). Historicism. In The Oxford handbook of continental philosophy. Retrieved from https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199234097.003.0006
• Beiser, F. C. (2011). The German historicist tradition. Oxford: Oxford University Press.
• Beiser, F. C. (2015). The Genesis of Neo-Kantianism: 1796-1880. Oxford: Oxford University Press.
• Beiser, F. C. (2018). Hegel’den sonra: 1840-1900 yılları arasında Alman Felsefesi. (S. Soysal, Çev.). İstanbul: Hil Yayınları.
• Below, G. von (1898). Die neue historische Methode. Historische Zeitschrift, 81(2), 193‒273.
• Blackbourn, D., & Eley, G. (1985). The peculiarities of German history: Bourgeois society and politics in nineteenth-century Germany. Oxford: Oxford University Press.
• Blanke, H. W., Fleischer, D., & Rüsen, J. (1984). Theory of history in historical lectures: The German tradition of historik, 1750-1900. History and Theory, 23(3), 331‒356.
• Braudel, F. (1992). Tarih üzerine yazılar (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Breisach, E. (1983). Historiography. Chicago: University of Chicago Press.
• Burke, P. (2014). Tarih ve toplumsal kuram (6. basım, M. Tunçay, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Dellaloğlu, B. F. (2010). Romantik muamma. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Durkheim, É. (1915). Germany above all. Paris: Librairie Armand Colin.
• Forster, M. (2018). Johann Gottfried von Herder. In E. N. Zalta (Ed.), The Stanford encyclopedia of philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. Retrieved from https://plato.stanford.edu/archives/spr2018/entries/herder/
• Freund, J. (2006). Max Weber zamanında Alman sosyolojisi (K. Tuncer, Çev.). T. Bottomore & R. Nisbet (Ed.), Sosyolojik çözümlemenin tarihi I içinde (ss. 225‒273). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Freyer, H. (2012). Sosyoloji kuramları tarihi. (M. R. Ayas, Ed., T. Çağatay, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Fuchs, E. (1994). Henry Thomas Buckle: Geschichtsschreibung und Positivismus in England und Deutschland. Leipzig: Leipziger Universitätsverlag.
• Gökberk, M. (1948). Kant ile Herder’in tarih anlayışları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Iggers, G. G. (1962). The image of ranke in American and German Historical thought. History and Theory, 2(1), 17‒40.
• Iggers, G. G. (2012). The German conception of history: The national tradition of historical thought from Herder to the present. Middletown: Wesleyan University Press.
• Iggers, G. G. (2016). Yirminci yüzyılda tarih yazımı: Bilimsel nesnellikten postmodernizme (6. basım, G. Ç. Güven, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Käsler, D. (1984). Die frühe deutsche Soziologie: 1909 bis 1934 und ihre Entstehungs-Milieus: eine wissenschaftssoziologische Untersuchung. Opladen: Westdt. Verl.
• Müller, H. (1917). Johann Martin Chladenius (1710-1759): Ein Beitrag zur Geschichte der Geisteswissenschaften, besonders der historischen Methodik. Berlin: Verlag von Emil Ehering.
• Özlem, D. (2001). Max Weber’de bilim ve sosyoloji (3. basım). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Plessner, H. (1982). Die verspätete Nation. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• Ringer, F. K. (1990). The decline of the German mandarins: The German academic community, 1890-1933. Hanover, London, UK: University Press of New England.
• Scholtz, G. & Aliy, A. (2012). Sunuş. Teolog filozof Schleiermacher: Yaşamı eserleri felsefesi içinde (A. Aliy Çev., s. 9‒15). Ankara: Elis Yayınları.
• Smith, D. (1991). The rise of historical sociology. Cambridge: Polity.
• Weber, A. (1935). Kulturgeschichte als Kultursoziologie. Leiden: A.W. Sijthoff.
• Wehler, H.-U. (1981). “Deutscher Sonderweg” oder allgemeine Probleme des westlichen Kapitalismus? Zur Kritik an einigen “Mythen deutscher Geschichtsschreibung”. Stuttgart: Klett-Cotta.
• Zammito, J. H. (2002). Kant, Herder, and the birth of anthropology. Chicago, IL: University of Chicago Press.