Türkiye’deki Evsizlerin Temsili ve Algılanışı: Bir Söylem Analizi Çalışması

Yıl 2024, Cilt: 44 Sayı: 2, 737 - 764, 31.12.2024

Esra Çolakoğlu Ali Kaya

Öz

Evsizlik, çoğu zaman olumsuz önyargılar ve ciddi bir toplumsal damgalamanın eşlik ettiği önemli bir sosyal problemdir. Türkiye’de, çok kalabalık ortamlarda barınan veya sokaklarda yaşayan evsizler, sınırlı sosyal destekle karşı karşıyadır. Devletin sağladığı yardımlar genellikle mevsimsel olup, kış aylarında barınak ve giyecek sağlama gibi geçici önlemlerle sınırlıdır. Sivil toplum kuruluşları da kaynakları dahilinde destek sunmaktadır. Ancak evsizlerin bu durumdan kurtulmalarına yönelik, özel olarak geliştirilmiş kapsamlı sosyal politika ve programlar mevcut değildir. Politika geliştirme süreci, Türkiye’de evsizliğin bir sosyal problem olarak tanınmasıyla; o da bu konudaki algı, inanç ve önyargılarla yakından ilişkilidir. Bu çalışmada, Türkiye’de evsizlikle ilgili yaygın söylemleri belirlemek için dilin, toplumsal güç ilişkisi, ideoloji ve inançlarla bağlantısını araştıran eleştirel söylem analizi kullanılmış; evsizlere yönelik desteğin düşük düzeylerde kalmasının ve kapsamlı bir sosyal politika geliştirilmemesinin nedenlerinin açıklanması amaçlanmıştır. Çalışmanın bulguları, Türkiye’de evsizliğin genellikle toplumsal değil, bireysel bir sorun olarak düşünüldüğünü ortaya koymaktadır. Yoksulluk, göç ve istihdam sorunları gibi evsizliğe yol açan yapısal faktörlerin göz ardı edilmesi, sorunu normalleştirmekte ve toplumsal sorumluluğu azaltarak evsizlere yönelik kapsamlı sosyal politika, destek ve hizmetlerin geliştirilmesine engel olmaktadır. Ayrıca, evsiz olmayan aktörler tarafından şekillendirilen hâkim söylemler, evsiz bireyleri “öteki” olarak kategorize ederek marjinalleşmelerini pekiştirmektedir. Araştırma sonucunda Türkiye’de evsizliğe yönelik beş şöylem tipinin yaygın olduğu tespit edilmiştir. Bunlar, kişiselleştiren, duygusal, kriminalize eden, nesneleştiren ve normalleştiren olmak üzere beş başlık altında toplanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Evsizlik, Sosyal problemler, Sosyal politika, Eleştirel söylem analizi, Yoksulluk, Kırılgan gruplar

Representation and Perception of the Homeless in Turkey: A Study of Discourse Analysis

Öz

Homelessness is a significant social problem that is often accompanied by negative prejudices and serious social stigma. In Turkey, homeless people who live in crowded environments or on the streets face limited social support. The aid provided by the state is usually seasonal and limited to temporary measures such as providing shelter and clothing during the winter months. NGOs also provide support within their means. However, there are no comprehensive social policies and programmes specifically developed to help homeless people escape this situation. The policy development process is closely related to the recognition of homelessness as a social problem in Turkey, which in turn is closely related to the perceptions, beliefs and prejudices about the subject. In this study, critical discourse analysis, which investigates the connection between language, social power relations, ideologies and beliefs, was used to determine the prevalent discourses on homelessness in Turkey; the aim was to explain the reasons for the low levels of support for the homeless and the lack of a comprehensive social policy development. The findings of the study reveal that homelessness in Turkey is generally considered an individual problem, not a social one. Ignoring the structural factors that lead to homelessness, such as poverty, migration and employment problems, normalises the problem and reduces social responsibility, preventing the development of comprehensive social policies, support and services for the homeless. In addition, dominant discourses shaped by non-homeless actors reinforce the marginalisation of homeless individuals by categorising them as “others.” Because of the research, it was determined that five types of discourses about homelessness were common in Turkey: personalising, emotional, criminalising, objectifying and normalising.

Anahtar Kelimeler

Homelessness, Social problems, Social policy, Critical discourse analysis, Poverty, Vulnerable groups

Kaynakça

• Acar, H., Erbay, E. (2013). Sosyal Politika ve Kamu Yönetimi Bileşenleriyle Sosyal Hizmet Temelleri ve Uygulama Alanları, Maya Akademi. google scholar
• Aker, S., Dündar, C., Pekşen, Y. (2007). Sokaktakiler, Yazılı Basın ve Damgalama, Aile ve Toplum, Yıl: 9, Cilt: 3, Sayı: 11, s. 83-90. google scholar
• Altun, G. (1997). 1991-1995 Yılları Arasında İstanbul’da Görülen Evsiz İnsan Ölümleri (Uzmanlık Tezi, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı) https://tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar
• Arslan Taç, Z. (2022). Türkiye’de Konut Edinimi, Ev Sahipliğinin Kültürel Motivasyonları ve Evin Anlamı (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Siyaset ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı, İstanbul) https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar
• Bacchi, C. L. (2009). Analysing policy: What’s the Problem Represented to Be. Pearson. google scholar
• Bekaroğlu Doğan, Y. (2018) Küreselleşen İstanbul’da Evsizliğin Sosyal Hizmet Perspektifinden Analizi (Beyoğlu Örneği) (Doktora Tezi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul) https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar
• Bekaroğlu Doğan, Y. (2021). Evsizler: Evsizliğin İnşası ve Evsizlerin Hayatta Kalma Stratejileri, Bir Yayıncılık, İstanbul. google scholar
• Bektaş, A. (2014). Evsizlik Olgusu ve Evsizlere Yönelik Sosyal Politikalar: Hükümlü Evsizlere İlişkin Bir Araştırma (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı Çalışma Ekonomisi Bilim Dalı, İstanbul) https:// tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar
• Best, R. (2010). Situation or social problem: the infuence of events on media coverage of homelessness. SocialProblems, 57(1), 74-91. https://doi.Org/10.1525/sp.2010.57.1.74 google scholar
• Birgün, (2020). İzmir Büyükşehir Belediyesi, sokakta yaşamak zorunda kalanlar için yeni bir barınma alanı kurdu, https://bit.ly/3BLBc8p google scholar
• Bloor, M. ve Bloor, T. (2007). The Practice of Critical Discourse Analysis: An Introduction. Routledge. google scholar
• Bursa’ya Dair Her Şey, (2022). Bursa’da evsiz adam polise daha fazla direnemedi!, https://tinyurl. com/ykkmepd2. google scholar
• Büyükşehir Belediyesi Kanunu, (2004). https://www.mevzuat.gov.tr/ mevzuat?MevzuatNo=5216&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5. google scholar
• Can, Ş. (2022). Hz. Kaab Camii’nde iyilik hasadı, https://www.sabah.com.tr/gundem/2022/01/30/ hz-kaab- camiinde-iyilik-hasadi. google scholar
• Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu, (2020). https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2020/06/20200618-7.htm google scholar
• Çorlu Belediyesi (2021) Sokakta Kalan Vatandaşlara Yardım Eli Uzatıyoruz, https://www.corlu.bel. tr/haber/1/5600/sokakta-kalan-vatandaslara-yardim-eli-uzatiyoruz. google scholar
• Devereux, E. (2015). Thinking outside the charity box: media coverage of homelessness. European Journal of Homelessness. google scholar
• Dursunoğlu, Ş. (2020). Homelessness At The Dining Table: Needs-Talk In The Hayata Sarıl Restaurant (Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul) https://tez.yok. gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar
• Düzcan. E. (2012). Türkiye’deki Güncel Konut Araştırmalarında ‘Ev’ Olgusu (Yüksek Lisans Tezi, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul) https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar
• Erbay, E. (2013). Evsizler: Sokakların Görünmeyen Yüzleri. SABEV. google scholar
• Fairclough, N. ve Wodak, R. (1997). Critical Discourse Analysis. In T. van Dijk (Ed.), Discourse as Social Interaction: Discourse Studies: A Multidisciplinary Introduction, Cilt 2. Londra: Sage, 1997, s. 258-284. google scholar
• Fopp, R. (2009). Metaphors in Homelessness Discourse and Research: Exploring “Pathways”, “Careers” and “Safety Nets” 1. Housing Theory and Society, 26(4), 271-291. google scholar
• Gümüş, G. (2016). Evsizlik: Yeni Bir Metropol Yoksulluğu Deneyimi (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul) https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar
• Habertürk, (2021). Yürek yakan son bakış! 10 yıldır babasını ikna edememiş, https://tinyurl.com/ muhe25de. google scholar
• Haberler.com, (2022). Ankara’da uyuduğu sanılan evsiz vatandaşın öldüğü tespit edildi, https:// tinyurl.com/mv2pyj9u. google scholar
• Horsell, C. (2015). A politics of compassion: Informing a new social policy for homelessness? International Social Work, 60(4), 966-975. https://doi.org/10.1177/0020872815594228 google scholar
• Howarth, D. R. (2000). Discourse.Open University Press. google scholar
• Howarth, D. R., Norval, A. J. ve Stavrakakis, Y. (2000). Discourse Theory and Political Analysis: Identities, Hegemonies and Social Change. Manchester University Press. google scholar
• Huckin, T., Andrus, J. ve Clary-Lemon, J. (2012). Critical Discourse Analysis and Rhetoric and Composition. College Composition and Communication, 64(1), 107-129. http://www.jstor.org/ stable/23264919 google scholar
• Hutson, S. ve Clapham, D. (1999). Homelessness: Public Policies and Private Troubles. Continuum. google scholar
• Işıkhan, V. (2002). Kentlerin Gölgesinde Yaşayan Evsizler, Kardelen Ofset. google scholar
• Işıkhan, V. (2006). Ruh Hastası Evsiz Kadınların Sorunları ve Sosyal Hizmet Yaklaşımları, Toplum ve Sosyal Hizmet, 17(1), p. 37-52. google scholar
• Janoski, T., Alfrod, R., Hicks, A. ve Schwartz, M. A. (2010). Siyaset sosyolojisi: devletler, sivil toplumlar ve küreselleşme. Phoenix Yayınevi. google scholar
• Kamu Hastaneleri Genel Müdürlüğü, (2014). https://khgmcalisanhaklaridb.saglik.gov.tr/TR,53228/ tibbi-sosyal-hizmet-birimi.html. google scholar
• Kızmaz, Z., Bilgin, R. (2010). Sokakta Çalışan/Yaşayan Çocuklar ve Suç: Diyarbakır Örneği, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9:32, s. 269-311. google scholar
• Kingfisher, C. (2007). Discursive constructions of homelessness in a small city in the Canadian prairies: Notes on destructuration, individualization, and the production of (raced and gendered) unmarked categories. American Ethnologist, 34(1), 91-107. https://doi.Org/10.1525/ae.2007.34.1.91 google scholar
• Kuskoff, E. (2017). The importance of discourse in homelessness policy for young people: an Australian perspective. Journal of Youth Studies, 21(3), 376-390. https://doi.org/10.1080/13676 261.2017.1380789 google scholar
• Küçük, M. (2014) Kent Yoksulluğu ve Evsizlik (İstanbul-Zeytinburnu Spor Kompleksi Barınma Evi Örneği) (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya) https:// tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar
• Kyle, K. (2013). Contextualizing homelessness. https://doi.org/10.4324/9780203943281 google scholar
• Machin, D. ve Mayr, A. (2012). How to do critical discourse analysis: A Multimodal Introduction. SAGE. google scholar
• Meneviş, B. (2006) Evsizler. Devlet Planlama Teşkilatı ve Türk Ulusal Ajansı. google scholar
• Milli Gazete, (2020). İstanbulluların evsiz komşuları, https://tinyurl.com/yc5zf32a. google scholar
• Mynet, (2021) Yer: Antalya! Evsiz adam uçurumun kenarında ölümle burun buruna yaşıyor, https:// www.mynet.com/yer-antalya-evsiz-adam-ucurumun-kenarinda-olumle-burun-buruna-yasiyor-110106849124. google scholar
• Nussbaum, M. (1996). Compassion: The Basic Social Emotion. Social Philosophy and Policy, 13(1), 27-58. google scholar
• Özdemir, U. (2010). Evsizlik ve Evsizlere Genel Bir Bakış, Toplum ve Sosyal Hizmet, 21(2), p. 77-88. google scholar
• Özsoy, D. (2019). Türkiye’de Yoksullukla İlgili Sosyal Politikalar: Bir Değerlendirme Çalışması (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara) https://tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar
• Raitakari, S. (2019). Explaining homelessness as a movement using metaphors in European academic writings of homelessness. Housing Studies, 35(10), 1684-1700. https://doi.org/10.1080/026730 37.2019.1680813 google scholar
• Sabah (2022a). Kış günü evsiz kalan aileye Sevgi Eli, https://tinyurl.com/yc76wxrz. google scholar
• Sabah (2022b). Yaşlı çift yanan evleri için Bakan Kurum’dan yardım bekliyor, https://tinyurl. com/53yr5p7w. google scholar
• Somerville, P. (1992). Homelessness and the meaning of home: rooflessness or rootlessness? International Journal of Urban and Regional Research, 16(4), 529-539. https://doi. org/10.1111/j.1468-2427.1992.tb00194.x google scholar
• Somerville, P. (2013). Understanding Homelessness. Housing, Theory andSociety, 30(4), 384-415. google scholar
• Şener, S., Serdar, M. (2015) Sokak Çocukları Problemi ve Bu Probleme Yönelik Uygulanan Politikalar (Türkiye - Hindistan Örneği), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 45, s. 104-117. google scholar
• Titscher, S., Meyer, M., Wodak, R., & Vetter, E. (2000). Methods of Text and Discourse analysis. https://doi.org/10.4135/9780857024480 google scholar
• Watkins-Hayes, C. ve Kovalsky, E. (2016). The discourse of deservingness. The Oxford handbook of the social science of poverty, 1. google scholar
• Will, J. A. (1993). The dimensions of poverty: Public perceptions of the deserving poor. Social Science Research, 22(3), 312-332. google scholar
• Vakıflar Yönetmeliği, (2008). https://tinyurl.com/32cx8jf3. google scholar
• van Dijk, T. (1988). News Analysis : Case Studies of International and National News in the Press. L. Erlbaum. google scholar
• van Dijk, T. (1998). Ideology: a Multidisciplinary approach. SAGE Publications. google scholar
• van Dijk, T. (2015). Critical Discourse Analysis, The Handbook Of Discourse Analysis, ed. Debroah Schiffrin, vd., Malden, Blackwell Publishers. google scholar
• Yardım, G., Doğruel, H. (2019) Eleştirel Söylem Çözümlemesi Bağlamında Haber Metinlerinin İncelenmesi: Pippa Bacca Cinayeti Örneği, Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), s. 137-148. google scholar
• Yıldırım, B., Başer, A. O. (2018). Acil Servis Tıbbi Sosyal Hizmet Müdahaleleri, Müracaatçı Profili ve Sosyal Hizmet Mülakatında Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar, Toplum ve Sosyal Hizmet, 30(1), s. 286-308. google scholar
• Yılmaz Kılıç, S. D. (2021). The Journey Between Homes: The multilayered meaning of home from the perspective of identity, belonging and memory (Yüksek Lisans Tezi, Özyeğin Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, İstanbul) https://tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir. google scholar