Sura (Soura) Antik Kenti'nde Bizans Kiliseleri

Year 2022, Issue: 31, 243 - 276, 28.06.2022

Neslihan Kılıç Kabil

https://doi.org/10.26650/sty.2022.1066062

Abstract

Myra’nın territoriumu içinde yer alan Sura Antik Kenti, klasik dönemden itibaren
özellikle Apollon Surius Tapınağı ve bu tapınak çevresinde şekillenmiş olan
kehanet uygulamaları ile var olmuş bir komei durumundadır. Yerleşim, bugün hâlâ
Sura olarak adlandırılan kasabanın yakınında yer almakta ve kentin kalıntıları iki
farklı bölgeye yayılmış durumdadır. Bunlardan biri, deniz seviyesinden yaklaşık 150
m yukarıda, kısmen kale ve surlar ile tahkim edilmiş durumdaki yerleşim alanıdır.
Kalıntılarının güçlükle seçilebildiği bu yerleşim yeri üç farklı yapım evresine sahip
olan ve bugün Sura Şehir Kilisesi olarak adlandırılan Bizans dönemi dini yapısına
sahiptir. Kent güney batısında deniz ile bağlantısı bulunan vadiye bakmaktadır.
Yerleşime ait diğer kalıntılar, bugün deniz ile arasında yaklaşık 1,5 km boyunca
bataklık bulunan bu vadinin içinde bulunmaktadır. Bataklık kıyısında Apollon
Surius Tapınağı ile kehanet uygulamalarının gerçekleştirildiği kutsal kaynak
suyu yer almaktadır. Tapınağın kuzeyinde yer alan Bizans dönemine ait kilise,
bu komei için ikinci bir ibadet mekânı sunmakta, bugün Sura Vadi Kilisesi olarak
adlandırılmaktadır. Bu çalışma kapsamında, Sura Antik Kenti Bizans dönemi dini
mimarisini oluşturan Sura Şehir ve Vadi Kiliseleri ele alınmış olup, çalışmanın
yöntemini; literatür araştırması, arazi çalışmaları, rölöve ve rekonstrüksiyon
çizimlerini içeren belgeleme çalışmaları oluşturmaktadır.

Keywords

Likya, Soura, Sura, Bizans, Kilise

Supporting Institution

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Project Number

30113

Thanks

Sura kutsal alanının, Hristiyanlık sonrası kullanımı ile ilgili değerli görüşlerini paylaşan Doç. Dr. Gökçen Kurtuluş ÖZTAŞKIN’a sonsuz teşekkür ederim.

Byzantine Churches in the Ancient City of Sura (Soura)

Abstract

The ancient city of Sura was in the territory of Myra, which was famous for the
Temple of Apollo Surius and the oracle tradition that had formed around it since
the classical period. The settlement is located near the village that still bears the
name of Sura even today, and ruins of the ancient city extend to two different
regions. The first part of the residential area is located 150 m above sea level
and is partially fortified by the fort and walls. This settlement, the remains of
which can hardly be distinguished, houses a Byzantine church known as Sura
City Church, which went through three different construction phases. The
city overlooks the valley to the southwest where it connects to the sea. An
approximately 1.5 km swamp stretches between the sea and the valley, which
is where the second part of the ruins of the ancient settlement are located. The
Temple of Apollo Surius and the sacred spring where divination practices were
carried out are located on the shores of the swamp. The other Byzantine church
is called Sura Valley Church today and was built to the north of the temple as
a second religious building for this settlement. This study uses literature and field research methods in its scope and makes survey and reconstruction drawings in order to discuss the Sura City
and the Valley Churches that constitute the period of Byzantine religious architecture there.

Keywords

Lycia, Soura, Byzantium, Basilica, church

Project Number

30113

References

• Aelian. On The Characteristics of Animals 2. Çeviren Alwyn Faber Scholfield. Massachusetts: Harvard University Press, 1959. google scholar
• Akyürek, Engin ve Ayça Tiryaki. “Rhodiapolis Piskoposluk Kilisesi Kazılarından Üç Mimari Plastik Eser Üzerine Değerlendirmeler”, Adalya XIII (2010): 389-403. google scholar
• Anrich, Gustav. Hagios Nikolaos Der Heilige Nikolaos in Der Griechischen Kirche: Texte und Untersuchungen 1. Berlin: Druck und Verlag Von B. G. Teubner, 1913. google scholar
• Anrich, Gustav. Hagios Nikolaos Der Heilige Nikolaos in Der Griechischen Kirche: Texte und Untersuchungen 2. Berlin: Verlag und Druck B. G. Teubner, 1917. google scholar
• Aslan, Erdoğan. “Kekova Adası Arkeolojik Yüzey/Sualtı Araştırması (2012-2013), 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı, hazırlayan Adil Özme içinde 335-354. Ankara, İsmail Aygül Ofset Matbaacılık, 2014. google scholar
• Athenaeus. The Deipnosophists: Or, Banquet of the Learned 2. Çeviren: Charles Duke Yonge. London: H. G. Bohn, 1854. google scholar
• Benndorf, Otto, George Niemann, Eugen Adolf Hermann ve Felix von Luschan. Reisen im Südwestlischen Kleinasien: Reisen in Lykien, Milyas und Kibyratis. Wien: C. Gerold’s Sohn, 1889. google scholar
• Borchhardt, Jürgen, Otto Feld, Günter Neumann ve Urs Peschlow. Myra Eine Lykische Metropole in Antiker und Byzantinischer Zeit, hazırlayan Jürgen Borchhardt. Berlin: Gebr. Mann Verlag, 1975. google scholar
• Çevik, Nevzat. “Myra ve Çevresinde Bulunan Antik Yerleşimler”, Arkeolojisinden Doğasına Myra/Demre ve Çevresi, hazırlayan Nevzat Çevik içinde 181-232. Antalya: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010. google scholar
• Çevik, Nevzat. “Myra’nın Kehanet Merkezi: Sura”, Antalya Kültür ve Turizm Dergisi 17, (2013), 98-102. google scholar
• Çevik, Nevzat. Lykia Kitabı, hazırlayan Kayhan Dörtlük, Remziye Boyraz Seyhan. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2015. google scholar
• Çevik, Nevzat ve Hüseyin Sami Öztürk. “Sura, Likya’da Bir Kehanet Merkezi”, Aktüel Arkeoloji 22, (2011), 90-97. google scholar
• Çevik, Nevzat ve Süleyman Bulut. “İkinci Kazı Sezonunda Myra ve Limanı Andriake”, Arkeolojisinden Doğasına Myra/Demre ve Çevresi, hazırlayan Nevzat Çevik içinde 25-118. Antalya: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010. google scholar
• Feld, Otto. “Die Kirchen von Myra und Umgebung”, Myra Eine Lykische Metropole in Antiker und Byzantinischer Zeit, hazırlayan Jürgen Borchhardt, içinde 398-424. Berlin, İstanbul des Deutschen Archaologischen Instituts, Gebr. Mann Verlag, 1975. google scholar
• Foss, Clive. “The Lycia Coast in the Byzantine Age”, Dumbarton Oaks Papers 48, (1994): 1-52. google scholar
• Grossmann, Peter ve Hans-George Severin. Frühchristliche und Byzantinische Bauten im Südöstlichen Lykien: Ergebnisse Zweier Surveys. Tübingen: Ernst Wasmuth Verlag, 2003. google scholar Harrison, Richard Martin. “Churches and Chapels of Central Lycia”, Anatolian Studies 13, 1963, 117-151. google scholar
• Harrison, Richard Martin. Mountain and Plain: From the Lycian Coast to the Phrygian Plateau in the Late Roman and Early Byzantine Period, hazırlayan Wendy Young. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2001. google scholar
• Hellenkemper, Hansgerd ve Friedrich Hild. Tabula Imperii Byzantini 8, hazırlayan Johannes Koder. Wien: Verlag Der Österreichischen Akademie Der Wissenschaften, 2004. google scholar İbci, Rıfat Onur. “Sura Apollon Tapınağı ve İlişkili Kült Kalıntıları.” Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2019. google scholar
• İşler, Bülent. “Likya Bölgesi’nde Karabel Asarcık’taki Erken Bizans Dönemi Yerleşimi.” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2009. google scholar
• İşler, Bülent. “Myra ve Çevresinde Bizans Dönemi”, Arkeolojisinden Doğasına Myra/Demre ve Çevresi, hazırlayan Nevzat Çevik içinde 233-256. Antalya: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010. google scholar İşler, Bülent. “Orta Likya Bölgesi’nde Yeni Bir Keşif: Günağı Kilisesi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 25, (2016): 363-392. google scholar
• İşler, Bülent. “Yeni Bulgular Işığında Antalya’nın Kale (Demre) İlçesi’ndeki Alacahisar Kilisesi”, Eurasian Academy of Sciences, Eurasian Art & Humanities Journal 6, (2016): 1-21. google scholar
• Kazhdan, Alexander. “Stephen of Byzantium”, The Oxford Dictionary of Byzantium 3, hazırlayan Alexander P. Kazhdan, Alice-Mary Maffry Talbot, Anthony Cutler, Timonty E. Gregory ve Nancy Patterson Sevcenko içinde 1953-1954. Newyork: Oxford University Press, 1991. google scholar
• Kolb, Frank ve Barbara Kupke. “Spatantike und byzantinische Besiedlung auf dem Gebiet der lykischen Polis Kyaneai”, Klio LXXIII, (1991): 563-585. google scholar
• Marksteiner, Thomas ve Philipp Niewöhner. “Die Kirche Von Istlada in Lykien”, Mitteilungen Zur Christlichen Archaologie 10, (2004), 21-51. google scholar
• Morganstern, James. The Byzantine Church at Dereağzı and Its Decoration: With Two Appendices. Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth, 1983. google scholar
• Nausch, Horst W.. Untersuchungen zur Pfeilerbasilika im 9. Jahrhundert in Kleinasien. Wien: Inaugural Dissertation, 1976. google scholar
• Ötüken, S. Yıldız, Nilay Çorağan ve Bülent İşler. “Myra-Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı ve Duvar Resimlerini Belgeleme, Koruma-Onarım Çalışmaları 2004”, Anadolu Akdeniz ve Arkeoloji Haberleri 3, hazırlayan Kayhan Dörtlük, Tarkan Kahya içinde 51-56. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2005. google scholar
• Öztaşkın, Gökçen Kurtuluş. “Yanartaş (Khimera)’taki Bizans Dönemi Bazilikası”, Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması I: Anadolu Akdenizi Sempozyumu, Sempozyum Bildirileri, hazırlayan Kayhan Dörtlük, Tarkan Kahya, Remziye Boyraz Seyhan ve Tuba Ertekin içinde 313-327. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2012. google scholar
• Peschlow, Urs. “Die Kirche von Tersane auf Kekova adası. Überlegungen zum lykischen Kirchenbau” Cevdet Bayburtluoglu için Yazılar, hazırlayan Coskun Özgünel, Orhan Bingöl, Vedat İdil ve Seyhan Doruk içinde 197-208. İstanbul, Homer Kitabevi 2001. google scholar
• Pilevneli, Ceren. “M.S. IV.-VII. Yüzyıllarda Myra (Lykia) ve Egemenlik Alanındaki Hristiyanlık.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013. google scholar
• Pliny. Naturalis Historia 8. Çeviren William Henry Samuel Jones. Massachusetts: Harvard University Press, 1963. google scholar
• Plutarch. Moralia 12. Çeviren Harold Cherniss, William C. Helmbold. Massachusetts: Harvard University Press, 1957. google scholar
• Rott, Hans, Karl Michel, Leopold Messerschmidt ve Wilhelm Weber. Kleinasiatische Denkmaler aus Pisidien, Pamphylien, Kappadokien und Lykien, Leipzig: Dieterichische Verlagsbuchhandlung Theodor Weicher, 1908. google scholar
• Schultze, Victor. Altchristliche Stadte und Landschaften: II. Kleinasien. Gütersloh: Druck und Verlag von C. Bertelsmann, 1926. google scholar
• Spratt, Thomas Abel Brimage ve Edward Forbes. Travels in Lycia, Milyas, and The Cibyratis. 1 cilt. London: John Van Voorst, 1842. google scholar
• Tekinalp, Vahit Macit. “Geç Antik Dönem Sonrasında ve Ortaçağ’da (M.S. 4.-14. y.y.) Andriake Kenti.” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2000. google scholar
• Tekinalp, Vahit Macit. “Andriake Kiliseleri ve Tarihlendirme Sorunları”, V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, hazırlayan Sema Alpaslan içinde 491-516. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2001. google scholar
• Tekinalp, Vacit Macit. “Arykanda Kenti Bizans Dönemi Mimari Plastik ve Litrujik Taş Eserleri”, III. Likya Sempozyumu Sempozyum Bildirileri 1, hazırlayan Kayhan Dörtlük, Burhan Varkivanç ve Tarkan Kahya, çev: Terrance Michael Patrick Duggan ve İnci Türkoğlu içinde 789-799. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2006. google scholar
• Vikan, Gary. “Locus Sanctus”, The Oxford Dictionary of Byzantium 2, hazırlayan Alexander P. Kazhdan, Alice-Mary Maffry Talbot, Anthony Cutler, Timonty E. Gregory ve Nancy Patterson Sevcenko içinde 1244. Newyork: Oxford University Press, 1991. google scholar
• Zimmermann, Martin. Untersuchungen Zur Historischen Landeskunde Zentrallykiens, Bonn: Dr. Rudolf Habelt Gmbh, 1992. google scholar