WANDA YA DA MEHMED SADIK (ÇAYKA) PAŞA’NIN TÜRKİYE ANEKDOTLARI

Year 2017, Issue: 65, 99 - 118, 15.06.2017

Metin Ünver

Abstract

İçerdiği Yakınçağ Osmanlı tarihine dair hadiseler bakımından uzun süreden beri

önemli bir kaynak olarak araştırmacıların dikkatini çeken Souvenirs Anecdotiques sur

la Turquie (1820-1870) yayıncısı Wanda’nın kimliğinin tespit edilememesi nedeniyle

sağlıklı bir değerlendirmenin konusu olamamıştır. Eserin Michael Czajkowski’ye ait

olduğu ve orijinalinin, kendisi hayatta iken Türkiye Anekdotları (Turetskiye Anekdotı)

adıyla Rusça yayınlandığı, daha sonra kızı Karolina Suchodolska tarafından

Wanda müstear ismi ile Fransızca’ya çevrildiği anlaşılmıştır. Bu makalede, Fransızca

çevirisini kullanan araştırmacıların eser ve bilhassa yazarı hakkında yaptığı değerlendirmelerden

başlayarak, eserin asıl yazarı olan Michael Czajkowski’nin eserde

anlattıklarının kaynağı olan İstanbul’a gelişi ve Müslüman olup Osmanlı Devleti’nin

hizmetine girmesi sonrasındaki gelişmeler üzerinde durulacaktır. Czajkowski’nin

hayatının son döneminde din değiştirip Kiev’e yerleştikten sonra anılarını kaleme

alması, bunların tarih kaynağı olarak değeri ve Türkiye Anekdotları ile içerik olarak

karşılaştırması yapılarak anekdot türündeki eserin orijinalliği üzerinde durulacaktır.

Keywords

Wanda, Michael Czajkowski, Mehmed Sadık (Çayka) Paşa, Anekdot, Polonyalı Mülteciler, Yakınçağ Osmanlı Tarihi kaynakları

References

• “Anecdote”, Encyclopædia Britannica, II, Charles Scribner’s Sons, New York 18789, p. 24. Ahmed Refik, “Sultan Abdülmecid Han’ın Sarayında (Doktor Spitzer’in Hâtırâtı)”, Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmûası, Cüz: 34, 1 Teşrînievvel 1331, s. 599-622. Ahmed Refik, Türkiye’de Mülteciler Meselesi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1926. Aydın, Bilgin, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Seyahatnâmeleri Hakkında Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, sayı 40 (2012), s. 435-451. Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey, Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, Haz: Ali Şükrü Çoruk, Kitabevi Yayınları, İstanbul 20114. Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, yay. haz. Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 20035. Beydilli, Kemal, “Moltke, Helmuth von”, DİA, XXX, s. 267-268. __________, “Polonya”, DİA, XXXIV, s. 315. __________, “Sâdık Mehmed Paşa”, DİA, XXXV, s. 396. Birinci, Ali, “Hâtırat Türünden Kaynakların Tarih Araştırmalarındaki Yeri ve Değeri”, Tarih Yolunda. Yakın Mazînin Siyasî ve Fikrî Ahvâli, Dergâh Yayınları, İstanbul 2001, s. 19-27 Büyük, Saadet, Michał Czajkowski (Sadik Pasha) And His Cossack Cavalry Regiment, İhsan Doğramacı Bilkent University Graduate School of Economics and Social Sciences, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2013. Cevdet Paşa, Tezâkir, 1-12, yay. Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991. Chudzikowska, Jadwiga, Dziwne Zycie Sadyka Paszy O Michale Czaikowskim, Panstwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 19822. Cuddon, J. A., The Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, revised by C. E. Preston, London 1999. Davies, Norman, Heart of Europe. The Past in Poland’s Present, Oxford University Press, 2001. Davison, Roderic H., Reform in the Ottoman Empire, 1856-1876, Princetone University Press, Princetone New Jersey 1963, s. 462. Djevad, Ahmed, Yabancılara Göre Eski Türkler, Bedir Yayınları, İstanbul 1969. Domański, Michał, “Piotr Tytus Suchodolski”, Polski Słownik Biograficzny, XLV, Krakow 2008, s. 295. Dopierala, Kazimierz, “Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Polonyalılar”, Uzak Komşu Yakın Anılar. Türkiye-Polonya İlişkilerinin 600 Yılı, 7 Mart-15 Haziran 2014 Sergi Kataloğu, İstanbul t.y. Estreicher, Karol, Bibliografia Polska, XIX. Stulecia. Lata 1881-1900, IV, Krakow 1916. Eyice, Semavi, “İngiliz İktisatçı Nassau W. Senior’un Türkiye Seyahatnamesi (1857-1858)”, Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı 15 (1995-1997), s. 547-561. Güler, İbrahim, “Osmanlı Tarihi Kaynakları Olarak Avrupalı Seyyah ve Gözlemciler ile Eserlerinin Önemi”, Geçmişten Günümüze Seyahatler ve Seyahatnameler, ed. Mehmet Ali Beyhan, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2013, s. 141- 174. Gümüş, Musa, “Mehmed Sadık Paşa (Michal Czajkowski) ve Osmanlı Devleti’nde Kazak Süvari Alayı”, Turkish Studies, V/3 (2010), s. 1368-1370. __________, 1848 İhtilalleri Sonrasında Osmanlı Devleti’ne Sığınan Leh ve Macar Mültecilerinin Osmanlı Modernleşmesine Etkileri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007. Hadjynicolova, Elena, “михал чайка-чайковський (генерал мехмед садик-паша) та болгари у тулчинському санджаці добруджі (40-70-ті рр. хіх ст.)”, Chornomors’ka Mynuvshyna, Odessa: Phoenix s. V, 60-76. Hâfız Hızır İlyas Ağa, Osmanlı Sarayında Gündelik Hayat. Letâif-i Vekâyi’-i Enderûniyye, haz. Ali Şükrü Çoruk, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2011. İrtem, Süleyman Kâni, Abdülmecid Devrinde Saray ve Bâb-ı Âli, haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2007. Kara, Gülnar, Polenezköy’ün Kurucularından Çaykovski Mehmed Sadık Paşa’nın Osmanlı Anıları, Kömen Yayınları, Konya 2016. Latka, Jerzy S., Lehistan’dan Gelen Şehit Mustafa Celaleddin Paşa/Konstanty Borzecki, Boyut Yayıncılık, İstanbul 1987. __________, Polonezköy Adampol. Cennetten Bir Köşe, çev. Nalân ve Antony Sarkady, İstanbul 1992. __________, “Suchodolska Karolina”, Slownik Polakow. W Imperium Osmanskim I Republice Turcji, Krakow 2005, s. 314-315. Les Annales Politiques et Littéraires, No. 30, 20 Ocak 1884, s. 45. Lewak, Adam, “Czajkowski Michal (Sadyk-Pasza)”, Polski Słownik Biograficzny, IV, Krakow 1938, s. 155-156. Mardin, Şerif, The Genesis of Young Ottoman Thought: A Study in the Modernization of Turkish Political Ideas, Princeton 1962. Melek Hanım, Haremden Mahrem Hatıralar, çev. İsmail Yerguz, Oğlak Yayınları, İstanbul 19994. Moltke, Feldmareşal Helmut von, Moltke’nin Türkiye Mektupları, çev. Hayrullah Örs, Remzi Kitabevi, İstanbul 19993. Nazır, Bayram, Macar ve Polonyalı Mülteciler. Osmanlı’ya Sığınanlar, Yeditepe Yayınları, İstanbul 20073. Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri Reformlar ve Polonyalı Mülteci Subaylar”, Askeri Tarih Bülteni, sayı 27, Ankara 1989, s. 15-21. Özcan, Abdülkadir, “Tabakat (Osmanlı Dönemi)”, DİA, XXXIX, s. 299- 300. Pamietniki Sadyka Paszy Michala Czajkowskiego, çev. A. P., Gubrynowicza & Schmidta Yayınevi, Lwow 1898. Renner, Andreas, “Defining a Russian Nation. Mikhail Katkov and the “Invention” of National Politics”, Slavonic and Eastern European Review, 81 (2003), s. 659-682 Souvenirs Anecdotiques sur la Turquie (1820-1870), Par Wanda, Librairie de Firmin-Didot Et Cie, Paris 1884, 295 s. Şemseddin Sami, Kamûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet 1317. Toğan, A. Zeki Velidî, Tarihte Usûl, Enderun Kitabevi, İstanbul 19854. Toros, Taha, Geçmişte Türkiye-Polonya İlişkileri/Turco Polish Relations in the Past, İstanbul 1983. Turetskiye Anekdotı (İz Tridtsatiletnih Vospominaniy Mihaila Çaykovskago (Sadık’-Paşi), Moskova 1883. Türkgeldi, Ali Fuad, Maruf Simalar, haz. Selçuk Akşin Somel, Mehmet Kalpaklı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013. Yalçınkaya, M. Alper, Learned Patriots. Debating Science, State, and Society in the Nineteenth-Century Ottoman Empire, The University of Chicago Press, Chicago-London 2015