Tanzimat Mizahının Son Yayıncısı Teodor Kasap’ın Avrupa’ya Kaçışı ve İstanbul’a Dönüşü

Year 2025, Issue: 86, 162 - 183, 04.07.2025

Gökhan Demirkol

https://doi.org/10.26650/iutd.1576166

Abstract

Teodor Kasap, 19. yüzyıl Osmanlı entelektüellerinden birisi olmasının yanı sıra oldukça da üretken bir yayıncıdır. Kasap’ı Türk Basın Tarihi açısından önemli bir şahsiyet yapan olgu ise Osmanlı Devleti’nde Türkçe mizah dergiciliğinin yayın standartlarını belirleyen önemli isimlerden birisi olmasıdır. Üretkenliği ve sahip olduğu mizah anlayışı dönemin en önemli mizah dergilerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. 1877 yılında yayımladığı bir karikatür sebebiyle aldığı üç yıl hapis cezası hem onun hem de Türk mizah dergiciliğinin dönüm noktası olmuştur. Dava sürecinin ardından cezaevine giren Teodor Kasap, kısa bir süre sonra Paris’e kaçmış ve muhalif bir kimliğe bürünmüştür. Teodor Kasap’ın hapis cezası almasından vefatına kadar geçen süre zarfında yaşananlar biyografisi ve Türk basın tarihi açısından önemlidir ancak literatürde bu sürece dair sınırlı bilgi bulunmaktadır. Buradan hareketle çalışma; Kasap’ın cezaevine girmesi ile vefatı arasındaki sürede yaşananları tespit etmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca ulaşılan yeni bilgiler ile de Türk Basın Tarihi’ne katkı sağlanması hedeflenmektedir. Betimsel Araştırma motifi ile tasarlanan çalışmada İçerik Analizi yöntemi kullanılmıştır. Çalışma sonucunda Teodor Kasap’ın hayatının bu dönemine dair literatürde pek çok eksik ve hatalı bilginin bulunduğu tespit edilmiş ve yeni olgusal veriler ortaya konulmuştur.

Keywords

Teodor Kasap, Türk Basın Tarihi, Osmanlı Mizah Basını, II. Abdülhamit

The Last Publisher of Tanzimat Humour Theodor Kasap’s Escape to Europe and Return to Istanbul

Abstract

Teodor Kasap, besides being one of the 19th century Ottoman intellectuals, was also a prolific publisher. What makes Kasap an important figure in terms of Turkish Press History is that he was one of the important figures who set the publishing standards of Turkish humour magazines in the Ottoman Empire. His productivity and sense of humour led to the emergence of the most important humour magazines of the period. The three year prison sentence he received for a cartoon he published in 1877 was a turning point for both Teodor Kasap and Turkish humour magazine publishing. Teodor Kasap, who was imprisoned after the trial process, fled to Paris shortly afterwards and assumed an oppositional identity. What happened between Teodor Kasap's imprisonment and his death is important in terms of his biography and Turkish Press History, but there is limited information about this process in the literature. From this point of view, the study aims to determine what happened between Kasap's imprisonment and his death. In addition, it is aimed to contribute to the Turkish Press History with the new information obtained. Content Analysis method was used in the study designed with Descriptive Research motif. As a result of the study, it has been determined that there is a lot of incomplete and erroneous information in the literature on this period of Teodor Kasap's life and new factual data has been put forward.

Keywords

Teodor Kasap, Turkish Press History, Ottoman Humor Press, Abdülhamit II

References

• Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.): 1789/9; 1826/8; 1826/13. google scholar
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR. TO.): 95/21; 134/18. google scholar
• Hazine-i Hassa Hassa DefterLeri (HH. d.): 6861. google scholar
• İrade Dahiliye (İ. DH.): 752/61399; 934/73992. google scholar
• İrade Hariciye (İ. HR.): 280/17309. google scholar
• Mabeyn-i Hümayun Evrakı İradeleri (MB. İ.): 51/206; 89/1. google scholar
• Satın Alınan Evrak Cahit Baysun Evrakı (HSD. CB.): 2/9. google scholar
• Yıldız Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ): 19/20. google scholar
• Yıldız Esas Evrakı (Y. EE.): 79/61; 15/84. google scholar
• Yıldız Hariciye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. HR.): 4/78. google scholar
• Yıldız Hususi Maruzat (Y. A. HUS.): 163/107; 163/68. google scholar
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV): 66/54. google scholar
• Basiret. google scholar
• Ceride-i Havadis. google scholar
• Gazette de Lorroine. google scholar
• Hayal. google scholar
• İkdam. google scholar
• İstikbal. google scholar
• Kölnische Zeitung. google scholar
• L'independant. google scholar
• La Figaro. google scholar
• La France. google scholar
• La Turquie. google scholar
• Le Charivari. google scholar
• Le Gaulois. google scholar
• Le Temps. google scholar
• Münchener Tagblatt. google scholar
• Schwabischer Merkür. google scholar
• Stamboul. google scholar
• Takvim-i Vekayi. google scholar
• The Bradford Daily Telegraph. google scholar
• The Manchester Coürier. google scholar
• The Western Times. google scholar
• Vakit. google scholar
• Ahmet Mithat, Üss-i İnkilap, Takvim-i Vekayi Matbaası, II, İstanbul 1295. google scholar
• Anastassiadou, Meropi, XIX. Yüzyıl İstanbül’ünda Rümlar, çev. İsmail Yerguz, Alfa Yayınları, İstanbuL 2023. google scholar
• Ayverdi, Samiha, Arkamızda Dönen Dolaplar, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 2012. google scholar
• Balta, Evangelia, Karamanlı Yazınsal Mirasının Ocaklarında Madencilik, çev. Ayşe Nihal Akbulut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2019. google scholar
• Bibligoraphie de la France, Partie 1, Bibligraphie Officelle, Paris 1878. google scholar
• Bibliotheca Historica oder systematisch geordnete Übersicht der in Deütschland ünd dem Aüslande aüf dem Gebiete der gesammten Geschichte neü erschienenen Bücher, Göttingen 1878. google scholar
• Bir Devrin Tarihi, Selanik Vali-i Sabıkı Nazım Paşa’nın Hatıraları, Arba Yayınları, İstanbul 1992. google scholar
• Birinci, Ali, Tarihin Gölgesinde, Meşâhir-i Meçhûleden Birkaç Zat, Dergâh Yayınları, İstanbul 2001. google scholar
• British Müseüm Catalogüe of Printed Books, William CLowes and Sons, London 1885. google scholar
• Cassape, Theodore, Lettres a Son Excellence Said Pacha, general De divison, chef De la maison militaire De sa majeste imperiale le Sultan Abd-ul-hamid II, ministre de la marine imperiale ottomane, directur des ecoles imperiales militaires, ete. Premiere lettre, Imp. Victor GoupY, Paris 1877. google scholar
• Çapanoğlu, M. SüLeyman, Basın Tarihimizde Mizah Dergileri, Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1970. google scholar
• Çeviker, Turgut, Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü I, Adam Yayınları, İstanbul 1986. google scholar
• Demirkol, Gökhan, “Zincirli Hürriyet: Teodor Kasap’ın Kanun-i Esasi ile İmtihanı”, Belgi Dergisi, sayı 25 (2023), 209-233. google scholar
• “Dersaadet’te ve MemaLik-i Şahanede tab’ ve neşr olunan her nev’i gazete ve evrak-ı havadis-i mülkiye ve politikiyye tab’ ve neşri hakkında bu kere tanzim olunan nizamnamedir”, Düstur, Tertip I, II, s. 220-226. google scholar
• Durmuş, Büşra Tosun, “İstanbul’un İlk Medya Patronları: Filip Şahinyan, Teodor Kasap, Basiretçi Ali ve Ahmet Mithat Efendi”, Osmanlı İstanbul’unda Gazetecilik, İstanbul Basın Tarihi, haz. Belkıs Ulusoy, Suat Gezgin, İBB YaYınLarı, I, İstanbuL 2023, s. 152-185. google scholar
• Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi, haz. Yakup Öztürk, Kapı Yayınları, İstanbul 2019. google scholar
• Eldem, Edhem, V. Murad’ın Oğlu Selahattin Efendi’nin Evrak ve Yazıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, I, İstanbul 2019. google scholar
• Elfenbein, Madeleine, No Empire for Old Men: The Young Ottomans and the World, 1856-1878, The University of Chicago, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Chicago 2017. google scholar
• Erdem, Yahya, “Basın ve Sansür: Hayal’in Tatilleri”, Müteferrika, sayı 14 (1998), 3-30. google scholar
• Es, Hikmet Feridun, Tanımadığımız Meşhurlar, haz. Selçuk Karakılıç, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2019. google scholar
• Gallage, A., Two years of the Eastern Question Vol. II, Samuel Tinsley, London 1877. google scholar
• Gedeon, Manouil, Bir Tarihçinin Notları 1800-1913, Atina 1932. google scholar
• Gerçek, Selim Nüzhet, Türk Gazeteciliği, Devlet Matbaası, İstanbul 1931. google scholar
• Güneş, İhsan, Türk Parlamento Tarihi, TBMM Vakfı Yayınları, II, Ankara 1996. google scholar
• II. Abdülhamid’in İlk Mâbeyn Feriki Eğinli Said Paşa’nın Hâtırâtı 1876-1887, haz. Davut Erkan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, II, Ankara 2022. İnuğur, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yayınları, İstanbul 2005. google scholar
• İnuğur, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yayınları, İstanbul 2005. google scholar
• İskit, Server, Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Başvekalet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü, Ankara 1943. google scholar
• İz, Fahir, “Teodor Kasab”, Encyclopaedia of Islam, IV, 681-682. google scholar
• Jeltjakov, A. D., Türkiye’nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın, Basın Yayın Genel Müdürlüğü, Ankara 1979. google scholar
• Kabacalı, Alpay, Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü, Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1990. google scholar
• “Kanun-i Esasi”, Düstur, Tertip I, IV, s. 4-20. google scholar
• Kısa, Ahmet, “Jön Türk Neşriyatında Öncü Bir Gazete: İstikbal ve Ali Şefkati Bey”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII, sayı 5, (2016), 3-24. google scholar
• ______, Cleanthi Scalieri ve Aziz Bey Komitesi (1876-1878), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2012. google scholar
• Koloğlu, Orhan, Türkiye Karikatür Tarihi, Bileşim Yayınevi, İstanbul 2005. google scholar
• Kut, Turgut, “Teodor Kasap”, DİA, XL, 473-475. google scholar
• Kutay, Cemal, Nelere Gülerlerdi?, Aksoy Yayıncılık, İstanbul 1998. google scholar
• Küçük, Cevdet, “Çırağan Vak‘ası”, DİA, VIII, 306-309. Mildanoğlu, Zakarya, Ermenice Süreli Yayınlar 1794-20 google scholar
• Mildanoğlu, Zakarya, Ermenice Süreli Yayınlar 1794-2000, Aras Yayıncılık, İstanbul 2014. google scholar
• Nalcıoğlu, Belkıs Ulusoy, Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu 1828-1878, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2013. google scholar
• Namık Kemal’in Husûsi Mektupları II, haz. Fevziye Abdullah Tansel, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013. google scholar
• Oymak, Alparslan, Osmanlı Mizahında Teodor Kasap (Diyojen, Çıngıraklı Tatar ve Hayal Gazeteleri Üzerine Bir İnceleme), Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013. google scholar
• Özdiş, Hamdi, Osmanlı Mizah Basınında Batılılaşma ve Siyaset (1870-1877), Libra Yayıncılık, İstanbul 2010. google scholar
• Pakalın, Mehmet Zeki, “Teodor Kasap”, Sicill-i Osmani Zeyli, haz. Ali Aktan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, XVIII, Ankara 2009. google scholar
• Pamuk, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018. google scholar
• Sungu, İhsan, “Teodor Kasap (1835-1905)”, Müteferrika, saYı 14, (1998), 37-40. google scholar
• ______, Namık Kemal, Maarif Matbaası, İstanbul 1941. google scholar
• Tanör, Bülent, “Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, I, İstanbul 1985, 10-26. google scholar
• Tarinas, Stranis, “İstanbul’daki Türk Gazetelerinin Yunanlı Editörleri ve Gazetecileri”, Yunan Basını 1784’ten Günümüze, Tarihsel ve Kuramsal Yaklaşımlar, Uluslararası Konferans Bildirileri, ed. Loukia Droulia, Atina 2005, s. 126-134. google scholar
• ______, “Kasapoğlu (Kasap), Theodore”, Yunan Basın Ansiklopedisi 1784-1974, II, Atina 2008, 529-531. google scholar
• ______, “Osmanlı Devri İstanbul ve İzmir Rum Mizah Basını”, Kebikeç, sayı 50 (2020), 125-142. google scholar
• Til, Enis Tahsil, Gazeteler ve Gazeteciler, haz. İbrahim Şahin, Cümle Yayınları, Ankara 2015. google scholar
• Uygun, Süleyman, Osmanlı Sularında Rekabet, Mesajeri Maritim Vapur Kumpanyası (1851-1914), Kitap Yayınevi, İstanbul 2015. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Ali Suavi ve Çırağan Sarayı Va’kası”, Belleten, VIII, sayı: 29, (1944), 71-118. google scholar
• ______, “V. Murad’ı Tekrar Padişah Yapmak İsteyen K. Skaliyeri-Aziz Bey Komitesi”, Belleten, VIII, sayı: 30, (1944), 245-328. google scholar
• ______, “Beşinci Murad ile Oğlu Salahattin Efendi’yi Kaçırmak için Kadın Kıyafetinde Çırağan’a Girmek İsteyen Şahıslar, Belleten, VIII, sayı: 32, (1944), 589-597. google scholar
• Zakarya Mildanoğlu, Görüşme tarihi: 02.02.2024. google scholar