Mezâlim, Rüşvet, Cinayet İthamları Karşısında Cizre Kâimmakamı Mustafa Paşa’nın Hukuk Mücadelesi

Year 2025, Issue: 86, 137 - 161, 04.07.2025

Abdullah Saydam

https://doi.org/10.26650/iutd.1596216

Abstract

Tanzimat devri bürokratları devleti ve toplumu derinden etkileyen rüşvetle mücadeleye büyük önem verdiler. Ancak bu noktada başka bazı sıkıntıların meydana geldiği görülmektedir. Özellikle başarılı bazı devlet adamlarının rüşvet almakla suçlanmaları, sonrasında tahkikatın selameti bakımından görevlerinden alınmaları birtakım mağduriyetler doğurdu. Böyle şahsiyetlerden biri de Cizre Kâimmakamı Mustafa Paşa’dır. O, rüşvet almakla, cinayet işlemekle, halka zulüm yapmakla suçlandı ve görevinden azledildi. Hakkında defalarca yapılan tahkikatlar neticesinde, küçük bir görev kusuru dışında isnat edilen bütün suçlamalardan beraat etti. Ancak atılan iftiralar yüzünden üç yıl kadar devlet kurumlarında görev almaktan mahrum kaldı.

Keywords

Mustafa Paşa, Cizre, Tanzimat dönemi, İftiraya uğramak, Rüşvetle mücadele

Facing Accusations of Atrocities, Bribery, and Murder: The Legal Struggle of Mustafa Pasha, the Kâimmakam of Cizre

Abstract

The bureaucrats of the Tanzimat period attached great importance to the fight against bribery, which deeply affected the state and society. However, it is observed that some other problems occurred at this point. In particular, some successful statesmen were accused of taking bribes and then dismissed from their posts for the sake of the investigation, which led to some grievances. He was accused of taking bribes, committing murders, persecuting the people and was dismissed from his post. As a result of repeated investigations, he was acquitted of all the accusations, except for a minor defect of duty. However, he was deprived from taking office in state institutions for three years due to the slander.

Keywords

Mustafa Pasha, Cizre, Tanzimat period, to be slandered, Fighting bribery

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). google scholar
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS), 2934/17. google scholar
• İrade Dâhiliye (İ.DH), 84/4237; 133/6864; 200/11402. google scholar
• İrade Meclissi Vâlâ (İ.MVL), 131/3493; 139/3842; 141/3911; 188/5680; 227/7786. google scholar
• Meclissi Vâlâ Evrakı (MVL), 232/8; 237/76. google scholar
• Sadaret Mektubî Kalemi Deavi Evrakı (A.MKT.DV), 28/67, google scholar
• Sadaret Mektubî Kalemi Evrakı (A. MKT), 65/7; 103/28; 214/65. google scholar
• Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Deva’ir Evrakı (A.MKT.NZD), 2/47. google scholar
• Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM), 40/8; 40/15. google scholar
• Sadaret Teşrifat Kalemi Evrakı (A.TŞF), 10/95. google scholar
• Acar, Kadir, “Osmanlı’da Taşra Meclislerinin Mülkî ve Hukuki Görevlerinin Ayrılması”, Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 11/2 (2015), 1-21. google scholar
• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, Yay. Cavid Baysun, I, TTK Yay., Ankara 1986. google scholar
• Akdemir, Hikmet, “Dinî Kaynaklarda Hediye Rüşvet Ayrımı”, Harran Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 19, Şanlıurfa 2008, s. 25-31. google scholar
• Averyanov, P. İ., Osmanlı İran Rus Savaşlarında Kürtler (19. Yüzyıl), çev. İbrahim Kale, Avesta Yayınları, İstanbul 2010. google scholar
• Bingöl, Sedat, Tanzimat Devrinde Osmanlı’da Yargı Reformu - Nizamiyye Mahkemeleri’nin Kuruluşu ve İşleyişi (1840-1876), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2004. google scholar
• Bozkurt, Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, TTK Yay., Ankara 1996. google scholar
• Bulduk, Üçler, “İdari ve Sosyal Açıdan Karakeçili Aşiretleri ve Yerleşmeleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XIX/30 (1998), 37F52. google scholar
• Candan, Rabia Beyza, “1840 Tarihli Ceza KanunnameFi Hümayunu İncelemesi”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, I/1 (2015), 63-81. google scholar
• Çelik, Buket, 19. Yüzyılda Sivas Eyaleti’nde Sarraflık Faaliyetleri, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlamamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2013. google scholar
• Çelik, Yüksel, Şeyhü’l-Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa, TTK Yay., Ankara 2013. google scholar
• _______, “Tanzimat Devrinde Rüşvet-Hediye İkilemi ve Bu Alandaki Yolsuzlukları Önleme Çabaları”, Türk Kültürü incelemeleri Dergisi, sayı 15, İstanbul 2006, s. 25-64. google scholar
• Demir, Sertaç, “Tanzimat Reformlarının Hukuk Sistemindeki İlk Örneği: 1840 Ceza Kanûnunun Kastamonu Muhassıllık Meclisinde Tatbiki”, Tarih incelemeleri Dergisi, XXXIX/1 (2024), 47-80. google scholar
• Doğan, Cabir, Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey (1802 - 1869), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Afyonkarahisar 2010. google scholar
• Durhan, İbrahim, “Tanzimat Döneminde OsmanLı Yargı Teşkilatındaki Gelişmeler”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XII/3-4 (2008), 57-111. google scholar
• Ekinci, Ekrem Buğra, Tanzimat ve Sonrası Omanlı Mahkemeleri, Arı Sanat YaYınevi, İstanbul 2004. google scholar
• GaYretli, Mehmet, Tanzimat’tan Cunhuriyet’e Kanunlaştırma Çalışmaları, NizamiYe Akademi Yay., İstanbul 2015. google scholar
• Gencer, Fatih, Merkeziyetçi idari Düzenlemeler Bağlamında Bedirhan Bey Olayı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2010. google scholar
• Gökcen, Ahmet, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu KanunlarDaki Ceza MüeyyiDeleri, İstanbul 1989. google scholar
• Gölen, Zafer, “Bosna Valisi Mehmed Vecîhî Paşa’nın Muhakemesi”, Belleten, LXXVI/277 (2012), 849-877. google scholar
• Halaçoğlu, Yusuf, “Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrâk, Kürd-Ekrâd Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Belleten, LX/227 (1996), 139-146. google scholar
• Kaya, Ali. “İslâm Hukukuna Göre Hukuka UYgunluk Nedeni Olarak İhkâk-ı Hak”, Necmettin Erbakan Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, XXIII/23 (2007), 71-90. google scholar
• Kaynar, Reşat, Mustafa ReşiD Paşa ve Tanzimat, TTK Yay., Ankara 1985. google scholar
• Keklik, Ebubekir, “Akif Paşa’nın Yargılanması: Tanzimat’ın Uygulanması mı, Siyasî Bir Hesaplaşma mı?”, DTCF Dergisi, LXI/2 (2021), 747-773. google scholar
• Keleş, Erdoğan, “Tanzimat Döneminde Rüşvetin Önlenmesi İçin Yapılan Düzenlemeler (1839-1858)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XXIV/38 (2005), 259-280. google scholar
• Kırlı, Cengiz, Yolsuzluğun icaDı, 1840 Ceza Kanunu, iktiDar ve Bürokrasi, Verita YaY., İstanbul 2015. google scholar
• Koyuncu, Nuran, “Osmanlı Devleti’nde Sarrafların Mültezimlere Kefilliği”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, V/1 (2014), 295-325. google scholar
• Kumbar, Timur, Osmanlı Ordusunda Zorunlu Askerlik ve Aşiretler: Doğu ve Güneydoğu Anadolu Örneği (1843-1880), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2016. google scholar
• Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devletinde Rüşvet, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1969. google scholar
• Ortaylı, İlber, Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, Hil Yay., İstanbul 1985. google scholar
• Poyraz, Özlem. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ağır Cezaları Gerektiren Suç Sebepleri Üzerine Bir Tetkik (1839-1861)”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XX/3 (2022), 301-318. google scholar
• Saydam, Abdullah, “Edirne’de Tanzimat’ın İlk Ayları ve Vali Nâfiz Paşa’nın Muhakemesi”, History StuDies, XII/ 5 (2020), 2557-2576. google scholar
• _______, “Tanzimat Döneminde Rüşvetle Mücadele: Âkif Paşa’nın Muhakemesi”, History StuDies, Xlll/1 (2021), 165-185. google scholar
• , “Tanzimat Döneminde Yolsuzlukla Suçlanan Bir Vali: Mehmed Vecîhî Paşa”, History StuDies, XII/2 (2020), 595-618. google scholar
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), TTK Yay., Ankara 1994. google scholar
• Takvim-i Vekâyi, saYı 187, 292. google scholar
• Taner, Tahir, “Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku”, Tanzimat, I, Milli Eğitim Bakanlığı Yay, İstanbul 1940, s.221-232. google scholar
• Torun, Sadık Fatih, “VilâYet Kanunlarına Göre Sancak (Livâ) İdare Meclisleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XXXV/60 (2016), 157-174. google scholar
• Ümütli, Mehmet, islam Hukukunda Rüşvet Suçu ve Hukuki Sonuçları, Ankara Üniversitesi Sostal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006. google scholar
• (Velidedeoğlu), Hıfzı Veldet, “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat, I, Milli Eğitim Bakanlığı Yay, İstanbul 1940, 139-209. google scholar
• Yılmaz, Özgür, “Tanzimat Döneminde OsmanlıTaşra İdare Meclisleri (1840-1871)”, History Studies, VI/6 (2014), 253-280. google scholar