II. Tuthaliya Dönemi’nde Batı Anadolu: İsyan, Savaş ve Diplomasi

Year 2025, Issue: 87, 1 - 17, 27.10.2025

Semih Gerçek , Murat Aydın

https://doi.org/10.26650/iutd.1659979

Abstract

MÖ 2. Bin yılda Anadolu topraklarında ilk siyasi birliği sağlayan Hititler, zaman içerisinde sınırlarını genişleterek Önasya’nın güçlü devletlerinden biri olmuştur. Anadolu’da MÖ 1650-1200/1190 yılları arasında hakimiyet kuran Hitit Devleti’nin tarihi, çivi yazılı tabletler, hiyeroglifli yazıtlar ile arkeolojik kalıntılar aracılığıyla öğrenilmektedir. Şimdiye kadar çivi yazılı tabletlerin tespit edilemediği Batı Anadolu bölgesinin MÖ 2. bin yıla ait tarihi bilgileri, çoğunlukla Boğazköy, Ortaköy ve Maşat Höyük gibi Hitit merkezlerinden ele geçen çivi yazılı tabletlerden; bunun yanı sıra, az sayıdaki Mısır, Alalah ve Meskene-Emar yazılı kaynaklarından öğrenilmektedir. Makalenin amacı, II.Tuthaliya döneminde gerçekleşen Hitit Devleti ile Batı Anadolu krallıkları arasında olan ilişkileri tahlil etmektir. II.Tuthaliya dönemine ait tarihsel olayların öğrenildiği belgeler Boğazköy/ Hattuša dışında Ortaköy/Šapinuva ve Maşat Höyük/Tapigga (Tokat-Zile) kentlerinde de bulunmuştur. Šapinuva ve Tapigga arşivleri II.Tuthaliya dönemine tarihlenirken, Hattuša’da ele geçen tabletler Tuthaliya’nın torunu II. Murşili ve torununun oğlu III.Hattuşili tarafından yazdırılan ve geçmişe atıfta bulunur. Hattuša ve Tapigga belgelerinin yanında Šapinuva mektuplarıyla II.Tudhaliya dönemi Batı Anadolu siyaseti ve tarihi hakkında yeni görüşler sunulmuştur.

Keywords

Hitit , Batı Anadolu , II.Tuthaliya , Çivi Yazısı , Mektup

Western Anatolia in the Reign of Tuthaliya II: Rebellion, Battle and Diplomacy

Abstract

The Hittites, who established the first political unity in Anatolian in the 2nd millennium BC, expanded their borders over time and became one of the powerful states of Near Eastern. The history of the Hittite State, which dominated Anatolia between 1650-1200/1190 BC, is learned through cuneiform texts, hieroglyphic inscriptions and archaeological remains. The historical information of the Western Anatolia region, where cuneiform texts have not been identified so far, belonging to the 2nd millennium BC is mostly learned from cuneiform texts obtained from Hittite centers such as Boğazköy, Ortaköy and Maşat Höyük. In addition, it is learned from the few written sources of Egypt, Alalah and Meskene-Emar. The aim of the article is to analyze the relations between the Hittite State and the Western Anatolian kingdoms during the reign of Tudhaliya II. Besides Boğazköy/Hattuša, the documents from which the historical events of the reign of Tuthaliya II were learnt were also found in Ortaköy/Šapinuwa and Maşat Höyük/Tapigga (Tokat-Zile). The Šapinuwa and Tapigga archives date to the reign of Tuthaliya II, while the texts found in Hattuša refer to the past and were written by Tuthaliya's grandson Muršili II and his grandson's son Hattušili III. In addition to the Hattuša and Tapigga texts, the Šapinuwa letters provide new insights into the politics and history of Western Anatolia during the reign of Tudhaliya II.

Keywords

Hittite , Western Anatolia , Tuthaliya II , Cuneiform , Letter

References

• Alp, Sedat, “Die hethitischen Tontafelentdeckungen auf dem Maşat-HÖYÜk. Vorlâufiger Bericht”, Belleten 44 (1980), s. 25-59. google scholar
• ______, Hethitische Briefe aus Maşat-Höyük, Türk Tarih Kurumu YaYınları, Ankara 1991. google scholar
• AYdın, Murat, “Haç Biçimli MÜhÜr Baskısındaki TudhaliYa’lar Üzerine Bir Değerlendirme”, OANNES, saYı:5/1 (2023), s. 211-224. google scholar
• Beckman, Garıy, Hittite Diplomatic Texts, SBL Writings from the Ancient World 7, Atlanta 199916. google scholar
• Beckman, GarrY-BrYce, Trevor Robert-Cline, Eric, The Ahhiyawa Texts, SBL Writings from the Ancient World 28, Atlanta 2011. google scholar
• de Martino, Stefano, Hititler (çev. Erendiz Özbayoğlu), Dost Kitapevi Yayinları, İstanbul 20031. google scholar
• , “Hittite Letters from the Time of TuthalİYa l/ll, Arnuwanda I and Tuthaliya III”, Altorientalische Forschungen 32 (2005) s. 291-321. de Martino, Stefano ve Süel, AYgül, The "Great itKalzi Ritual". The Sapinuwa Tablet Or 90/1473 and its Duplicate ChS 1/1 5, Eothen 22, Firenze 2017. google scholar
• Dinçol, Ali, “Son Tunç Çağı-Hititler/Bin Tanrılı Halk”, Arkeoatlas/1-Özel Koleksiyon (2011), s. 256-292. google scholar
• Dinçol, Belkıs, “Über die Probleme der absoluten Datierung der Herrschaftperioden der hethitischen Könige nach den philologischen und glyptischen Belegen”, StruKturierung und Datierung in der hethitischen Archaologie/Structuring and Dating in Hittite Archae-ology, ed. D. P. Mielke-U. Schoop-J. Seeher, BYZAS 4, 2006, s. 19-32. google scholar
• Forlanini, Massimo, “Happurija, eine Hauptstadt von Arzawa?”, VITA-Festschrift in Honor of Belkıs Dinçol and Ali Dinçol, ed. Meltem Doğan Alparslan-Metin Alparslan-Hasan Peker, Ege YaYınları İstanbul 2007, s. 285-298. google scholar
• Gander, Max, Geschichte und Geographie Westkleinasiens in der Hethiterzeit, (THeth 33), Heildelberg 2022. google scholar
• Goetze, Albert, Madduwattas, Mitteilungen der Vorderasiatisch-Agyptischen Gesellschaft 32 (MVAeG 32), Leipzig 1928. google scholar
• ______, Kizzuwatna and the Problem of Hittite Geography, New Haven 1940. google scholar
• ______, "State and SocietY of the Hittites”, Neuere Hethiterforschung, Historia, Einzelschriften 7, Wiesbaden 1964, s. 23-33. google scholar
• Gurney, Oliver Robert, Anatolia c. 1600-1380 B.C., The Cambridge Ancient History, Revised edition, II, Cambridge 1962. google scholar
• , Hititler (çev. Pınar Arpaçay), Dost Kitapevi Yayinları, İstanbul 20011. google scholar
• Güterbock, Hans Güstav, Siegel aus Boğazköy 1. Teil: Die Königssiegel von 1939 und die übrigen Hieroglyphensiegel, (AfO Beiheft 5) Berlin 1940. google scholar
• ______, “The Deeds of Suppiluliuma as Told bY His Son, Mursili II”, Journal of Cuneiform Studies 10 (1956), s. 41-68, 75-98, 107-130. google scholar
• Hawkins, John David, “The Arzawa letters in recent perspective”, The British Museum Studies in Ancient Egypt and Sudan, saYı:14 (2009) s. 73-83. google scholar
• ______, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions, Volume III: Inscriptions of the Hittite Empire and New Inscriptions of the Iron Age (CHLI III), Berlin-Boston 2024. google scholar
• Heinhold-Krahmer, Susanne, Arzawa. Untersuchungen zu seiner Geschichte nach den hethitischen Quellen, TH 8, Heidelberg 1977. google scholar
• Hoffner, HarrY A., Letters from the Hittite Kingdom, Atlanta 2009. google scholar
• Houwink Ten Cate, Ph. H. J., The Records of the Early Hittite Empire (c. 1450-1380 B.C.), 1970 İstanbul, PIHANS 26. google scholar
• KBo: Keilschrifttexte aus Boghazköi, Leipzig-Berlin 1916 vd. google scholar
• KUB: Keilschrifturkunden aus Boghazköi, Berlin 1921 vd. google scholar
• Klinger, Jörg, “Das Corpus der Maşat-Briefe und seine Beziehungen zu den Texten aus Hattusa”, Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archaologie (ZA) 85 (1995), s. 74-108. google scholar
• Kümmel, H. M., Ersatzrituale für den hethitischen König, Studien zu den Boghazköy Texten 3 (StBoT), Wiesbaden 1967. google scholar
• Laroche, Emmanuel, Catalogue des textes hittites, Paris 1971. google scholar
• Marin, J. A. B., Die Orts-und Gewassernamen der Texte aus Syrien im 2. Jt. v. Chr., RGTC 12/2, 2001. google scholar
• Marizza, M., Dignitari ittiti del tempo di Tuthaliya I/II, Arnuwanda I, Tuthaliya III, (Eothen 15), Firenze 2007. google scholar
• Miller, Jared, Royal Hittite Instructions and Related Administrative Texts, SBL Writings from the Ancient World 31, Atlanta 2013. google scholar
• Reyhan, Esma, Hitit Devletinde Siyaset ve Yönetim Direktif, Yemin ve Sadakat, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara 2017. google scholar
• Rüster, Ch. - Wilhelm, Gernot, Landschenkungsurkunden hethitischer Könige, Studien zu den Boghazköy Texten Beiheft 4 (StBoT Beih. 4), Wiesbaden 2012. google scholar
• Schwemer, Daniel-Süel, AYgül, The Akkadian and Sumerian Texts from Ortaköy-Sapinuwa/Ortaköy-Sapinuwa'dan Akadca ve Sümerce Metinler, Documenta Antiqua Asiae Minoris (DAAM 2) Wiesbaden 2021. google scholar
• SoYsal, Oğuz, “Joins, Duplicates, and more from the Unpublished Bo 9000-Fragments”, Anatolica 38 (2012), s. 169-190. google scholar
• Stavi, Boaz, The Reign of Tudhaliya II and Suppiluliuma I. The Contribution of the Hittite Documentation to a Reconstruction of the Amarna Age, (THeth 31) Heidelberg 2015. google scholar
• Süel, AYgül, “OrtaköY’ün Hitit Çağındaki Adı”, Belleten LIX/225 (1995), s. 271-283. google scholar
• ______, “OrtaköY-Şapinuva Arşivleri”, 1996 yılı AnAdolu Medeniyetleri Müzesi KonferAnslArı, Ankara 1997, s. 93-99 google scholar
• , "OrtakÖY-Sapinuwa Tabletlerinin Tarihlendirilmesi”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri Kitabı (16-22 EyLüL 1996 Çorum), Ankara 1998a, s. 551-558. google scholar
• Süel, AYgül, “OrtaköY-Şapinuwa: Bir Hitit Merkezi”, TÜBA Arkeoloji Dergisi, saYı:1, Ankara 1998b, s. 37-61. google scholar
• ______, “Ortaköy Tabletleri Işığında Batı Anadolu İle İlgili Bazı Konular Üzerine”, Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethi-tologie, Würzburg, (4.-8. Oktober 1999), Studien zu den Boghazköy Texten (StBoT), Band 45, Wiesbaden 2001, s. 670-678. google scholar
• ______, “Hitit Devleti’nin Bir Diğer Başkenti: Şapinuva”, Muhibbe Darga Armağanı, Taner Tarhan, Aksel Tibet, Erkan KonYar (ed.), Sadberk Hanım Müzesi YaYını, İstanbul 2008, s. 457-474. google scholar
• ______, “Another Capital CitY of Hittite State: Sapinuwa”, Central-North Anatolia in the Hittite Period: New Perspectives in Light of Recent Research, Studia Asiana 5, Roma 2009, s. 193-205. google scholar
• ______, “OrtaköY Tabletlerinde Batı Anadolu”, 3. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu (3 EYlül 2012, Çorum), Çorum 2013, s. 83-89. google scholar
• ______, “Tarhunnaradu/ Tarhundaradu in the OrtaköY Texts”, Proceedings of the Eight International Congress of Hittitology (Warsaw, 5-9 September 2011), ed. Piotr Taracha, Warsaw 2014a, s. 932-942. google scholar
• ______, “Ortaköy-Şapinuva Tabletleri Işığında Anadolu Suriye İlişkileri Üzerine”, 4. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu (6 Aralık 2013), Çorum 2014b, s. 71-76. google scholar
• ______, “The Anatolian-Syrian Relationship in the Light of the Ortaköy-Sapinuwa Tablets”, Overturning Certainties Near Eastern Archae-ology A Festschrift in Honor of Aslıhan Yener, ed. Çiğdem Maner-Mara T. Horowitz-Allan S. Gilbert, Brill, Leiden 2017, s. 634-644. google scholar
• Süel, AYgül-Alparslan, Metin-AYdın, Murat-Gerçek, Semih, “Recent Historical Discoveries Concerning Western Anatolia from OrtaköY-Sapinuwa and the Localization of Two Important Cities”, WANAT Western Anatolia in the Second Millennium BCE: Recent Developments and Future Prospects, ed. Peter Pavuk, M. Pieniazek, C. H. Roosevelt, Koç Press UniversitY Press, İstanbul 2024, s. 13-24. google scholar
• Süel, Aygül-Süel, Mustafa, Başkent Şapinuva: Hitit Dünyasındaki Yeri ve Önemi”, I. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, Çorum 2011, s. 93-110. google scholar
• Süel, Aygül-Süel, Mustafa, “Sapinuwa: Hitit Devleti'nin Başka Bir Başkenti/Sapinuwa: Another Capital City of Hittite State”, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu/Hittites: An Anatolian Empire, ed. Meltem Doğan Alparslan-Metin Alparslan, Yapı Kredi YaYınları, İstanbul 2013, s. 178-195. google scholar
• Süel, Mustafa, “OrtaköY-Şapinuva’da bulunan bir Grup Kalıp”, Muhibbe Darga Armağanı, ed. Taner Tarhan-Aksel Tibet-Erkan KonYar, Sadberk Hanım Müzesi YaYını, İstanbul 2008, s. 475-484. google scholar
• van den Hout, Th.P.J., “Some observations on the tablet collection from Maşat HöYük”, Studi Micenei ed Egeo Anatolici (SMEA) 49, Rome 2007, s. 387-398. google scholar
• ______, “Hitit Krallığı ve İmparatorluğu’nun Kısa Tarihi/A Short History of the Hittite Kingdom and Empire”, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu/Hittites: An Anatolian Empire, ed. Meltem Doğan Alparslan-Metin Alparslan, Anadolu UYgarlıkları Serisi 2, Yapı Kredi YaYınları, İstanbul 2013, s. 22-44 google scholar
• Wilhelm, Gernot-Süel, Aygül, “The Hittite Hurrian Offering Ritual for Tasmisarri” Or.97/1”, KASKAL Rivista di storia, ambient e culture del Vicino Oriente Antico, saYı:10, Firenze (2013), s. 149-168. google scholar
• Wiseman, D. J., The Alalakh Tablets, BIAA Occasional Publications 2, London 1953. google scholar