Darbhâne-i Âmire’nin Hizmetinde: Mübayaacılar, Zahireciler, İfrazcılar ve Kalcılar

Year 2025, Issue: 87, 38 - 59, 27.10.2025

Şevket Kamil Akar , Hüseyin Al

https://doi.org/10.26650/iutd.1703458

Abstract

Osmanlı Devleti’nde kıymetli maden yataklarının zengin olmaması nedeniyle darphanelerin sikke darbı için gerek duyduğu kıymetli madenler büyük oranda piyasadan tedarik edilmek zorunda kalınmıştır. Bu zorunluluk Darbhâne-i Âmire’nin mübayaa sistemi çerçevesinde farklı meslek zümrelerinin organize edilmesini gerektirmiştir. Çok sayıda meslek grup kıymetli madenlerin farklı formlarından oluşan girdileri bu kuruma temin etmekle yükümlü kılınmışlardır. Bu çalışmanın odağında söz konusu gruplar içerisinde yer alan mübayaacı-zahireci, kalcı ve ifrazcılar yer almaktadır. Çalışmanın hedefini ise sayılan bu meslek gruplarının tanımlanmasında karşılaşılan zorlukların aşılması, ne tür bir işle iştigal ettikleri, mesleğe giriş ve faaliyet kurallarının ortaya konulabilmesi oluşturmaktadır.

Keywords

Darbhâne-i Âmire , Mübayaa Sistemi , Mübayaacı-Zahireci , Kalcı-İfrazcı

In the Service of the Imperial Mint (Darbhâne-i Âmire): The Purchasing Agents (Mübayaacı, Zahireci) and Silver Refiners (Kalcı, İfrazcı)

Abstract

Since the Ottoman Empire did not have rich deposits of precious metals, the precious metals needed by the mints for minting coins had to be supplied largely from the market. This necessity necessitated the organization of different professional groups within the framework of the purchasing system of the Imperial Mint. Numerous professional groups were obliged to provide this institution with inputs consisting of different forms of precious metals. The focus of this study is on mübayaacı-zahireci (purchasing agents of the Imperial Mint for gold and silver), kalcı-ifrazcı (silver refiners) within the mentioned groups. The aim of the study is to overcome the difficulties encountered in defining these occupational groups, to determine what kind of work they were engaged in, to enter the profession and the code of practice.

Keywords

The Imperial Mint , Purchasing System , Purchasing Agents (for gold and silver) , Silver Refiners

References

• I. Arşiv Kaynakları google scholar
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Sadaret Âmedî Kalemi (A.AMD), nr. 32/93 google scholar
• Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.MKT), nr. 8/91, 16/8 google scholar
• Sadaret Mektubi Kalemi Deavi Evrakı (A.MKT.DV), nr. 30/18 google scholar
• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM), nr. 18/62, 18/67, 27/44 google scholar
• Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Deva'ir Evrakı (A.MKT.NZD), nr. 240/41 google scholar
• Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM), nr. 39/23, 39/57, 41/11, 109/35 google scholar
• Ali Emiri Abdülhamid I (AE.SABH.I), nr. 272/18327 google scholar
• Cevdet Darphane (C.DRB), nr. 2/72, 4/194, 7/320, 15/718, 23/1141, 37/1831, 39/1950, 40/1951, 43/2127, 49/2433, 53/2614, 56/2781, 63/3113 google scholar
• Cevdet Maliye (C.ML), nr. 133/5746 google scholar
• Bab-ı Defteri Darphane-i Amire İradeler (D.DRB.İ), nr. 19/11 google scholar
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), nr. 1627/63, 1636/3 google scholar
• Darphane-i Amire DefterLeri (DRB.d), nr. 2, 3, 109, 143, 164, 969, 970 google scholar
• Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d), nr. 5924, 20707 google scholar
• Hazine-i Hassa İradeler (HH.İ), nr. 7/41, 7/45 google scholar
• Hazine-i Hassa Meskukat İdaresi (HH.MSK), nr. 1/7, 1/9 google scholar
• İrade Dâhiliye (İ.DH), nr. 16/740, 163/8477, 219/12937, 253/15634 google scholar
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), nr. 197/6112, 294/11857 google scholar
• İbnülemin Darphane (İE.DRB), nr. 2/116 google scholar
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d), nr. 10008, 10010, 10177 google scholar
• Meclis-i Vâlâ Evrakı (MVL), nr. 150/13, 150/53 google scholar
• Milli Emlak Defterleri (MİL.E.d), nr. 8, 9 google scholar
• Şura-yı Devlet (ŞD), nr. 1173/D/18 google scholar
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.d), nr. 2757 google scholar
• AL, Hüseyin, “İstanbul Gümüşçüleri (1714-1824)”, Osmanlı İstanbulu IX, ed. Feridun M. Emecen - Ali AkYıLdız, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yay., İstanbuL 2024, s. 53-71. google scholar
• Anhegger, Robert-İnaLcık, Halil, Kanunname-i Sultani Ber Muceb-i Örf-i Osmani, II. Mehmed ve II. Bayezid Devirlerine ait Yasakname ve google scholar
• Kanunnameler, 2. Baskı, TTK YaY., Ankara 2000. google scholar
• Ayverdi, İlhan, Kubbealtı Lugâtı Asırlar Boyu Târihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, II, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2005. google scholar
• Bölükbaşı, Ömerül Faruk, 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Âmire, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2013. google scholar
• ----, “Osmanlı Taşra Darphaneleri (1697-1758)”, Türk Kültürü incelemeleri Dergisi, sayYi 29, (2013), s. 27-76. google scholar
• ----, “Darbhâne-i Âmire”, Antik Çağ'dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi-VI- iktisat, ed. Coşkun Çakır, İBB Kültür A.Ş. Yay, İstanbul 2015, s. 271, 273, 275, 277. google scholar
• - ——-, “1788-1825 (Hicrî 1203-1240) Dönemine Ait Bir İcmâl Defterine Göre Darphanenin Maden Temin ve Sikke Darp Faaliyeti”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, saYı 1, (2016), s. 92-119. google scholar
• ----, “Darphane Defterleri Işığında Osmanlı Piyasasında Yabancı Sikkeler (1766 - 1802)”, Türk Kültürü incelemeleri Dergisi, sayi 47, (2022), s. 345-384. google scholar
• - ——-, “İstanbul Sarrafları (1691-1835)”, Türk Kültürü incelemeleri Dergisi, sayı 30, (2014), s. 19-96. google scholar
• EvliYâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. SeYit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, Zekeriya Kurşun ve İbrahim Sezgin, II, Yapı Kredi YaY., İstanbul 2011. google scholar
• Kuru, Mehmet, Osmanlı’nın Para ile imtihanı: XVI.-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı imparatorluğu’nun Para Krizi, Fol Kitap, Ankara 2022. google scholar
• Pamuk, Şevket, Osmanlı imparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1999. google scholar
• Redhouse, James W., Müntahabât-ı Lügât-ı Osmâniyye, haz. Recep Toparlı, Betül Eyövge Yılmaz ve Yaşar Yılmaz, TDK Yay., Ankara 2009. google scholar
• Redhouse, Sir James W., A Turkish and English Lexicon, New Edition, Librairie du Liban, Beirut 1996. google scholar
• Sahillioğlu, Halil, Kuruluştan XVII. Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerine Bir Deneme, YaYımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi, İstanbul 1958. google scholar
• - ———, Bir Asırlık Osmanlı Para Tarihi 1640-1740, YaYımlanmamış Doçentlik Tezi, İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi, İstanbul 1965. google scholar
• - ———, “Bir mültezim zimem defterine göre XV. Yüzyıl Sonunda Osmanlı Darphane Mukataaları”, iktisat Fakültesi Mecmuası, sayı 1-2, (1962- 1963), s.145-218. google scholar
• Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî, haz. Paşa Yavuzarslan, TDK Yay., Ankara 2010. google scholar
• “Köşe Sarrafları Nizamnâmesidir”, Düstur, Tertib 1, II, 4, (Ca. 1281/5 Ekim 1864), s. 399-403. google scholar