FATIMÎ HALİFESİ EL-MÜSTANSIR BİLLÂH DÖNEMİNDE MISIR’DA YAŞANAN SOSYO-EKONOMİK VE SİYASÎ BUHRAN ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2014, Issue: 59, 1 - 26, 01.12.2014

Mustafa Alican

Abstract

Bu çalışma, XI. asrın ikinci yarısında Ortadoğu coğrafyasında etkili olan bir dizi doğal afet ve kıtlığın ardından Mısır’ın dört bir tarafına yayılan, bölgede çok büyük bir sosyo-ekonomik buhranın ortaya çıkmasına neden olan ve bu dönemde Sünnî Abbâsîler karşısında önemli bir siyasî konum elde etmiş bulunan Şiî Fâtımî Halifeliği’nin tarihsel gelişimine büyük darbe vuran çok yönlü bir buhrana tahsis edilmiştir. Metinde ilk olarak Halife el-Müstansır Billâh döneminde patlak veren ve kaynaklara “eş-Şiddetü’l-Uzmâ” (Büyük Felaket) olarak geçen söz konusu buhranın zemini, oluşum evreleri ve özellikleri ele alınacak, daha sonra da buhranın kısaca nazara verilecek olan Fâtımî siyaseti üzerindeki etkileri değerlendirilecektir.

Keywords

Kıtlık, Fâtımîler, Abbâsîler, el-Müstansır, buhran

THE RELATIONS BETWEEN SICILY AND SOUTHERN ITALY WITH FATIMIDS

Abstract

The relations between Fatimids and Sicily and Southern Italy had started by the destroying of the Aghlabids. Fatimids had invaded the shipyards and navies established by the Aghlabids at first, and then had captured some Mediterranean cities and islands such as Calabria, Sicily, Sardinia, Corsica, Balearic, Genoa by their own navies. This study tries to depict the struggle between Byzantine and Fatimids on Southern Italy and Sicily after Fatimids’ moving to Egypt. Also, it focuses on interactions and the relations among Fatimids, Sicily and city states of Southern Italy in the light of regarding literature.

Keywords

Famine, Fatimids, Abbasids, al-Mustansir, crisis

References

• Ahmed b. Mahmud, Selçuk-Nâme, Haz. Erdoğan Merçil, Tercüman 1001 Temel Eser, I, İstanbul 1977.
• Azîmî, Târîhu Haleb, nşr. İbrahim Ze‘rûr, Dımaşk 1984.
• Azîmî, Azîmî Tarihi (Selçuklular Dönemiyle İlgili bölümler: H. 430-538), Metin, çeviri, notlar ve açıklamalar: Ali Sevim, TTK, Ankara 1988.
• Bar Hebraeus, Abû’l-Farac Tarihi, Süryanice’den İngilizce çev. Ernest A. Wallis Budge, Türkçe çev. Ömer Riza Doğrul, TTK Yayınları, I, Ankara 1999.
• Cahen, Claude, Türkler Nasıl Müslüman Oldular, çev. T. Andaç - N. Uğur- lu, Örgün Yayınevi, İstanbul 2011.
• Çelik, Aydın, Kuruluş Dönemi Fatımîler Devleti -Siyasî Tarihi (909-969)-, Ankara, ty.
• _____________, Fatımîler Devleti Tarihi (969-1171), Elazığ 2013.
• Devâdârî, Kenzü’d-Dürer ve Câmi‘u’l-Ğurer, nşr. Selâhuddîn el-Münecced, VI, Kahire 1961.
• Ebû’l-Fidâ, Târîhu Ebî’l-Fidâ el-Müsemmâ ek-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, nşr. Mahmûd Deyyûb, I, Beyrut 1997.
• el-İbâdî, Ahmed Muhtar, Fî Târîhi’l-Abbâsî ve’l-Fâtımî, Beyrut ty.
• el-Kalkaşandî, Ahmed b. Ali, Subhu’l-Aşâ fî Sınââti’l-İnşâ, III, Beyrut 1987-88.
• el-Makrizi, Takiyyeddîn Ahmed b. Ali, İtti’âzu’l-Hunefâ Biahbâri’l- Eimmeti’l-Fâtımiyyîne’l-Hulefâ, II, Kahire 1996.
• _____________, el-Mevâ’ız ve’l-İ’tibâr Bizikri’l-Hitati ve’l-Âsâr, I-II, thk. Muhammed Zeynhem, Mediha eş-Şerkavî, Kahire 1997.
• _____________, İğâsetü’l-Ümmeti Bikeşfi’l-Ğumme, nşr. Yasir Seyyid Salihîn, Kahire 1999.
• en-Nuveyrî, Şihâbeddîn Ahmed b. Abdulvehhâb, Nihâyetu’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, thk. Necîb Mustafa Fevvâz, Hikmet Keşlî Fevvâz, XXVIII-XIX, Beyrut 2004. es-Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahman, Hısnu’l-Muhâdara fî Târîhi Mısr ve’l-Kâhire, thk. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim, II, 1968.
• Genç, Süleyman, “Selçuklu Tarihinde İbrahim Yınal İsyanı ve Onun Fatı- mi Arkaplanı”, DEÜİFD, XXXI (2010), s. 9-48.
• Ha-Kohen, Solomon ben Joseph, “The Turcoman Defeat at Cairo”, ed. Ju- lius H. Greenstone, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, XXII/2 (Ocak 1906), 144-175.
• Hamdani, Abbas, “A Possible Fātimid Backround to the Battle of Manzi- kert”, Tarih Araştırmaları Dergisi, sayı 10 (Ankara 1968), s. 1-39.
• İbn Haldûn, Târîhu İbn Haldûn (el-‘İber), nşr. Ebû Suhayb el-Kerramî, Beytu’l-Efkâru’d-Düveliyye, Basım yeri yok, ty.
• İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-A‘yân, I, II, V, nşr. İhsan Abbas, Beyrut, ty.
• İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed, Bedâi‘u’z-Zuhûr fî Vekâi‘i’d-Duhûr, 1960.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, nşr. Hasan Abdülmennân, Beytu’l- Efkâru’d-Düveliyye, Basım yeri yok, ty.
• İbn Müyesser, Tâceddîn Muhammed b. Ali b. Yusuf b. Celeb Râğib, el- Müntekâ min Ahbâri Mısr, thk. Eymen Fuâd Seyyid, Kahire ty.
• İbn Tağrîberdî, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûki Mısır ve’l-Kâhire, nşr. Mu- hammed Hüseyin Şemseddîn, V, Beyrut 1992.
• İbn Zâfir, Cemâleddîn Ali, Ahbâru’d-Düveli’l-Munkatı’a, thk. André Feré, Kahire 1972.
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam, nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ - Mustafa Abdülkâdir Atâ, XV, XVI, Beyrut 1992.
• İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi (el-Kâmil fî’t-Târîh Tercümesi), Türkçe çev. Ab- dülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, IX, X, İstanbul 1987.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhayy Ahmed b. Muhammed, Şezeratü’z-Zeheb, V, Lüb- nan, ty.
• İbnü’l-Kalânisî, Zeyl Târihu Dımaşk, Beyrut 1908.
• İbnü’l-Verdî, Târîh İbnü’l-Verdî, I, Beyrut 1996.
• Lev, Yaacov, “Army, Regime, and Society in Fatimid Egypt, 358/487-968- 1094”, International Journal Of Middle East Studies, XIX/3 (Ağustos 1987), 337-365.
• Lewis, Bernard, Ortadoğu, çev. Selen Y. Kölay, Arkadaş Yayınevi, Ankara 20064.
• Özaydın, Abdülkerim, “Müstansır-Billâh el-Fâtımî”, DİA, XXXII, 119- 121.
• _____________, “Bedr el-Cemâlî,” DİA, V, 330.
• Psellos, Mikhail, Khronographia, çev. Işın Demirkent, TTK Basımevi, An- kara 1992.
• Sevim, Ali, “Atsız b. Uvak,” DİA, IV, 92-93.
• Seyyid, Eymen Fuâd, ed-Devletü’l-Fâtımiyyetü Fî Mısr, Kahire 2007.
• _____________, “Fâtımîler,” DİA, XII, 228-237.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şemseddîn Ebî’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu, Mir’âtü’z- Zemân fî Târîhi’l-A’yân, I, thk. Sâlim el-Ğâmidî, Mekke 1987.
• Taşkın, Ünal, Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Ba- sılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2005.
• Yazılıtaş, Nihat, “Fâtımî Ordusunu Meydana Getiren Etnik Unsurlar”, Tür- kiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 18 (Güz 2005), s. 189-210.
• _____________, “Mısır’ın Fâtımîler Tarafından Ele Geçirilmesi”, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XXIX/4 (2009), 412-423.
• Zehebî, Hafız Şemseddîn Ebî Abdullah, Duvelu’l-İslâm, Beyrut 1985.