MISIR'DA TÜRK DİLİ VE KÜLTÜRÜNÜN İLK İZLERİ THE EARLY TRACES OF THE TURKISH LANGUAGE AND CULTURE IN EGYPT

Year 2009, Issue: 41, 91 - 106, 06.12.2011

Nuri Yüce

Abstract

Bağdat‟taki Abbâsî Halifeliğinde merkezî otoritenin zayıfladığı bir zamanda, Mısır‟a vali olan Tolunoğlu Ahmed‟in burada kurduğu Tolünîler (868-905) devleti ile baÄ¢layan Türk hâkimiyeti; Ä hÄ¢îdliler (935-969), Eyyübîler (1171-1252), Kıpçak asıllı Memlük (Kölemen) devleti (1250-1517) ile devam etti ve Osmanlı dönemi ile (1517-1801) sona erdi.
Mısır‟da yaklaÄ¢ık 11. Yüzyıl boyunca kesintisiz süren Türk varlığı, bu ülke halkının etnik ve sosyal yapısında, günlük hayatında, kültüründe ve dilinde derin izler bıraktı.
1260 yılında, Sultan Kotuz ve Baybars komutasında Türklerden oluÄ¢an Memlük ordusunun, Moğolları, Ayn-ı Câlüt‟ta yenmesi, Türklerin saygınlığını yalnız Mısır‟da değil, bütün Ä slam âleminde zirveye çıkardı. Türklere saygı, sevgi ve hayranlık, Türk diline ilgi ve îtibar öyle arttı ki bunun etkisiyle Mısır‟da ve Suriye‟de, Arap dilcileri tarafından Kıpçak Türkçesini tanıtan lügat ve gramer kitapları yazıldı. Kıpçak bölgesinden, Kafkasya ve Anadolu‟dan, Mısır‟a yapılan Türk göçleri oradaki TürkleÄ¢meyi sürekli besledi.
Anahtar kelimeler: Mısır‟da Türk devletleri, Arapçadaki Türkçe kelimeler, Mısır‟da Türk kültürünün izleri, Kıpçak Türkçesi hakkında Arapça yazılmıÄ¢ eserler
Abstract
At the time, when the Abbasian Caliphate in Baghdad have no more authority, Tolunoglu Ahmad became governor in Egypt and organised the State of Tolunids there (868-905); so began the Turkish period with him and continued with Ä hshids (935-969), Ayyubids (1171-1252), the Qipchaq, originally Memelukes (1250-1517), and ended with the Ottoman period (1517-1801).
The presence of the Turkish, that continued in Egypt for eleven hundred years, has many deep influences on the ethnic and social structure, daily life, the culture and language of the people there.
The victory of the Sultan Kotuz and Baybars with Turkish Memeluk army against the Mongols at 1260 in Ayn-ı Calut raised the respect of the Turks to the summit, not only in Egypt but also in all islamic world. The respect, the symphaty and the admiration for the Turks and the interest and the prestige for Turkish language grew so more that the Arabian linguists wrote books about Turkish vocabulary and grammar. The Turkish migrations from the Qipchaq region, Caucasus and Anatolia to Egypt have continuously supported the Turcism there.
Keywords: Turkish States in Egypt, Turkish words in Arabic, The traces of the Turkish culture in Egypt, Arabic books written on Qipchaq Turkish.

Keywords

Mısır‟da Türk devletleri, Arapçadaki Türkçe kelimeler, Mısır‟da Türk kültürünün izleri, Kıpçak Türkçesi hakkında Arapça yazılmış eserler

References

• AĞIRAKÇA, Ahmet: “İhşîdîler”, TDVİA 21 (İstanbul 2000), 551a-553a.
• ALTUNDAĞ, Şinasi: “Tolunlular”, İA 12/1 (İstanbul 1974), 430b-439a.
• ATALAY, Besim: et-Tuhfetü‟z-Zekiyye fi‟l-Lügati‟t-Türkiyye, İstanbul 1945.
• Seyyid Muhammed es-Seyyid: “Kansu Gavri”, TDVİA 24 (İstanbul 2001), 316a; İsmail Yiğit:
• “Memlükler”, TDVİA 29 (İstanbul 2004), 95c.
• CAFEROĞLU, Ahmet: Abû Hayyân, Kitâb al-İdrâk li-Lisâni al-Atrâk, İstanbul 1930-1931, 158+186 s.
• ECKMANN, J.: “The Mamluk-Kipchak Literature”, CAJ 8 (Wiesbaden 1963), 304-319; ayn. mll., “Die kiptschakische Literatur”, PhTF II (Wiesbaden 1964), 275-304; ayn. mll., “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzlaşmasına dair”, TDAY, Belleten, 1964 (Ankara 1965), 35-41.
• el-BALAVİ, Ebu Muhammed Abdullah bin Muhsin el-Balavî: Sîretu Ahmed ibn Tûlûn (Neşr. Muhammed Kurd „Alî), Şam 1938 (s.346 vd).
• HALASİ KUN, T.: “Die mameluk-kiptschakischen Sprachstudien und die Handschriften in Stambul”, KCsA 3 (Budapest, 1940), 77-83.
• HOUTSMA, M. Th.: Ein türkisch-arabisches Glossar. Nach der Leidener Handschrift herausgegeben und erläutert von M. Th. Houtsma, Leiden, 1894.
• KARAMANLIOĞLU, Ali F.: “Kıpçaklar ve Kıpçak Türkçesi”, TDED 12 (İstanbul 1963), 176-184;
• Kilisli Rıfat [Bilge], El-Kavâninü‟l-Külliye li-Zabtu‟l-Lügati‟t-Türkiyye, Mısır 15. yy, İstanbul 1928.
• LANE-POOLE, Stanley: The Story of Cairo (London 1902); Arapçası: Sîretü’l- Kâhire (Kâhire 1950).
• ÖZGÜR, Can: Kitâbü’l-Hayl (Memlûk Kıpçakçası ile yazılmış ilk Türk at ve Atçılık Eserinin Paris yazması), İstanbul 2003.
• PRİTSAK, O.: “Das Kiptschakische”, PhTF I (Wiesbaden,1959), 74-87.
• Seyyid Muhammed es-Seyyid: “Kansu Gavri”, TDVİA 24 (İstanbul 2001), 314a-316b.
• ŞEŞEN, Ramazan: “Eyyûbîler”, TDVİA 12 (İstanbul 1995), 20a-31a.
• ŞEŞEN, Ramazan:Salahaddin Devrinde Eyyûbîler Devleti, İstanbul 1983, x+480 s.
• ŞEŞEN, Ramazan: Salahaddin Eyyübi ve Devri, İstanbul, İSAR 2000, 514 s.
• ŞEŞEN, Ramazan: Salahaddin‟den Baybars‟a, Eyyûbîler-Memluklar (1193- 1260), İstanbul 2007, xıv+457 s.
• ŞEŞEN, Ramazan: Sultan Baybars ve Devri (1260-1277), İstanbul 2009, xııı+387 s.
• TOPARLI, Recep: İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn, Ankara TDK 1992, ıx+627 s.
• YİĞİT, İsmail: “Memlükler”, TDVİA 29 (İstanbul 2004), s. 90a-97b.
• ZAJACZKOWSKİ, A.: Kitabu Bülgati‟l-Müştâk. Manuel Arabe de la langue des Turcs et des Kiptchaks, Varşova, 1938, 2. Kısım: Slownik arabsko- kipczakski z okresu Pantswa Mamelluckiego I. Nomina (1958); II.Verba, (1954).