ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ DÖNEMİNDE YAPILAN KABUS-NÂME ÇEVİRİLERİ ÜZERİNE

Year 2010, Volume: 43 Issue: 43, 35 - 56, 23.12.2011

Enfel Doğan

Abstract

Kabus-nâme, Keykavus bin İskender’in M. 1082 yılında oğlu Gîlân Şah için kaleme aldığı nasihatname-siyasetname türünde Farsça bir kitaptır. Kırk dört bölümden oluşan bu eserde hayatın her alanında kullanılabilecek yararlı ve gerekli bilgiler verilmektedir. Bu bilgilerin bir kısmı şu alanlardadır: Satranç oynamak, latife yapmak, yıkanmak, av avlamak, top oynamak, cariye ve köle almak, at cinsleri, tıp, astroloji ve hendese gibi ilimlere vâkıf olmak, padişahlık ve vezirlik gibi idari makamlara hazır olmak vs. Fars edebiyatının temel eserlerinden biri olan Kabus-nâme Eski Anadolu Türkçesi döneminde (13-15. yüzyıl) farklı mütercimler tarafından altı kez Türkçeye tercüme edilmiştir. Bu makalede yukarıda adları geçen çeviriler ana hatlarıyla tanıtılacak, çeviri nüshaları hakkında örneklerle birlikte bilgi verilecek ve eserlerin çeviri yöntemleri hakkında bazı karşılaştırmalarda bulunulmaya çalışılacaktır.

Keywords

Kabus-nâme, İskender oğlu Keykâvus, Eski Anadolu Türkçesi, Türk edebiyatı, Fars edebiyatı

References

• Han‟ın 1402‟de Ankara Savaşı‟nda Timur‟a mağlup olup esir düşmesi üzerine
• Edirne sarayında hükümdarlığını ilan ettiği 1402 tarihi ile öldürüldüğü 1411 yılı
• arasındaki bir tarihi öngörüyoruz. İki çevirinin ise hem mütercimi hem de çeviri tarihi belli değildir. Ancak
• Yelkenci-Birnbaum nüshasının, filigran özelliğinden dolayı 1370-1386 tarihleri
• arasında tercüme edildiği ve Kabus-nâme‟nin bilinen ilk çevirisi olduğu ileri
• sürülmüştür. Burada Şeyhoğlu çevirisinin yazılma ihtimali olan süreyi (1361
• ) göz önünde bulundurmayı ve ilk çevirinin hangisi olduğunun ifade
• edilmesi konusunda dikkatli olunması gerektiğini düşünüyoruz. Bu çevirilerden Şeyhoğlu çevirisi kısaltılarak yapılan bir çeviridir. Zaten
• bunu mütercim ifade etmektedir: “Lâzım degüldür ki bir bir lafz tercüme olına.
• Belki andagı sözi hoş söyleyeler. (3/6-7)” Diğer çevirilerden mütercimi
• bilinmeyen ikinci tercümede de bazı bölümler kısaltılmış ve birleştirilmiştir. Bedr-i Dilşâd çevirisinde ise eserin Kabus-nâme‟nin tercümesi olduğunu
• belirten bir ifade yoktur. Müellifin Murad-nâme‟yi yazarken Kabus-nâme‟den
• ne kadar etkilendiği, bu eserin bir intihal (aşırma) mi yoksa genişletilmiş bir
• çeviri mi olduğu meselesi ayrı bir çalışmanın konusudur. Bu çevirilerin dil ve üslup özelliklerinin sağlıklı ve kesin olarak
• değerlendirilmesi ve bazı hükümlere varılabilmesi için ilk aşama olarak hepsinin
• gerekmektedir. Sonra da dil ve üslup bakımından belirli kriterler ortaya konulup
• Farsça asıl nüshayla karşılaştırmalar yapılarak doğru sonuçlara ulaşılmalıdır. Bu makalede sadece çeviriler ana hatlarıyla tanıtılmıştır.
• BIRNBAUM, Eleazar (1977), “A Lifemanship Manual: The Earliest Turkish Version of the Kâbûsnâme?”, Journal of Turkish Studies, I, Harvard University, 1-64.
• BIRNBAUM, Eleazar (1981), Mütercimi mechul ilk Türkçe Kabusname, (yay.: Gönül Alpay Tekin, Şinasi Tekin), Harvard University, y.y.
• BULUÇ, Sâdettin (1969), “Eski Anadolu Türkçesiyle Bir Kabus-nâme Çevirisi”, TDAY-Belleten, 1969, 195-200.
• CEYHAN, Adem (1997), Bedr-i Dilşad’ın Murâd-nâmesi, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• DOĞAN, Enfel (2011), “Emir Süleyman Dönemi Şairlerinden Akkadıoğlu‟nun Kâbûs-nâme Tercümesi ve Nüshaları Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi / Journal of Modern Turkish Studies, C. 8, Sy. 1, Ankara, 7-24.
• GÖKBİLGİN, Tayyib (1979), “Süleyman Çelebi”, İslâm Ansiklopedisi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 179-182.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (1974), Keykâvus, Kabusname (tz: Mercimek Ahmed), 3. bs., Devlet Kitapları, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
• GÜNEŞ, Aysel (2001), Kabusname’nin Bilinen İlk Türkçe Çevirisi (Giriş- Metin-Dizin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul.
• KURTULUŞ, Rıza (2002) Keykâvus b. İskender. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara, c. 25, s. 357.
• PLESSNER, M. (1952), “Keykâvus, Kaykâ‟ûs b. İskandar b. Kâbûs b. Vaşmgîr „Unsur al-Ma„âlî”, İslâm Ansiklopedisi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 6, 630-631.
• Unsurulmaâli Keykâvus bin İskender bin Kâbus bin Veşmgir bin Ziyâd, Kabus- nâme, (haşiyelerle notlayan ve haz.: Gulamhuseyn Yusufi), Tahran 1373.
• YILDIRIM, Nimet (2001), Fars Edebiyatında Kaynaklar, Erzurum.