Comparing the Names of Animals in the Altun Yaruk Sudur Text with Their Chinese Equivalence

Year 2024, Volume: 64 Issue: 1, 265 - 297, 30.04.2024

Hacer Tokyürek

https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1393762

Abstract

The Old Uyghur literature is a translation literature in which texts have been translated from many languages. The majority of these are texts with religious content. Even though these religious texts are related to Buddhism, Manichaeism, and other religions, concepts and conceptual areas can be seen in these texts that reflect the Turkish mental structure. One of these conceptual areas involves anima-related vocabulary. This paper compares the animal names mentioned in the Old Uyghur Altun Yaruk Sudur text with the T0663 and T0665 versions of the Sutra of Golden Light, which has three versions in Chinese. When examined in general terms, the Old Uyghur Altun Yaruk Sudur text and the Chinese texts do not coincide exactly with one another, because while the Chinese texts are shorter, the Old Uyghur text is longer. This shows that translators had made some omissions while translating, and as a result, the Old Uyghur text has acquired the identity of a translation copyright rather than a translation. In addition, 39 animal names with Chinese equivalents have been identified in the Altun Yaruk Sudur text, and comparing them with the Chinese text reveals how many of the words are semantically equivalent or not. Thus, the article reveals how much the Uyghur translator adhered to or deviated from the text while translating, as well as how animal names were reflected in the Old Uyghur mental structure.

Keywords

Altun Yaruk Sudur [Sutra of Golden Light], Old Uyghur, Chinese, animal names, semantic equivalence

Altun Yaruk Sudur Metnindeki Hayvan Adlarının Çince Denklikleri ile Karşılaştırılması

Abstract

Bir çeviri edebiyatı olan Eski Uygur Edebiyatında pek çok dilden metin tercüme edilmiştir. Bunların büyük bir çoğunluğu da özellikle dinî içerikli metinlerdir. Bu dinî içerikli metinler her ne kadar Budizm, Manihaizm ya da diğer dinlerle ilgili olsa da metinlerin içerisinde Türk zihin yapısını yansıtan kavramları ve kavram alanlarını görmek mümkündür. Bu kavram alanlarından biri de havyanlar ile ilgili söz varlığıdır. Çalışmada Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur metninde geçen hayvan adları Çince üç versiyonu bulunan Sūtra’nın T0663 ve T0665 versiyonları ile karşılaştırılmıştır. Genel itibarıyla incelendiğinde Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur metni ile Çince metinler birbiriyle birebir örtüşmemektedir. Çünkü Çince metin daha kısayken Eski Uygurca metin daha uzundur. Bu da mütercimlerin çeviri yaparken bir takım tasarruflarda bulunduklarını, bundan kaynaklı olarak da metnin çeviriden ziyade tercüme-telif hüviyeti kazandığını göstermektedir. Bunun yanında konuyla ilgili olarak Altun Yaruk Sudur metninde Çince denkliği bulunan 39 hayvan adı tespit edilmiş ve bunlar Çince metin ile karşılaştırılarak kelimelerin anlamsal denkliklerinin olup olmadığı tespit edilmiştir. Böylece Uygur müterciminin çeviri yaparken metne ne kadar bağlı kaldığı ya da kalmadığı da ortaya çıkarılmıştır. Bunun yanında Türk zihin yapısındaki hayvan adları ortaya konulmuştur.

Keywords

Altun Yaruk Sudur, Eski Uygurca, Çince, hayvan adları, anlamsal denklikler

Ethical Statement

gerek yok.

Supporting Institution

Erciyes Üniversitesi SBAÜ-2023-12516 nolu Araştırma Üniversitesi projesi

Thanks

Bu makale Erciyes Üniversitesi SBAÜ-2023-12516 nolu Araştırma Üniversitesi projesi kapsamında hazırlandığı için BAP birimine teşekkür ederim. Ayrıca ArGePark araştırma binasında gerekli altyapı ve laboratuvar olanaklarını sağlayan Erciyes Üniversitesi Araştırma Dekanlığı'na teşekkür ediyorum.

References

• Arat, R. R. (1979). Kutadgu bilig III, indeks. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce (İndeksi neşre hazırlayan), İstanbul: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü. [KB] google scholar
• Atalay, B. (1999). Divanü Lûgat-it-Türk dizini. Cilt 4. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [DLT] google scholar
• Ayazlı, Ö. (2020). Atan sözcüğünün etimolojisi üzerine. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 60, Sayı: 2, 2020, 477-489. google scholar
• Bostan, B. P. (2023). Pallas’ın zoographia rosso-asiatica’sında türkçe ve moğolca hayvan adları. (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Civelek, Ö. 2008. Karakuş. E. Gürsoy Naskali, H. Oytun Altun (Ed.), Av ve Avcılık Kitabı içinde (s. 89101), İstanbul: Kitapevi. google scholar
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: At The Clarendon Press. google scholar
• Çetin, E. (2020a). Altun yaruk VII. Kitap. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [AY7] google scholar
• Çetin, E. (2020b). Altun yaruk VIII. Kitap. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [AY8] google scholar
• Edgerton, F. (2004). Buddhist Hybrid Sanskrit. Grammer and Dictionary. Vol. 1 Grammer, Vol. 2. Dictionary. New Haven. google scholar
• Elmalı, M. (2020). On borrowed words and word borrowing system in old Uighur-Chinese borrowings in old Uighur. Dilbilim Dergisi - Journal of Linguistics 34: 57-71. google scholar
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word formation: A functional approach to the lexicon I-II. Wiesbaden: OttoHarrassowitz Verlag. google scholar
• Giles, H. A., (1912). A Chinese-English dictionary. Second Edition, Revised & Enlarged, Shanghai, China and London. google scholar
• Gulcalı, Z. (2015). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “aç bars” hikâyesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
• Gulcalı, Z. (2021). Altun Yaruk Sudur X. kitap. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [AY10] google scholar
• Hauenschild, I. (2003). Die tierbezeichnungen bei Mahmut al-Kaschgari. eine untersuchung aus sprach-und kulturhistorischer Sicht. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. google scholar
• Hirakawa, A. (1997). Buddhist Chinese-Sanskrit dictionary. Reiyukai. google scholar
• Kaya, C. (2021). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [AYKaya] google scholar
• Monier-Williams, M., A. (1899). Sanskrit-English Dictionary. Oxford. [MW] google scholar
• Nadalyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R. ve Şçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurkskiy slovar. Leningrad: Institut Yazıkoznaniya. Akademiya Nauk SSSR. [DTS] google scholar
• Nobel, J. (1958). Suvarnaprabhâsottama-Sütra, Das GoldglanzSütra. Ein Sankrittext des Mahöyâna-Buddhismus. I-Tsing’s Chinesische Version und Ihre tibetische Übersetzungen. ITsing’s Chinesische Version übersetzt, eingeleitet, erleutert und mit einem Photomechanischen Nachdruck des Chinesischen Textes Versehen. Erster Band. Leiden: E. J. Brill. google scholar
• Ölmez, M. (2024). Eski Türkçenin Kısa Sözlüğü. Baskıda. google scholar
• Röhrborn, K. (2015). Uigurisches wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, - Neubearbeitung - II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 1: a - asvık. Stuttgart: Franz Steiner Verlag. google scholar
• Soothill, W. E., Hodous, L. (1937). A dictionary of Chinese Buddhist terms with Sanskrit and English equivalents and a Sanskrit-Pali Index. Kegan Paul, Trench, Trubner & Co, London. (SH) google scholar
• Taisho (1924-1935). ^E^jft^^® Taisho, shinshu daizokyo (Yay. Haz.: Bıffi JE^ ® Takakusu Junjirö, Watanabe Kaigyoku), Tokyo. [T] google scholar
• Tokyürek, H. (2018). Altun Yaruk Sudur IV. tegzinç (karşılaştırmalı metin yayını). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [AY4] google scholar
• Uçar, E. (2009). Altun Yaruk Sudur V. kitap Berlin koleksiyonundaki fragmanların transliterasyonu ve transkiripsiyonu açıklamalar ve dizin. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. [AY5] google scholar
• Uçar, E. (2013). Altun yaruk IX. Kitap. İzmir: Dinozor Kitabevi Yayınları. [AY9] google scholar
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des altuigurischen: altuigurisch - deutsch -türkisch (eski uygurcanın el sözlüğü: eski uygurca - almanca - türkçe). Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, erschienen im Universitetsverlag Göttingen. google scholar
• Zieme, P. (1976). O vtoroj glave sutry “Zolotoj blesk”. Turcologica. K Semidesjatiletiju akademika A. N. Kononova, Leningrad: 341-347. google scholar
• Zieme, P. (1996). Altun yaruq sudur vorworte und das erste buch. Berliner Turfantexte XVIII. Brepols. [BT18] google scholar
• DDB: 象馬 | elephant and horse (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• DDB: 惡獸 | violent animal (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• DDB: 豹 | leopard (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• DDB: 豺 | jackal (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• DDB: 駕 | [horse] carriage (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• DDB: 豹 | leopard (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• DDB: 豺 | jackal (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• DDB: 蚊 | mosquito (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 04.09.2023] google scholar
• https://zh.wikipedia.org/zh-cn/蚊 [Erişim Tarihi: 04.09.2023] google scholar
• DDB: 蚋 | mosquito (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 08.09.2023] google scholar
• https://zh.wikipedia.org/zh-hant/蚋 [Erişim Tarihi: 04.09.2023] google scholar
• DDB: 子 | child (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 08.09.2023] google scholar
• DDB: 烏 | a crow (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 08.09.2023] google scholar
• DDB: 猛獸 | wild beasts (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 17.09.2023] google scholar
• DDB: 禽獸 | birds and beasts (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 17.09.2023] google scholar
• DDB: 羊 | a sheep (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 23.09.2023] google scholar
• DDB: 禽 | bird (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 23.09.2023] google scholar
• DDB: 鷹 | hawk (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 23.09.2023] google scholar
• DDB: 禽獸 | birds and beasts (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 11.02.2024] google scholar
• https://zh.wikipedia.org/zh-hant/豺狼 [Erişim Tarihi: 23.09.2023] google scholar
• DDB: 豺狼 | wolf (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 23.09.2023] google scholar
• DDB: 豹 | leopard (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• https://zh.wikipedia.org/zh-hant豺 [Erişim Tarihi: 23.09.2023] google scholar
• 鴨 | a [wild] duck (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 24.09.2023] google scholar
• https://ja.wikipedia.org/wiki/コウライウグイス [Erişim Tarihi: 01.10.2023] google scholar
• https://zh.wikipedia.org/zh-hant/鹪鹩 [Erişim Tarihi: 01.10.2023] google scholar
• DDB: 蠅 | a fly (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 03.10.2023] google scholar
• DDB: 雞 | fowl (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 03.10.2023] google scholar
• DDB: 兎角 | horns of a rabbit (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 03.10.2023] google scholar
• DDB: 兎 | rabbit; hare (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 03.10.2023] google scholar
• DDB: 豹 | leopard (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• DDB: 豺 | jackal (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 01.09.2023] google scholar
• DDB: 鵂鶹 | barn owl (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 07.10.2023] google scholar
• DDB: 畜生 | rebirth as an animal (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 07.10.2023] google scholar
• DDB: 傍生 | rebirth as an animal (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 07.10.2023] google scholar
• DDB: 孔雀 | the peacock (buddhism-dict.net) [Erişim Tarihi: 10.10.2023] google scholar