Bir Kardeş için Ağıt: Hâsim ve Köprülüzâde Numan Paşa Mersiyesi

Year 2024, Volume: 64 Issue: 3, 689 - 722, 30.12.2024

Züleyha Hayal

https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1509984

Abstract

Tarihî kaynaklarda “Vezirzâdeler” olarak anılan, Osmanlılara vasıflı devlet adamları yetiştirmiş Köprülü ailesinin 17. ve 18. yüzyıllardaki üçüncü neslinin fertlerinden biri Köprülüzâde Esad Paşa’dır. Aynı zamanda şair olan Esad Paşa, Hâsim mahlasıyla şiirler yazmış ve bir Dîvânçe tertip etmiştir. Köprülü Kütüphanesi’ndeki bir yazma eser araştırmasında ona ait olduğu anlaşılan bir mersiye tespit edilmiştir. Mersiyenin yazıldığı kişisiyse Esad Paşa’nın ağabeyi Veziriazam Numan Paşa’dır. Numan Paşa’nın vefatından sonra kardeşi Esad Paşa (Hâsim) tarafından yazılan bu mersiye Dîvânçe’nin eksik ve hacimli bir bölümüdür. Numan Paşa, Osmanlı İmparatorluğu’nun gerileme adı verilen döneminde istikamet sahibi bir devlet adamı olarak devlet kurumuna bağlılığı, vazife şuuru ve dürüstlüğüyle tanınmış, sadaret makamı dâhil, çeşitli rütbelerle devlet hizmetinde bulunmuş değerli bir vazife insanıdır. Araştırmada Köprülüzâde kardeşler Numan ve Esad Paşa’nın kamusal ve özel kişilikleri tarihî kaynaklar muvacehesinde ortaya konmuş, Esad Paşa’nın edebî şahsiyeti ve Dîvânçe’si ele alınmış, anlamsal, edebî ve estetik yönleriyle incelenen mersiye tenkitli metin olarak sunulmuştur. Bu çalışmanın başlıca faydaları Esad Paşa’nın bugünkü durumda son derece eksik olan biyografisine ve Dîvânçe’sine sağladığı katkılardır. Çalışma, tarihî ve edebî sahalarda geçirilen disiplinlerarası bir araştırma sürecinde şekillenmiş, yeni bilgilerin sağladığı yeni bakış açılarıyla beraber tarihte Esad Paşa’nın, edebiyatta Hâsim’in hayatı, şahsiyeti, sanatı ve eserleri bir bütün halinde değerlendirilmiştir.

Keywords

Köprülüzâde Esad Paşa, biyografi, mersiye, üslûp, Dîvânçe

Requiem for a Brother: Hasim and His Elegy to Numan Pasha

Abstract

Köprülüzade Esad Pasha was a third-generation member of the noble Köprülü family who served during the 17th and 18th centuries and were known as the “Köprülü grand viziers” as they raised many qualified statesmen for the Ottoman Empire. Esad Pasha lived in the last quarter of the 17th century into the 18th and he was a poet who wrote poems under the pen name Hasim and created a divan (poetic collection). In a manuscript research conducted in the Köprülü Library, an elegy that belonged to Esad Pasha and was dedicated to his older brother Grand Vizier Numan Pasha was discovered. The elegy was written by Numan Pasha’s brother and Esad Pasha (Hasim) and is an incomplete yet voluminous part of the Divan created by Esad Pasha. The public and private personalities of the Köprülüzade brothers were revealed through the research. Esad Pasha’s literary personality and his Divan were discussed, and the elegy was examined from its semantic, literary, and aesthetic aspects and was presented as a critical text though the research. The main benefits of this study are its contribution to Esad Pasha’s Divan and his biography, the latter of which is underexplored and lacks sufficient scholarly attention. The study was shaped by an interdisciplinary approach,blending historical and literary research. It offers a comprehensive look into the life, personality, and art of Esad Pasha in history and through the lens of Hasim in literature, incorporating new perspectives based on recently uncovered information.

Keywords

Köprülüzade Esad Pasha, biography, elegy, style, Divan

References

• Abdullah b. Süleyman, Menâkıbu Nu‘mân Paşa ve Târîhuhu, Köprülü Ktp., Hacı Ahmed Paşa, 362896. google scholar
• Afyoncu, E. (2006). Müteferrika. TDV İslâm Ansiklopedisi 32. İstanbul: TDV. google scholar
• Ahmed el-Mısrî el-Hazrecî, Medhu Nu‘mân Paşa el-Köprili, Köprülü Ktp., Hacı Ahmed Paşa, 363359. google scholar
• Akbayar, N. (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C. I, II. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Aktepe, M. M. (1993). Damad İbrâhim Paşa, Nevşehirli. TDV İslâm Ansiklopedisi 8. İstanbul: TDV. google scholar
• Altınay, A. R. (2012). Köprülüler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Bilkan, A. F. (2009). Sebk-i Hindî. TDV İslâm Ansiklopedisi 36. İstanbul: TDV. google scholar
• Canım, R. (2020). Divan edebiyatında türler. Ankara: Grafiker Yayınları. google scholar
• Çabuk, V. (1988). Köprülüler. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Çapan, P. (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l- âsâr min fevâ’idi’l-eş‘âr), inceleme-metin-indeks. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. google scholar
• Çavuş, M. Z. S. (2008). Türk edebiyatında mersiyeler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 15(38), 131-138. google scholar
• Dehhodâ, A. E. (1377). Lugatnâme (M. Mu‘în, C. Şehîdî, Ed.). Tahran: Dânişgâh-ı Tehran. google scholar
• Develi, H. (1998). 18. yüzyıl Türkiye Türkçesi üzerine. Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dergisi. 1, 27-36. google scholar
• Dîvân-ı Hâsim, İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Ktp., Türkçe Yazmalar, 723. google scholar
• Durmuş, İ, ve Öz, M. (2008). Sahbân el-Vâilî. TDV İslâm Ansiklopedisi 35. İstanbul: TDV. google scholar
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ’sı, inceleme-tenkidli metin-indeks-sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. google scholar
• Erkan, K. (2007). Köprülüzâde Abdullah Paşa’nın şark seferi seraskerliği esnasında tutulan sefer mühimmesi (N.1146-Z.1147), tasnif-özet-transkripsiyon. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. google scholar
• Es‘ad Beg b. Mustafâ Paşa el-Köprili, Mersiyye fî Nu‘mân Paşa el-Köprili, Köprülü Ktp., Hacı Ahmed Paşa, 363369, 97b-99b. google scholar
• Gökbilgin, T. (1977). Köprülüler. MEB İslam Ansiklopedisi 6. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. google scholar
• Gökçek, M. F. (2006). Behcetî Seyyid İbrahim Efendi, “Târîh-i Sülâle-i Köprülü” (transkripsiyon ve tahlil). (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. google scholar
• Günay, F. (2007). Râşid Mehmed Efendi. TDV İslâm Ansiklopedisi 34. İstanbul: TDV. google scholar
• İlgürel, M. (2002). Köprülü Mehmed Paşa. TDV İslâm Ansiklopedisi 26. İstanbul: TDV. google scholar
• İnce, A. (2018). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-şu’arâ (inceleme-metin). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• İpekten, H., İsen, M., Toparlı, R., Okçu, N. ve Karabey, T. (1988). Tezkirelere göre Türk edebiyatı isimler sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• İsen, M. (1994). Acıyı bal eylemek, Türk edebiyatında mersiye (2. bs.). Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• İsen, M. (2004). Mersiye. Türk Edebiyatı. TDV İslâm Ansiklopedisi 29. İstanbul: TDV. google scholar
• Kutlar Oğuz, F. S., Çakır, M. ve Koncu, H. (2017). Mehmed Tevfik, Kâfile-i şu‘arâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Kütükoğlu, B. (2012). Vak‘anüvis. TDV İslâm Ansiklopedisi 42. İstanbul: TDV. google scholar
• Mengi, M. (1983). Eski edebiyatımızın mersiyelerine toplu bir bakış. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Harun Tolasa Özel Sayısı. 2, 91-101. google scholar
• Mersiye fî Nu‘mân Paşa el-Köprili, Köprülü Ktp., Hacı Ahmed Paşa, 363357. google scholar
• Muhammed Hamidullah (2009). Şemsü’l-Eimme (Serahsî). TDV İslâm Ansiklopedisi 36. İstanbul: TDV. google scholar
• Oğraş, R. (2018). Esad Mehmed Efendi, Bâğçe-i safâ-endûz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Özcan, A. (1991). Çelebizâde Âsım Efendi. TDV İslâm Ansiklopedisi 3. İstanbul: TDV. google scholar
• Özcan, A. (2002). Köprülüzâde Nûman Paşa. TDV İslâm Ansiklopedisi 26. İstanbul: TDV. google scholar
• Özcan, A. (2009). Silâhdar Mehmed Ağa. TDV İslâm Ansiklopedisi 37. İstanbul: TDV. google scholar
• Özcan, A. (2009). Silsiletü’l-Âsafiyye. TDV İslâm Ansiklopedisi 37. İstanbul: TDV. google scholar
• Özcan, A. (2010). Şehid Ali Paşa. TDV İslâm Ansiklopedisi 38. İstanbul: TDV. google scholar
• Özcan, A., Uğur, Y., Çakır, B. ve İzgöer, A. Z. (2013). Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmâil Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve zeyli, C. II (1115-1134/1703-1722), C. III (1134-1141/1722-1729). İstanbul: Klasik Yayınları. google scholar
• Öztürk, M. Ç. (2022). Sadrazam ve devlet adamı olarak bir Köprülüzade: Numan Paşa (1674-1719). (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Steingass, F. J. (2005). Ferheng-i câmi'-i Fârisî-İngilisî, A Comprehensive Persian-English dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları. google scholar
• Topal, M. (2018). Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. google scholar
• Tournefort, J. D. (2013). Tournefort seyahatnamesi C. I, II (A. Berktay, T. Tunçdoğan, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi. google scholar
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. google scholar
• Ustaömer, G. (2010). Hâsim dîvânı-inceleme-metin ve düzyazıya çeviri. (Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Yılmaz, M. (2013). Kültürümüzde ayet ve hadisler (ansiklopedik sözlük). İstanbul: Kesit Yayınları. google scholar
• Zavotçu, G. ve Ustaömer, G. (2022). Hâsim dîvânçesi, inceleme-metin-dizin. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınevi. google scholar