Goriller İçinde: One of the Earliest Examples of the Fantasy Genre in Turkish Literature

Year 2025, Volume: 65 Issue: 1, 163 - 180, 02.05.2025

Elif Türker

https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1570962

Abstract

Halit Eyüp wrote four novels: Sevda-yı Nihan, Goriller İçinde, Nermin and Şadi. He was one of the writers of the Mutavassitin Group, advocating a more restrained approach to both the West and the East. Eyüp expressed his ideas across various genres, but Goriller İçinde stands out as particularly significant within his novelistic work. This novel draws upon Ahmet Mithat Efendi’s text “Bir Acibe-i Saydiye”, echoing Ahmet Mithat Efendi’s reflections on the theory of evolution. Set against the backdrop of the period’s Darwinism debates, the novel adopts a cynical perspective on the discussions surrounding human origins, employing conventions of fantastic literature. This study examines Goriller İçinde through the lens of Tzvetan Todorov’s theory of the fantastic. The analysis reveals that the novel aligns with Todorov’s criteria for the genre, particularly in its treatment of supernatural events, which are narrated by the protagonist Ahmet Nebil and diverge sharply from conventions of fairy tales, marking a defining feature of the fantastic novel. Correspondingly, the construction of reality in Goriller İçinde is deliberately maintained at a level that provides hesitation and ambivalence, which are emphasized by Todorov. The fact that Ahmet Nebil, an ordinary individual, serves as the narrator heightens the emotions of fear, horror, and curiosity within the story, which is another quality that Todorov identifies as central to the fantastic. Preserving this sense of curiosity and suspense is another key criterion of the fantastic, and in Goriller İçinde, this is achieved through Ahmet Nebil’s recurrent encounters with dangers as the story unfolds. The primary aim of this study is to demonstrate how these features are strategically constructed to critique, and even satirize, the Darwinist views prevalent during the period

Keywords

Yenişehirlizade Halit Eyüp , Goriller İçinde , Ahmet Mithat Efendi , Fantastic novel , Tzvetan Todorov

Türk Edebiyatında Fantastik Roman Türünün İlk Örneklerinden Biri Olarak Goriller İçinde

Abstract

Halit Eyüp’ün Sevda-yı Nihan, Goriller İçinde, Nermin ve Şadi olmak üzere dört romanı bulunmaktadır. Batı’ya da Doğu’ya da daha itidalli yaklaşmak gerektiğini savunan mutavassıtin grubu yazarları arasında gösterilen Halit Eyüp, fikirlerini çeşitli türlerde ifade etmiştir. Roman türünde verdiği eserler arasında Goriller İçinde özel bir dikkati hak eder. Ahmet Mithat Efendi’nin “Bir Acibe-i Saydiye” metninden parçaların alıntılandığı bu romanda, Ahmet Mithat Efendi’nin evrim teorisine dair görüşleri yinelenir. Dönemin Darvinizm tartışmaları bağlamında insanın kökenine dair yürütülen tartışmalara, fantastik edebiyatın kurgu ilkeleri aracılığıyla alaycı bir yaklaşım getirilir. Bu çalışmada Goriller İçinde romanına Tzvetan Todorov’un Fantastik kitabındaki ölçütlerle bakmaya çalışılmış ve söz konusu ölçütlerin Goriller İçinde romanıyla da uyumlu olduğu görülmüştür. Romanın kahramanı Ahmet Nebil’in anlattığı hikâyedeki olağanüstü durumların masaldan tamamen farklı oluşu, fantastik romanın temel özelliklerindendir. Buna göre Goriller İçinde romanında, başta gerçekliğin inşa edilme biçimi, Todorov’un vurguladığı gibi, okurda kararsızlık yaratacak düzeyde tutulmuştur. Sıradan bir insan olan Ahmet Nebil’in bizzat anlatıcı olması, anlatılan hikâyede yaşanan korku-dehşet-merak duygularını pekiştirir, ki bu durum Todorov’a göre fantastik romanın özelliklerindendir. Merak ve heyecan duygusunun sürekli canlı tutulması fantastik romanın temel ölçütlerindendir ve Goriller İçinde romanında da Ahmet Nebil’in her aşamada yeni bir tehlikeyle karşı karşıya kalışıyla bu özellik karşılanır. Tüm bu özelliklerin de dönemin Darvinist görüşlerine itiraz ve hatta bu görüşlerle alay etmek üzere kurgulandığını serimlemek, bu araştırmanın ana ereğidir.

Keywords

Yenişehirlizade Halit Eyüp , Goriller İçinde , Ahmet Mithat Efendi , Fantastik roman , Tzvetan Todorov

References

• Ahmet Mithat Efendi Letaif-i Rivayat. haz. Sabahattin Çağın ve Fazıl Gökçek. Çağrı Yayınları, 1313/2001. google scholar
• Akın, Galip, “Avrupa ve Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Antropolojik Çalışmalar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 42, no. 1-2 (2002): 9-21. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2153078 google scholar
• Alkan, Ö. Mehmet. “Osmanlı Darwinizmi”. Cogito, 60-61 (2009): 1-26. google scholar
• AYar, Pelin Aslan. Türkçe Edebiyatta Varla Yok Arası Bir Tür: Fantastik Roman (1876-1960). İletişim Yayınları, 2015. google scholar
• Bilgili, Alper. Darwin ve Osmanlılar. Vadi Yayınları, 2018. google scholar
• Doğan, Atila. Osmanlı Aydınları ve Sosyal Darwinizm. Küre Yayınları, 2023. google scholar
• Enginün, İnci. Yeni Türk Edebiyatı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). Dergâh Yayınları, 2014. google scholar
• Eskin, Şerif. “Nasreddin Hoca’nın Dirilişi: Baha Tevfik ile Ahmet Nebil’in YaYımlanmamış Bir OYunu”. Millî Folklor 136 (2022): 154-167. https://doi.org/10.58242/millifolklor.978840 google scholar
• Gültekin, Deniz. “Modernleşme Döneminde Osmanlı Düşünce DünYasında Evrim Teorisi Tartışmaları” (Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi, 2019) Ulusal Tez Merkezi (603192). google scholar
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri. Dergâh Yayınları, 1988. google scholar
• İnci, Handan. “Ahmet Mithat Efendi ve Menfa’sı”, Menfa içinde, haz. Handan İnci. Kapı Yayınları, 2013. google scholar
• Jackson, RosemarY. Fantasy: The Literature of Subversion. Routledge, 2009. google scholar
• Jentsch, Ernst. “Tekinsizliğin Psikolojisi Üzerine”. Tekinsizliğin Psikolojisi Üzerine/Tekinsizlik Üzerine içinde, haz. Ernst Jentsch ve Sigmund Freud, çev. Hakan Şahin. Laputa Kitap, 2019. google scholar
• KalaYcıoğulları, İnan. “Yenişehirlizâde Halit EYüp ve islâm ve Fünûn Adlı Eseri”. Dört Öge 1 (2012): 93-139. https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/567353 google scholar
• Kalaycıoğulları, İnan ve Batuhan Akgündüz. “Osmanlılar ve Lamarck”, Kaygı: Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 21, no. 1 (2022): 448-465. https://doi.org/10.20981/kaygi.1089732 google scholar
• Karakoç, İrfan. “Türkiye’de Sosyalist Düşüncenin Az Bilinen Bir İsmi: Ahmet Nebil”. Tarih ve Toplum 191 (1999): 260-264. google scholar
• Koçak, Ahmet. “Yenişehirlizade Halit EYüp”, Kayıkla Bir Cevelan içinde, haz. Ahmet Koçak. Akıl Fikir Yayınları, 2016. google scholar
• Korlaelçi, Murtaza. “Pozitivist Düşüncenin İthali”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi içinde, ed. Tanıl Bora-Murat Gültekin. İletişim Yayınları, 2001. google scholar
• Öktem, Ülker. “Darwin’in Evrim Kuramı’nın Tanzimat’taki Etkileri”. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (2011): 1-24. google scholar
• Özön, Mustafa Nihat. Türkçede Roman. İletişim Yayınları, 1985. google scholar
• Rabkin, Eric. The Fantastic in Literature. Princeton University Press, 1977. google scholar
• Sander, David. Fantastic Literature: A critical Reading. Preager publishers, 2004. google scholar
• Sreenan, Naill. “Ineradicable Humanitiy: Literary Responses to Darwin in Zola, Hardy, and the Utopian Novel”. (Doktora tezi, University College London, 2016). https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/1535472/1/Ineradicable%20HumanitY%20-%20Niall%20Sreenan% 202016.pdf google scholar
• Steinmetz, Jean Luc. Fantastik Edebiyat. çev. Hasan Fehmi Nemli. Dost YaYınevi, 2006. google scholar
• Şimşek, ZeYnep Nur. (2021). “Fesli MaYmunlar: Son Dönem Osmanlı’dan Erken CumhuriYet’e Evrim EdebiYatı ve EdebiYatın Evrimi (1894-1934)”. (Yüksek lisans tezi, Bilkent Üniversitesi, 2021). Ulusal Tez Merkezi (693862). google scholar
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Dergâh Yayınları, 2017. google scholar
• Todorov, Tzvetan. Fantastik: Edebi Türe Yapısal Bir Yaklaşım. çev. Nedret Öztokat. Metis Yayınları, 2023. google scholar
• Uğur, Veli. “Türk Edebiyatında Fantastik Roman”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 42, no: 1 (2010): 133-154. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ iutded/issue/17028/177808 google scholar
• Uşaklıgil, Halit Ziya. Kırk Yıl. haz. Abdullah Uçman. Yapı Kredi Yayınları, 2017. google scholar
• Yazgıç, Kâmil. Oğlunun Kaleminden Ahmet Mithat Efendi ve Dönemi. haz. Erol Gökşen. Vakıfbank Kültür YaYınları, 2020. google scholar
• Yenişehirlizade Halit Eyüp. Goriller içinde. Tahir Bey Matbaası, 1316/1898. google scholar
• Yenişehirlizade Halit Eyüp. Sevda-yı Nihan. Tahir Bey Matbaası, 1316/1898. google scholar