Temeşvar Kuşatmasının Serencâmı: Kale Muhafızı Mustafa Paşa’nın Arzının Tahlil ve Değerlendirilmesi (1716)

Year 2024, , 1 - 24, 28.06.2024

Bekir Gökpınar

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1349083

Abstract

Kanunî Sultan Süleyman döneminde Osmanlı fetihleri batı istikametine doğru yönelmiştir. Özellikle Orta Macaristan’ın Osmanlı tarafından fethedilmesi uzun bir mücadelenin başlangıcıdır. Osmanlı için bölgeyi elde tutabilmek hem zor hem de maliyetli olmuştur. Yaklaşık 150 yıl kadar Osmanlı hâkimiyetinde kalan bölgenin önemli kısmı “Kutsal İttifak” savaşlarında elden çıkmıştır. Karlofça Antlaşması ile Macaristan’da Tuna’nın kuzeyinde kalan son toprak parçası ise Temeşvar eyaletidir. Temeşvar eyaletinin artık bir serhat bölgesi olması ile birlikte burayı elde tutabilmek için askerî, mali ve idari anlamda bazı düzenlemeler yapılmıştır. Çünkü Osmanlı yönetimi buranın bir gün Habsburgların hedefi olacağını tahmin ediyordu. Nitekim Damad Ali Paşa’nın 1716 yılında Varadin’de aldığı mağlubiyetten hemen sonra Habsburg güçleri kendilerine ilk hedef olarak Temeşvar Kalesi’ni seçmişlerdi. Prens Eugen, kaleyi büyük bir ordu ile kuşatmıştır. Osmanlı askerî yönetimi kısa süre önce aldığı mağlubiyet sebebiyle buraya yeterli askerî yardım gönderememiştir. Kale muhafızı Mustafa Paşa, yanında bulunan az sayıdaki askerle 57 gün mukavemetini sürdürmüştür. Kale uzun süren savunma sonucunda yardım gelmemesi üzerine Habsburg güçlerine teslim edilmiştir. Mustafa Paşa, kale teslim edildikten sonra Belgrad’a gelmiş ve padişaha kalenin savunma ve teslim sürecini ihtiva eden bir arz göndermiştir. Bu çalışmada Habsburg güçlerinin kaleyi kuşatması, kalenin savunulması, kale halkının durumu, imdat çığlıklarına rağmen bir türlü gelmeyen askerî yardımlar, çaresizliğin sonucu yaşanan teslim süreci ve sonrasında yaşananlarla ile ilgili Temeşvar muhafızı Mustafa Paşa’nın arzının tahlili yapılmaya çalışılmıştır. Paşa’nın arzında yer alan bilgiler döneme ait diğer kaynaklar da esas alınarak değerlendirilmiştir.

Keywords

Osmanlı, Habsburg, Temeşvar, Mustafa Paşa, Prens Eugen

The Consequence of the Siege of Temeşvar: Analysis and Evaluation of the Submission Letter of the Castellan Mustafa Pasha (1716)

Abstract

During the reign of Süleiman the Magnificent, the Ottoman conquests were directed toward the west. The conquest of central Hungary by the Ottomans in particular was the beginning of a long struggle. It was both difficult and costly for the Ottomans to hold the region and a significant part of the region, which remained under Ottoman rule for about 150 years, was lost in the "Holy League" wars. With the Treaty of Karlowitz, the last piece of land to the north of the Danube in Hungary was the province of Temeşvar. As the province of Temeşvar was by that time a frontier region, Ottomans made some military, financial and administrative arrangements there in order to keep Temeşvar because they predicted that this place would one day be the target of Austria. Indeed, after Damad Ali Pasha’s defeat in Varadin in 1716, the Austrian forces chose the Temeşvar castle as their first target and Prince Eugene besieged the castle with a large army. The Ottoman military administration could not send sufficient military aid here due to the recent defeat. The castle commander, Mustafa Pasha, continued his resistance for 57 days with a small number of soldiers. But the castle was handed over to the Austrian forces when no help came as a result of the long defense. After the castle was surrendered, Mustafa Pasha came to Belgrade and sent a letter to the sultan about the defense and delivery process of the castle. This paper, in the submission letter (arz) of the Castellan of Temesvar, Mustafa Pasha, attempts to analyze the siege of the castle by the Habsburg forces, the defense of the fortress, the situation of the people of the castle, the military aid that did not come despite the distress call, the surrender process and the issues that emerged afterward. The information in the Pasha’s submission letter has been evaluated based on other sources belonging to the period.

Keywords

Ottoman, Austria, Temeşvar, Mustafa Pasha, Prince Eugene

References

• Âgoston, Gabor. Osmanlı’da Strateji ve Askerî Güç. Çeviren M. Fatih Çalışır. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012. google scholar
• -------------------. “Avrupa’da Osmanlı Savaşları, 1453-1826”. Top, Tüfek, Süngü, Yeniçağda Savaş Sanatı 1453-1815 içinde 128-153. Editör. Jeremy Black, Çeviren Yavuz Alagon, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2010. google scholar
• -------------------. Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askerî Devrim Tartışmaları. Çeviren Kahraman Şakul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. google scholar
• -------------------. Osmanlı’da Savaş ve Serhad. Çeviren Kahraman Şakul. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013. google scholar
• Akto, Deniz Armağan. “Ottoman Fortresses and Garrisons in the Hungarian and the Eastern Frontiers (15781664). The Degree of Master of Arts, Middle east Technical University, 2019. google scholar
• Alev, Mehmet, Bulgaristan’da Türk Kültürünün Etkileri, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1983. google scholar
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Sözlük, 3 cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2005. google scholar
• Bilge, Sadık Müfit. “Macaristan’da Osmanlı Hakimiyetinin ve İdarî Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişmesi”. OTAM 11 (2000): 33-81. google scholar
• -----------------. Osmanlı’nın Macaristan’ı. İstanbul: Kitabevi, 2001. google scholar
• Defterdâr Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiât. Hazırlayan Abdülkadir Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995. google scholar
• Eckhart, Ferenc. Macaristan Tarihi. Çeviren İbrahim Kafesoğlu, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010. google scholar
• El-Haj, Abou, “The Reisülküttab and Ottoman Diplomacy at Karlowitz”. Thesis of Ph.D. Princeton University, 1963. google scholar
• Emecen, Feridun M. “Büyük Türk’e Pannonia Düzlüklerini Açan Savaş Mohaç, 1526”, Muhteşem Süleyman içinde, 45-92, Editör Özlem Kumrular. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007. google scholar
• Emecen, Feridun M. Kanûnî Sultan Süleyman ve Zamanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2022. google scholar
• -------------------. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi(1300-1600). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022. google scholar
• -------------------. Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, İstanbul: Kapı Yayınları, 2018. google scholar
• -------------------. “Kara Ahmed Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 357-358. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001. google scholar
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 10 cilt, haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-İbrahim Sezgin, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007. google scholar
• Fodor, Pal. İmparatorluk Olmanın Dayanılmaz Ağırlığı, Çeviren Özgür Kolçak. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2016. google scholar
• Gezer, Ömer. Kale ve Nefer, Habsburg Serhaddinde Osmanlı Askeri Gücü(1699-1715). İstanbul: Kitap Yayınevi, 2020. google scholar
• ----------------. “Macaristan’da Son Osmanlı Garnizonu: Temeşvar’a “Eğri Nizamı”nın Verilmesi ve Maliyeti”. HÜ Türkiyat Araştırmaları 26 (2017): 141-156. google scholar
• Gökpınar, Bekir. “Osmanlı Macaristan’ında Son Kale: Temeşvar’ın Osmanlı Hâkimiyetinden Çıkması (1716)”. Osmanlı Araştırmaları 54 (2019): 199-240. google scholar
• Göynüklü Ahmed Efendi. Târîh-i Göynüklü (Osmanlı Tarihi, 1123-1172/1711-1759), Hazırlayan Songül Çolak-Metin Aydar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019. google scholar
• Hegyi, Klara. The Ottoman Military Organization in Hungary Fotresses, Fortress Garrisons and Finances. Berlin: Klaus Scwarz Verlag, 2018. google scholar
• ----------------. “The Financial Position of the Vilayets in Hungary in the 16th-17th Centuries”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 61/1-2 (2008): 77-85. google scholar
• İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015. google scholar
• İpşirli, Mehmet. “Eman, (Osmanlı Dönemi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 11: 77-79. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995. google scholar
• Karagöz, Hakan, “Belgrad, Petervaradin ve Zenta Arasında Osmanlı-Habsburg Savaşı, Habsburg Gözüyle Prens Eugen’in 1697 Zenta Seferi ve Seferin Günlükleri”, Ankara Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi 1/2 (2020): 503-575. google scholar
• Kul, Eyüp. “Temeşvar Eyaleti’ne Nizam Verme Çabaları ve Temeşvar’ın Kaybı Öncesinde Yapılan Faaliyetler (1700-1715)”. History Studies 11/3, (2019): 1009-1029. google scholar
• Kütükoğlu, Mübahat S. Osmanlı Belgelerinin Dili(Diplomatik), İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1994. google scholar
• Matuschka, Ludving. Feldzüge des Prinzen Eugen Nach den Feld-Acten und anderen authentischen Quellen. Der Türken-Krieg 1716-18, Feldzug 1716, 16 Serie. Wien: Werlag des k. Und k. Generalstabes, 1891. google scholar
• Maxim, Mihai. “Tımışvar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 94-95. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012. google scholar
• Oğuz, Mustafa ve Ahmet Akgündüz. “Hüccet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18: 446-450. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998. google scholar
• Ortaylı, İlber. “İkinci Viyana Kuşatmasının İktsadî Sonuçları Üzerine”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadî ve Sosyal Değişim, Makalaler-I içinde, 3-8. Ankara: Turhan Kitabevi, 2000. google scholar
• Özgüven, Burcu. Osmanlı Macaristan’ında Kentler ve Kaleler, İstanbul: Ege Yayınları, 2001. google scholar
• Pakalın, Mehmet Z. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3 cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993. google scholar
• Râşid Mehmed Efendi. Târîh-i Râşid ve Zeyli (1071-1114/1660-1703). 3 cilt. Hazırlayan Abdülkadir Özcan vd. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013. google scholar
• Setton, Kenneth M. XVII. Yüzyıl Dünyasında Venedik, Avusturya ve Türkler. Çeviren Arif Erbil. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2022. google scholar
• Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, İnceleme-Metin (1106-1133/1695-1721), Hazırlayan Mehmet Topal. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018. google scholar
• Temeşvarlı Osman Ağa. Bir Osmanlı Askerinin Hatıratı, 1688-1700. Hazırlayan Orhan Sakin. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2007. google scholar
• Turan, Mustafa. “II. Viyana Muhasarası: Osmanlı Devleti’nde Siyasi, İdarî ve Askerî Çözülme”. OTAM 9 (1998): 389-429. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 7 cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988. google scholar
• Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2011. google scholar
• Üsküdarî Abdullah Efendi. Vâkı‘ât-ıRûz-merre. 4 cilt. Hazırlayanlar Muzaffer Doğan-Recep Ahıshalı-Erhan Afyoncu-Mahmut Ak. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017. google scholar
• Zinkeisen, Johonn Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, 7 cilt. Çeviren Nilüfer Epçeli, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011. google scholar