ZENGİLER VE EYYÛBÎLERDE İSTİHBARAT

Year 2017, , 293 - 311, 22.12.2017

Tülay Yürekli

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.370076

Abstract

Geniş coğrafi sahalara hâkim devletler ve büyük
siyasi roller üstlenmek isteyen yöneticiler için istihbarat teşkilâtının
geliştirilmesi ve güçlendirilmesi zorunluluktur. Merkezî idarenin kurulması,
devlet nüfuzunun ülkenin her köşesinde tesisi, iç ve dış tehlikelerin önlenmesi,
başka şeyler bir tarafa, iç ve dış istihbaratın gücüne ve işleyişine bağlıdır. Zengiler
ve Eyyûbîlerde de istihbarat şebekesi bu sebeplere bağlı olarak gelişme
göstermiştir.

Zengiler ve Eyyûbîler
döneminde, bilhassa Haçlılara karşı verilen mücadeleler istihbarat teşkilâtının
kuvvetlendirilmesini gerektirmiştir. Atabeg İmâdeddin Zengi, oğlu Nureddin
Mahmud ve Selahaddin Eyyûbî, iç ve dış istihbarata malzeme sağlayan bütün
kaynaklardan ve haberleşme vasıtalarından yararlanmışlardır. Selahaddin Eyyûbî
döneminde istihbarat görevlileri devleti meşgul eden Haçlı tehdidinin yanı sıra İsmâilîlerin düzenledikleri suikastler ve Fâtımî
devlet adamlarının kurdukları komplolar karşısında önemli roller üstlenmiştir.

Bu çalışmada çoğunlukla
Atabeg Zengi, Nureddin Mahmud b. Zengi ve Selahaddin Eyyûbî dönemleri üzerinden
Zengiler ve Eyyûbîler döneminde istihbarata verilen önem, istihbaratın
kaynakları, görevlileri ve yöntemleri ele alınıp değerlendirilecektir. 

Keywords

Zengiler, Eyyûbîler, casusluk, berîd, posta

INTELLIGENCE ACTIVITIES IN THE ZANGIDS AND AYYÛBIDS PERIOD

Abstract

The development and strengthening of intelligence organizations is imperative for states
with large territories and the managers who decided to take on major political
roles. The establishment of central administration and administrative
infrastructures in every corner of the country, prevention of external threats,
the other things to one side, depend on the power and the functioning of
internal and external intelligence. The intelligence network in the Zangids and
Ayyûbids period improved as a result of these processes. During the Zangids and
Ayyûbids, the struggles against the Crusaders necessitated the strengthening of
the intelligence agency. Atabeg Imâdaddin Zangi, his son Nuruddin Mahmud, and
Saladin Ayyûbî, benefited from all sources and communication means that provided
internal and external intelligence information. During the Saladin Ayyûbî
period, the Ayyûbids spies played a crucial role against the crusader threat and
the Ismailî assassinations and conspiracies of Fatimid statesmen. This study aims to evaluate the importance of
the sources, duties, and procedures of intelligence, mostly through the periods
of Atabag Zangi, Nureddin Mahmud b. Zangi and Saladin Ayyûbî, during the
Zangids and Ayyûbids period.

Keywords

Zangids, Ayyûbids, intelligence service, postal office, barîd

References

• el-Rebiî, Abdullah B. Abdurrahman, 1994, Eseru’ş-Şarki’l-İslâmî fi’l-fikri’l-Avrûbî Hilâl el-Hurûbi’s-Salibiyye, Riyad. Abû’l Farac, 1999, Abû’l-Farac Tarihi, II, Çev. Ömer Rıza DOĞRUL, Ankara: TTK. Allen, Barbara, 2009, Post Pigeon, London: Reaktion Books Ltd. Alptekin, Coşkun, 1987, “Musul Atabeğliği Zamanında Posta Teşkilâtı”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 2, s. 14-17. Altınölçek, Haşmet, 1999, “Askerî Musiki Geleneği ve Mehterhanenin Bir Kurum Olarak Yerleşme Süreci”, Osmanlı, X, Ankara, s. 751-755. Anonim Süryani Vekâyinâmesi, 1993, “The First and Second Crusades From an Anonymous Syriac Chronicle”, Çev. A.S. TRITTON, JRAS, s. 273-305. Anonim Süryani Vekayinamesi, I ve II. Haçlı Seferleri Vekayinamesi, 2005, Çev. Vedii İLMEN, İstanbul: Yaba Yayınları. Aşrî, Osman Abdullah, 1983, El-İsmâiliyyun fi Bilâdi’ş-Şâm ‘Ala Asri’l-Hurûbi’s- Salîbiyye, Külliyetü’l-adâb camiatü’l-Kahira bi’l-Hartum. Bundârî, 1999, Zubdetu’n-Nursa ve Nuhbetu’l-Usra, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, Çev. Kıvameddin BURSLAN, Ankara: TTK. Cahen, Cloude, 2010, Haçlı Seferleri Zamanında Doğu Batı, Çev. Mustafa DAŞ, İstanbul: Yeditepe Yayınları. Demirkent, Işın, 1994, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi, 1118-1146, II, Ankara: TTK. Duggan, T. M. P - Mehmet Emin ŞEN, 2016, “On the Exercise of Coastal Control through Observation and Long Distance Communica-tion Systems in Seljuk Territory in the XIIIth Century”, Phaselis, II, s. 9-29. Ebû Şâme, 2002, Kitâb el-Ravzateyn, I-IV, Tahkik: İbrahim Şemsuddin, Beyrut: Dârü’l kütübi’l-İlmiyye. El-Feth B. Ali El-Bundârî, 1971, Sena’l Barku’ş-Şâmi, I, Tahkik: Ramazan Şeşen, Beyrut: Dârü’l kitâbi’l-cedîd. Heyd, Wilhem, 2000, Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, Çev. Enver Ziya KARAL, Ankara: TTK. Hitti, P. K., 2011, “The impact of the Crusades on Eastern Christianity”, “Haçlı Seferleri’nin Doğu Hristiyanlığı Üzerindeki Etkileri”, Çev. S. Haluk KORTEL, Mediterranean Journal of Humanities, I/2, s. 255-259. Huseyn, Muhsin Muhammed, 1986, El-Ceyşu’l-Eyyûbî fi ‘Ahdi Salahaddin, Bağdat: Muessesetu risâle. İbn Battûta, 2000, Tuhfetu’n-nuzzâr, İbn Battûta Seyahatnamesi, II, Çev. İnceleme ve Notlar: A. Sait AYKUT, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İbn Bibi, 1996, El-Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name), I, Çev. Mürsel ÖZTÜRK, Ankara: Kültür Bakanlığı. İbn Cübeyr, 2003, Rıhle, Endüslüs’ten Kutsal Topraklara, Çev. İsmail GÜLER, İstanbul: Selenge Yayınları. İbn Kalânisî, 2015, Tarihu Zeyli Dımaşk, Şam Tarihine Zeyl-I ve II. Haçlı Seferleri Dönemi, Çev. Onur ÖZTAĞ, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay. İbn Kesîr, 1998, El-Bidâye ve’n-Nihâye, XIV, Tahkik: Abdullah b. Abdulmuhsin el- Turki, Cize: Hicr Basım ve Yayın. 310 İbn Kesîr, 2000, El-Bidâye ve’n-Nihâye, Büyük İslam Tarihi, XIIII, Çev. Mehmet KESKİN, İstanbul: Çağrı Yayınları. İbn Şeddâd, 1317, Nevâdiru’s-Sultaniyye fî’l-Mehâsini’l-Yusûfiyye, Mısır: Yayınlayan yok. İbn Vasil, 1977, Muferrricu’l-Kurûb, III, Tahkik: Cemaluddin eş-Şeyyâl, Kahire: Yayınlayan yok. İbnü’l Adîm, 1954, Zübdetü’l Haleb, II, Tahkik: Sâmi Dehhân, Dımaşk: Institut Français de Damas. İbnü’l Esîr, 1963, Et-Târihû’l-bâhir fi’d-Devleti’l-Atabekiyye bi’l-Mevsıl, Tahkîk: Abdulkadir Ahmed Tuleymat, Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadise. İbnü’l Esîr, 1987, El-Kâmil fî’t Tarih, İslâm Tarihi, el-Kâmil fi’t Târih Tercümesi, X-XII, Çev. Abdülkerim ÖZAYDIN- Ahmet AĞIRAKÇA, İstanbul: Bahar Yayınları. İzzeddin İbn Şeddâd, 1998, el-Alâku’l Hatîra, III/I, Tahkik: Yahya Abbâre, Dımaşk: Vezâretu’s- Sakafe ve’l-İrşad el-Kavmî. Kalkaşendî, 1922, Subhu’l ‘Aşa, I, II, IX, XIV, Kahire: Dâru’l kütübi’l Mısrıyye. Kallek, Cengiz, 1993, “Casus”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, VII: 163- 166. Erişim tarihi: 05.20.2017, http://www.islamansiklopedisi.info/dia. Kök, Bahaeddin, 1992, Nûruddin Mahmûd Bin Zengi ve İslâm Kurumları Tarihindeki Yeri, İstanbul: İşaret Yayınları. Köprülü, Fuad, 2001, “Berîd”, İslam Ansiklopedisi, II, Eskişehir: Etam Aş. Matbaa, s. 35-36. Köymen, Mehmet Altay, 2001, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi III (Alp Arslan ve Zamanı), Ankara: TTK. Kramers, I.H., 2003,“ Geography and Commers”, “Coğrafya ve Ticaret”, Çev. Murat AĞARI, İslâmi Araştırmalar, 16/4, s. 678-687. Kuşçu, Ayşe Dudu, 2013, Eyyûbî Devlet Teşkilâtı, Ankara: TTK. Lewis, Bernard, 1953,“Saladin and the Assassins”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies University of London, 15/ 2: 239-245. Lewis, Bernard, 2014, “İsmailîler ve Haşhâşîler”, Çev. Mustafa ALİCAN, Tarih Okulu Dergisi 7, c. XX, s. 451-504. Mazaherî, Ali , 1972, Ortaçağ’da Müslümanların Yaşayışları, Çev. Bahriye ÜÇOK, İstanbul: Varlık Yayınları. MUTÇALI, Serdar, 1995, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık. Nizâmülmülk, 1987, Siyasetnâme, Çev. Nurettin BAYBURTLUGIL, İstanbul: Dergâh Yayınları. Pages, Meriem, 2007, The Image of The Assassins in Medieval European Texts, Basılmamış Doktora Tezi, University of Massachusetts. Pehlİvanlı, Hamit, 2002, “Eski Türkler ve Selçuklularda Istihbaratçılık”, Türkler, V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 279 -285. Rijâ, Âl’â Hammâd, 2005, Kâtib al- Sirr (or Mamluk’s Private Secretary) In the Bahrî and Burjî Sultanate an Analytical and Historical study 648-923 A.H /1250- 1517 B.C, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, University of Baghdad, College of Arts. Runciman, Steven, 2008, Haçlı Seferleri Tarihi, II-III, Çev. Fikret IŞILTAN, Ankara: TTK. 311 Sevim, Ali, 1989, Biyografilerle Selçuklular Tarihi, İbnü’l Adîm, Bugyetü’t-taleb fî Tarihi Haleb (Seçmeler), Ankara: TTK. Şeşen, Ramazan, 2000, Salâhaddin Eyyûbi ve Devri, İstanbul: İSAR. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, 1988, Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara: TTK. Willermus Tyrensis, 2016, Historia Rerum in Partibus Transmarinis Gestarum, Çev. Ergin AYAN, Willermus Tyrensis’in Haçlı Kroniği, İstanbul: Ötüken Yayınları. Yazıcı, Nesimi, 1986, “Klâsik İslâm Döneminde Haberleşme Kurumu İle İlgili Bazı Mülâzahalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27/1, s. 377-386.