ABDULLÂH HÂTIFÎ’NİN HAYATI VE BİR TARİH KAYNAĞI OLARAK TİMURNÂME’SİNİN DEĞERİ

Year 2018, , 231 - 254, 18.12.2018

Muhammed İbrahim Yıldırım

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.497592

Abstract

Mevlana
Abdurrahmân Câmî’nin kız kardeşinin oğlu Abdullah Hâtıfî, Timurlular devrinin
sonu ile Safevî döneminin başlarını idrak etmiş hamse sahibidir. Şehnâme tarzında
kaleme alınan Timurnâme, tarihe dâir nazm ettiği iki eserinden biri olup, Emir
Timur’un doğumundan vefatına kadarki seferlerini içerir. Türk edebiyatında
Lâmi’î, Fuzûlî ve Halîfe’nin eserlerinde tesiri görülen Hâtıfî, Mirzâ Hüseyin
Baykara ve onun dostu ve veziri Alişîr Nevâyi’nin himâyesine mazhar olup,
dönemin Timurlu hükümdarının isteği üzerine Timûrnâme’yi kaleme almıştır.
Eserin beyit sayısı nüshalarda farklılık göstermekle birlikte 4700’ün üzerinde
olduğunu söylemek mümkündür.

Bu
çalışmada Abdullah Hâtıfî’nin hayatı, Timurnâme adlı eserinin nüshaları, I.
Bayezid dönemi Osmanlı tarihi için önemi ile müellifin edebî metinlerle ilgili
görüşü hakkında bilgi verilecektir.

Keywords

Manzûm tarih, Timurnâme, Abdullâh Hâtıfî, Zafernâme

ABDULLAH HÂTIFÎ’S LIFE AND HIS TİMURNÂME’S VALUE AS A HISTORICAL SOURCE

Abstract

Abdullah
Hâtıfi, the son of Mevlana Abdurrahman Câmî’s sister, lived during the late
Timurid and early Safevid eras and he created a hamse. Timurnâme written by him in the style of şehname was one of his two poetic works
on history. This work includes the military campaigns of Timur from his birth
to death. In the Turkish literature, the impact of Hâtıfî can be observed on
the works of Lâmi’î, Fuzûli and Halife. He received auspices of Mirzâ Hüseyin
Baykara and his friend and vizier Alişîr Nevâyi and he wrote Timurnâme upon the
request of the Timurid sovereign of the time. Although it differs from copy to
copy the number of verses in the work is more than 4700.

In
this study, the life of Abdullah Hâtıfi, the copies of Timurnâme, the
reliability of his Timurnâme as a historical source and his opinions concerning
the literary texts of Beyazid I. era, which are significant for the Ottoman
history, will be explained and discussed.

Keywords

Poetic history, Timurnâme, Abdullah Hâtifî, Zafernâme

References

• AFVİŞTEÎ, Mahmûd b. Hidâyetullah, Nakâvetü’l-âsâr fî Zikri’l-ahyâr, Haz. İhsân İŞRÂKÎ, İlmî Farhangî Yayınları, Tahran, 1373. ASADULLOEV, Saadullo, “Mezâr-e Abdurrahmân Câmî ve Kabr-e Abdullah Hâtıfî”, Cüstârhâ-ye Edebî, S. XXXI, Meşhed, 1351, s. 776-793. AZÎM-ÂBÂDÎ, Hüseyin-Kulî Han, Tezkere-i Neşter-i ‘Işk, Haz. Kemal H. Seyyid JAVADİ, c. II, Miras-ı Mektub Yayınları, Tahran, 1391. BEYÂNÎ, Mehdi, Ahvâl ve Âsâr-e Hoş-nevîsân, c. I, İlmî Yayınları, Tahran, 1362. DÂGISTÂNÎ, Vâle, Tezkere-i Riyâzü’ş-şü’erâ, Tashih: Muhsin Nâcî NASRABADÎ, c. IV, İntişârât-ı Esâtîr Yayınları, Tahran, 1384. FİRDEVSÎ, Ebu’l-Kâsım, Şehnâme-i Baysungurî, Tıpkıbasım, Tahran, 1971. GUNÂBÂDÎ, Kasımî, Şah İsmailnâme, Haz. Cafer Ş. KEYHÂNÎ, Ferhengistan-e Zeban ve Edeb-e Farsî Yayınları, Tahran, 1387. GÜLÇÎN-MEÂNÎ, Ahmed, Tarih-i Tezkerehâ-yi Farsî, c. I, Senâî Yayınları, Tahran, 1348. HÂKÂNÎ, Bedîl b. Ali Nahcivânî, Divan, Haz. Ziyaeddin SECCADÎ, Zevvâr Yayınları, Tahran, 1382. Hâfız Ebrû, Zübdetü’t-tevârîh, Haz. S. Kemal Seyyid JAVÂDÎ, Sazmân-e Çâp ve İntişârât Yayınları, c. I, Tahran, 1380. HÂNDMÎR, Gıyaseddîn b. Hümâmeddîn, Hülâsatü’l-ahbâr fî Beyân-ı Ahvâlü’l-ahyâr, Meclis-i Şurâ Kütüphanesi, Tahran, Yazma no: 9356. HÂNDMÎR, Gıyaseddîn b. Hümâmeddîn, Ravzatü’s-safâ fî Siyreti’l-enbiyâ ve’l-mülûk ve’l-hülefâ, Haz. Cemşid KİYAN-FER, c. XI, Esâtir Yayınları, Tahran, 1385. HÂTIFÎ, Abdullah, Timûr Nâma, Edit. A. S. U’SHA’, Madras University İslamic Series No: 19, Madras, 1958. HÂTIFÎ, Abdullah, Timûrnâme, Bulgaristan Milli Kütüphanesi, Farsça Yazmalar Bölümü, Yazma no: Or 994. HÂTİFÎ, Abdallâh, Shîrîn i Khusraw, Ed. Saadullo ASADULLOEV, Nuka, Moskva, 1977. HİKMET, Ali Asgar, Câmî, İntişarat-ı Tûs, Tahran, 1363. HOTİFÎ, Abdullo, Laylî va Majnun, Ed. Saadullo ASADULLOEV, Universiteti Davlatii Tojikiston, Dushanbe, 1962. HULÛSÎ, Muhammed Takî, “Cây-gâh-ı Nizâmî der Mesnevî-serâyi ve Şinâhtî ez Mukallidîn-i Meşhûr-ı Vey”, Şinâht, S. 28, Tahran, 1379, s. 78-96. İbn-i Arabşâh, Acâibu’l-makdûr, Çev. Ahsen BATUR, Selenge Yayınları, İstanbul, 2012. İbn-i Arabşâh, Acâibu’l-makdûr, Haz. Suheyl ZEKÂR, el-Tekvîn Yayınları, Dımaşk, 2008. KAZVÎNÎ, Abdü’n-nebî Fahru’z-zamânî, Tezkere-i Meyhâne, Haz. A. Gülçin ME’ÂNÎ, İkbal ve Şürekâ Yayınları, Tahran, 1340. KAZVÎNÎ, Abdü’n-nebî Fahru’z-zamânî-yi, Tezkere-i Meyhâne, Meclis-i Şurâ-yı Milli Kütüphanesi (Tahran), Yazma no: 797. KAZVÎNÎ, Fahru’z-zamânî, Tezkere-i Meyhâne, Haz. A. Gülçin ME’ÂNÎ, İkbal ve Şürekâ Yayınları, Tahran, 1340. KEVSER, En’âmu’l-hak, “Abdullah Hatıfî”, Hilâl, S. 44, İdare-i Matbu’ât-ı Pakistan, Karachi, 1342 (1963), s. 62-67. KEVSER, En’âmu’l-hak, “Hâce Âsafî Herevî”, Yağma, S. 194, Tahran, Şehrîver 1343, s. 282-284. KEVSER, En’âmu’l-hak, “Hümâyûn-ı Esferâyinî” Hilâl, S. 62, İdare-i Matbuât-i Pakitan, Karachi, 1345, s. 27-29. LEVEND, Agah Sırrı, “Halife’nin Leyla ve Mecnunu”, Türk Dili Mecmuası, I/8, TDK Yayınları, Mayıs 1952, s. 447-451. MAKRÎZÎ, Takiyüddin Ahmed b. Ali, Dureru’l-‘ukûd el-Ferîde fî Terâcimi’l-a’yân el-Müfîde, Haz. Mahmud CELÎLÎ, c. I, Dâru’l-garb el-İslâmî Yayınları, Beyrut, 2002. NAHCİVÂNÎ, Hüseyin, “Zafernâmehâ”, Zebân ve Edeb-i Farsî, VII/35, Tebriz, 1334, s. 357-374. NASİRÎ, M. Rıza, Eser-Aferînân, c. II, Encumen-i Âsâr Yayınları, Tahran, 1384. NEVÂÎ, Abdu’l-hüseyin, Şâh İsmâil Safevî (Esnâd ve Mukâtebât-ı Târihî Hemrâh bâ Yâd-dâşthâ-yı Tafsîlî), İntişârât-ı Büyâd Fahang-i İrân, Tahran, 1347. NEVÂÎ, Ali-Şîr, Mecâlisü’n-nefâyis, Haz. Kemal ERARSLAN, c. I, TDK, Ankara, 2001. NEVÂÎ, Ali-Şîr, Tezkere-i Mecâlisü’n-nefâis, Farsçaya çev. Fahrî HEREVÎ (çeviri tarihi: 928/1521), Haz. Ali Asgar HİKMET, Menûçehrî Yayınları, Tahran, 1363. RÂZÎ, Emin Ahmed, Heft Iklîm, Tahran, Meclis-i Şurâ-yi Milli kütüphanesi, Yazma no: 13576. RÛMLU, Hasan, Ahsenü’t-tevârîh, Haz. Abdul-hüseyin NEVÂÎ, c. I-II, Esâtîr Yayınları, Tahran, 1389. SAFÂ, Zabihullah, Târih-i Edebiyât der İran, c. IV, Firdevs Yayınları, Tahran, 1383. SAFAVÎ, Ebu’n-nasr Sâm Mirzâ, Tezkere-i Tuhfe-i Samî, Haz. Rükneddîn HÜMÂYÛN-FERRUH, Esâtîr Yayınları, Tahran, 1384. SAMBHALÎ, Mir Hüseyin Dûst, Tezkere-i Hüseynî, Matbaa-i Münşî Nol-kişver, Lucknow, 1875. SÂMÎ, Şemseddin, Kâmûsu’l-a’lâm, c. VI, Mihrân Matbaası, İstanbul, 1316 (1898). SEMERKANDÎ, Mîr Seyyid Şerif Râkım, Târih-i Râkım, Meclis-i Şûrâ-yı Millî Kütüphanesi, Yazma no: 14429. SIDDÎKÎ, Uveys Salih, “Hatıfî Harcirdî (Bahsî der-Ahvâl ve Asâr-ı Vey)”, Hilâl, S. 114, İdare-i Matbu’ât-ı Pakistan, Karachi, (1971)1350, s. 32-36. SÜREYYÂ, Mehmed, Sicil-i Osmanî, Haz. Nuri AKBAYAR, c. II, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996. TEBRÎZÎ, Muhammed Ali, Reyhânetü’l-edeb, c. VI, Hayyâm Yayınları, Tebriz, 1369. TUMAN, Mehmed Nâil, Tuhfe-i Nâilî, Haz. C. KURNAZ, M. TATCI, c. II, Bizim Büro Yayınları, Ankara, 2001. YAVUZ, Kemal, “Leyla ile Mecnun Hikayesinin Edebiyattaki Yeri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, II/4, Aralık, 2005, s. 57-69.