Çalkantılı Bir Dönemin Kültür Sahnesi Olarak Dârülelhan: Geleneğin Yeniden Tanımlanması

Year 2021, , 819 - 849, 28.12.2021

Duygu Taşdelen , Nilgün Doğrusöz Dişiaçık , Ali Ergur

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.898297

Abstract

Dârülelhan, hem Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinin hem de yeni kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti’nin müzik alanındaki okulu olarak faaliyet göstermiştir. 18. yüzyıl sonlarından itibaren modernleşme etkisinde olan Osmanlı Devleti’nde askerî ve toplumsal yaşamda olduğu gibi müziğin kültürel üretim sahasında da değişmeler yaşanmıştır. Türk müziğinin özellikle aktarım, nazariyat ve icra geleneğinde dönüşümlerin yaşandığı bu süreçte, değişmenin modern eğitim kurumları eliyle yeniden inşa edilmesi ve Türk müziği eğitiminin kurumsallaşması ihtiyacı ve fikri gündeme gelmeye başlamıştır. 1916 yılında eğitim faaliyetlerine başlayan, 1923 yılında yeniden yapılandırılan Dârülelhan’a; Türk müziğini ve dönemin müzikal beğenisini şekillendirme hususunda önemli bir misyon yüklenmiştir. Bu çalışmanın amacı, -konu gereği genel bir çerçeve çizilmiş olmakla beraber kurum tarihini anlatmaktan ziyade- Osmanlı Devleti’nin son dönemleri ve Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında Türk müziğinin aktarım ve icra geleneklerinin Dârülelhan aracılığıyla nasıl şekillendirilmeye çalışıldığını ele almaktır. Çalışmada Dârülelhan ile gerçekleştirilmeye çalışılan yenilikler ve amaçlar, kurumun yönetmelikleri, mevzuatları ve dönemin yayınları incelenerek saptanmış; belirlenen amaçların uygulamaları dönem şartları içerisinde değerlendirilmiştir. Bunların yanı sıra makalede, gerçekleştirmeye çalışılan yeniliklerin, müzik çevrelerinde ne şekilde karşılık bulduğu incelenmiştir. Ulaşılan yeni belge ve bilgilerle de kurumun tarihsel süreciyle ilgili yapılmış olan öncül çalışmalara ilaveler yapılmıştır.

Keywords

Dârülelhan, gelenek, kurumsallaşma, Türk müziğinde kurumsallaşma çabası, Türk müziği eğitimi tarihi

Dârülelhan as the Cultural Stage of Tumultuous Times: Redefining of Tradition

Abstract

Dârülelhan served as the national school of music both during the late Ottoman era and the newly founded Republic of Turkey. During this period, there were considerable changes in the cultural production of music, similar to those in the military and social life of the Ottoman State that was undergoing modernization -and the rationalizing its effect- as early as the late 18th Century. During this process, when the fields of teaching, theory, and performance of Turkish music were rapidly transforming, a rationalization and an underlying idea for constructive change was put into place. It was ultimately anticipated to arrive via modern educational institutions, and thus the institutionalization of Turkish music gathered momentum. Dârülelhan, which became operational in 1916 and continued offering its training even after a restriction of its functions in 1923, was charged with an important mission in shaping both traditional Turkish music and the musical taste of the time. This study -although the topic necessitates a general outline- does not deal with the history of the institution itself but rather focuses on Turkish music’s teaching and performance traditions that changed during the late Ottoman and early republican eras at the hands of Dârülelhan. The paper examines the institution’s directives, legislation, and publications during the said period and discusses the time’s socio-cultural implementations by considering news articles and interviews in periodicals as well as other archival documents. Additionally, it studies their reception within prominent musical circles, making additions to predicate studies on the institution’s history by analyzing newly discovered documents and other supplementary information.

Keywords

Dârülelhan, tradition, institutionalization, institutionalization efforts in Turkish music, history of Turkish musical education

References

• “Darülelhan Müsameresi”. Servet-i Fünun, 12 Eylül 1918.
• “Darülelhan’ın İkinci Konseri”. Vakit, 12 Eylül 1918.
• “İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Lise Müfredatı”. Erişim 14 Mart 2021. http://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=keman_636815166094546289.pdf
• “Maarif Vekilimiz Demeçte Bulundu/Felsefe Terimleri Komisyonu Çalışmalarına Son Verdi”. Ulus, 14 Mart 1942.
• Ayas, Onur Güneş. Müzik Sosyolojisi Sorunlar-Yaklaşımlar-Tartışmalar. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2015.
• Aydın, M. Beste. Âlem-i Mûsikî (Çevriyazım ve inceleme). Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 2004.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). BEO (Bab-ı Ali Evrak Odası) 4723/354161-1, 04-03-1341
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). BEO (Bab-ı Ali Evrak Odası) 4723/354161-2, 04-03-1341
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dahiliye (DH) EUM.AYŞ 58/123, 30-05-1340.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2005.
• Deren, Seçil. “Kültürel Batılılaşma”, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce. 3. cilt. İstanbul: İletişim, 2002.
• Doğrusöz, Nilgün ve Ali Ergur. “Çatışmalar ve Dönüşümler Çağında Bir Bileşimci: Ali Rifat Çağatay”, Musikinin Asrî Prensi Ali Rifat Çağatay içinde, 19-90. İstanbul: Gece Kitaplığı, 2017.
• Doğrusöz, Nilgün. “Hüseyin Sadeddin Arel’in Kaleminden Musiki Terimleri Meselesi”, 2017 Arel Sempozyumu Bildirileri içinde, 193-211. İstanbul: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2018.
• Doğrusöz, Nilgün. Rauf Yekta Bey’in Musiki Antikaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2018.
• Durkheim, Émile. “İlm-i Terbiye ve İçtimaiyat”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 1/5 (2014): 207-224.
• Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Osmanbey Matbaası, 1977.
• Ergur, Ali ve Yiğit Aydın. “Patterns of Modernization in Turkish Music As Indicators of Changing Society”, Musicae Scientiae Özel Sayı (2005-2006): 89-105.
• Ergur, Ali. “Türkiye’de Müziğin Modernleşme Süreci: Tampere Düzene Geçişin Yerel ve Evrensel Boyutları”, Müzikli Aklın Defteri içinde, 169-182. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2009.
• Fichter, Joseph. Sosyoloji Nedir?. Çeviren Nilgün Çelebi. Konya: Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Frolov, Ivan. Felsefe Sözlüğü. Çeviren Aziz Çalışlar. İstanbul: Cem Yayınevi, 1991.
• Hobsawm, Eric. Geleneğin İcadı. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2006.
• İlyasoğlu, Evin. “Melodiler Yuvası. Ne güzel İsimmiş!”. Cumhuriyet, 25 Kasım 1992.
• İlyasoğlu, Evin. Cemal Reşit Rey. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1997.
• Kara, Ahmet. Kuruluşunun 100. Yılında Darülelhan. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2018.
• Karadeniz, Sıtkı. “Gelenek Üzerine Bir Okuma Denemesi”, Milel ve Nihal Dergisi 4/2 (2007): 29-47.
• Kaya, Volkan Celal. Darülelhan Talimatnamesi ve Ders Müfredat Programı. İstanbul, 2016.
• Koca, Emine. “18. ve 19. Yüzyıl Osmanlı Erkek Modası”, Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi (2009): 63-81.
• Kolukırık, Kubilay. “Osmanlı Devleti’nde İlk Resmî Konservatuvar Olan Dârülelhan’da Derleme ve Yayım Faaliyetleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 35 (2016): 479-498.
• Kolukırık, Kubilay. Türk Müzik Tarihinde Dârü’l-Elhan ve Dârü’l-Elhan Mecmuası. Ankara: Barış Kitap, 2015.
• Mumcu, Ahmet. “Divan-ı Hümayun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9:431. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Öncel, Mehmet. Rauf Yektâ Bey'in Âti, Yeni Mecmûa, Resimli Kitap ve Şehbâl Adlı Mecmûalarda Mûsikî ile İlgili Makalelerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
• Osman, Güzide. “Darülelhanda Bir Gün”, Süs 18 (1923): 6.
• Özbudun, Sibel. “Gelenek”, Antropoloji Sözlüğü. Hazırlayan Kudret Emiroğlu ve Suavi Aydın. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
• Özcan, Nuri “Dârülelhan Osmanlı Devleti’nde kurulan İlk Mûsikî Mektebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (İstanbul: Diyanet Vakfı Yay., 1993).
• Özden, Erhan. Osmanlı Devleti’nin Konservatuvarı Dârülelhan (Arşiv Belgeleriyle). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2019.
• Özsan, Gül. “Kültür ve Gelenek”, Kültür Sosyolojisi içinde, 84-103. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi, 2015.
• Öztürk, Okan Murat. “Dârû’l-elhan” İsmindeki Sır: “Jeune” Ütopyacılığa Dair Bir Sembol”, Kuruluşunun Yüzüncü Yılında Dârü’l-Elhân’a Armağan içinde, 235-289. Hazırlayan-Editör Gülçin Yahya Kaçar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2018.
• Paçacı, Gönül. “Cumhuriyet’in Sesli Serüveni”, Cumhuriyetin Sesleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1999.
• Sevengil, Refik Ahmet. Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014.
• Sevengil, Refik Ahmet. Yakın Çağlarda Türk Tiyatrosu. İstanbul: Kanaat Kütüphanesi, 1934.
• Shils, Edward. Tradition. Chicago: The University of Chicago Press, 1981.
• Toker, Hikmet ve Erhan Özden. “Osmanlı Devletinde Müzik Eğitimi Veren Önemli Kurumlar”, Rast Müzikoloji Dergisi 1/2 (2013): 107-128.
• Vural, Mehmet. “Gelenek ve Dinlerin Aşkın Birliği”, Doğu Batı 25 (2003-2004): 161-175.
• Williams, Raymond. Anahtar Sözcükler. Çeviren Savaş Kılıç. İstanbul: Sena Ofset, 2012.
• Zorlutuna, Halide Nusret. “Darülelhan’da Bir Ders”, Süs 27 (1339): 3-4.