SAFEVÎ DEVLETİ'NİN GÜÇLÜ MELİKESİ HAYRÜNNİSA BEGÜM (985-987/1578-1579)

Year 2011, Volume: 21 Issue: 2, 87 - 104, 19.12.2011

Gülay Karadağ Çınar

Abstract

Özet

III. Murad'ın emriyle 1578'de gerçekleştirilen İran seferinde ve Tatar şehzadesi Adil Giray'ın Safevîler tarafından katledilmesi meselesinde ismi öne çıkan şahsiyetlerden biri de Hayrünnisa Begüm'dür. Safevî tarihinin en güçlü ve en şöhretli kadınlarından biri olan Melike Begüm, eşi Muhammed Hüdabende'nin tahta geçişiyle birlikte kısa sürede yönetimde söz sahibi olmuş ve bu noktada kendisine “Yüce Taht”ın sahibi anlamında Mehd-i Ulyâ denilmeye başlanmıştır. Bir yılı aşkın bir süre devleti bilfiil yönetmiş, Azerbaycan seferine katılmak suretiyle savaş alanlarında dahi boy göstermiştir. Onun bu gözü karalığı, cesareti ve özgüveni bir süre sonra çevresindekileri de etkilemiş, Şah'ın ve devlet erkânının üzerinde nüfuz kurabilmesini sağlamıştır. Melike'nin iktidara düşkünlüğü, hırsı ve intikamcı kişiliği ise kısa süre zarfında kendisine muhâlif bir grubun teşekkülüne zemin hazırlamıştır. İktidarın ellerinden alınmasını hazmedemeyen bazı emirler şikâyetlerini önce Şah Hüdabende'ye iletmişlerdir. Tüm uyarılara rağmen Melike'nin hareme çekilmemesi üzerine bu defa isyan başlatmışlardır. Bu çalışmada Melike'nin kısa süren hâkimiyeti, devlet erkânı ile anlaşmazlıkları ve de katli hususunda bilgi verilecek, konu üzerinde tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Hayrunnisa Begüm, Melike, Safevî Devleti, Şah, hükümet.

 

POWERFUL MALIKA OF SAFAVID STATE: KHAYRUNNISA BEGUM (985-987/1578-1579)

Abstract

Khayrunnisa Begum was one of the prominent figures in Iranian campaign which occurred under the command of Sultan Murad III in 1578 and the assassination of Adil Giray, the prince of Tatars, by Safavids. Malika Begum who was one of the most powerful and famous women in the history of Safavid Persia. Her husband, Muhammed  Khudabende came to throne and she became powerful in government of the state and after that she was called “Makhdi Ulya” the “Owner of High Throne”. In fact, Malika managed the Safavid State one year and a half. Besides she appeared in battle fields joining Azerbaijan campaign. Shah and high state officials are impressed by her courage, and self confidence and after a while she begun to control them. In short time an opposition group formed against her because of Melike's ambition, passion of the ruling and vindictive personality. Some of Amirs who didn't accept taken from their hands Safavid administration, reported firstly complains about Malika to Shah Khudabende. Despite all warning, Malika didn't retreat to harem and adversary Amirs began to rebellion. In this paper, information about Malika's short period sovereignty, conflicts between her and the officials of the state and her assassination will be given and discussion will be hold on the issue.

Key Words: Khayrunnisa Begum, Malika, Safavid State, Shah, administration.

Keywords

Hayrunnisa Begüm, Melike, Safevî Devleti, Şah, hükümet

References

• A Narrative of Italian Travels in Persia in the Fifteen and Sixteen Centuries, Translated and Edited: Charles Grey, Hakluyt Society press, London (Tarihsiz)
• Abdi Bey-i Şirazî, Tekmiletü’l-Ahbâr (Târîh-i Sûfiye ez Âğâz tâ 978 Hicrî/Kamerî), hzl. Abdu’l-Hüseyin Nevaî, Neşr-i Ney, Tahran, 1369.
• Anonim, Târîh-i Safeviyan Hulasatu’t-Tevârîh-Târîh-i Mollâ Kemal, hzl. İbrahim Dehkan, Tahran 1334.
• CALMARD, J., “Mar’aşhis”, C. VI, EI, E.J., Brill, Leiden 1991, s. 510-518.
• ÇINAR, Gülay Karadağ, Safevî-Özbek Siyasî İlişkileri ve Osmanlı’nın Tesiri (1524-1630), Afyon Kocatepe Üniversitesi, SBE, Afyonkarahisar 2011, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• DON Juan (Oruç Bey), Don Juan of Persia A Shi‘ah Catholic 1560-1604, ed. D. Ross and E. Power George Routledge & Sons press, London, 1926.
• FELSEFÎ, Nasrullah. Zendegâni-yi Şah Abbâs-ı Evvel, C. I-II, İntişârât-ı İlmî, Tahran, 1375.
• Gıyaseddin b. Hamidüddinü’l-Hüseynî Handemir, Târîh-i Habîbü’s-Siyer Fî Ahbârı Efrâd-ı Beşer, C. IV, hzl.Celaleddin Hümaî, İntişârât-ı Hayam, Tahran, 1380
• RUMLU Hasan Bey, Âhsenü’t-Tevârîh, C. III, hzl. Abdu’l-Hüseyin Nevaî, İntişârât-ı Esâtîr, Tahran, 1384.
• WALTHER Hinz, Şah İsmail-i Devvom-i Safevî (Schah Esmail II), (Farsç. çev. K. Cihandarî), İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, Tahran, 1381.
• İskender Bey Münşî, Târîh-i Âlem Ârâ-yı Abbasî, C. I, hzl. M. İ. Rıdvanî, İntişârât-ı Dünya-yı Kitâb, Tahran, 1377.
• Kadı Ahmed Gaffari Kazvinî. Târîh-i Cihân Ârâ, İntişârât-ı Hafız, Tahran (Tarihsiz).
• Kadı Ahmed bin Şerafeddin el Hüseyn el Hüseynî Kummî, Hulâsatü’t-Tevârîh, C. I-II, hzl. İhsan İşrakî, İntişârât-ı Danişgâh-ı Tehran, Tahran 1383.
• Muhammed Yusuf Vâle-i İsfehanî. Holdeberrîn (Iran der devre-yi Safeviyye), hzl. Mîr Haşim Muhaddis, İntişârât-ı Movkufat, Tahran, 1372.
• NEWMAN, Andrew J., Rebirth of a Persian Empire: Safavid Iran, I.B.Tauris & Co Ltd Press, New York 2006.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Mar’aşîler”, C. XXVIII, DİA, İstanbul 2003.
• ROEMER, H.R., “The Safavid Period” The Cambridge History of Iran: The Timurid and Safavid Periods, v. VI, Cambridge University Press, England 1986.
• SAVORY, Roger, Iran Asr-ı Safevî (Iran under Safavids), (Farsça. çev. Kambiz Azizi), Neşr-i Merkez, Tahran 1386.
• Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar Giovanni Maria Angiolello- Venedikli Bir Tüccar ve Vincenzo D‘Alessandri’nin Seyahatnâmeleri, Çeviri ve Notlar: Tufan Gündüz, Yeditepe yay., Ankara 2007.
• Seyyid Hasan b. Murtaza Hüseyni Esterabadî. Ez Şeyh Safî tâ Şah Safî (Ez Târîh-i Sultanî), hzl. İhsan İşrakî, İntişarat-ı İlmî, Tahran, 1366.