ON THE SOURCES OF SEBÂTÜ'L-ÂCİZÎN BY SÛFÎ ALLAHYÂR

Year 2011, Volume: 21 Issue: 2, 239 - 254, 19.12.2011

Abid Mahdum

Abstract

Abstract

Süfî Allahyâr is one of the important poets of Chagatai literature lived in the 17th century and his work Sebâtü'l-Âcizîn which is written in Turkish the precious and widely read book. This book is very appreciated in Uzbeks, Turkmens and another Turkic groups live in the Middle Asia, besides has been used as a course book at primary schools. Sebâtü'l-âcizîn can be considered as an example of Nasihatname genre (a piece of writing giving advices on religious issues), which comprises subjects on religion and sufism. Classical Turkish Literature generally based on religious information for instance, Qur'ân al-kerîm, Hadîth-i Sharîfs, creed and fiqh books and mystic (tasavvufî) sources. Turkish poets, appropriate with Classical Islamic Literature, especially at the beginning, generally affected by the Persian poets who were experienced in this genre and took them as reference for themselves. With impact of this tradition, we can find a lot of traces in Sebâtü'l-âcizîn comes from Persian Classical Literature poets. Also the verbal and nonverbal materials come from folk culture are nourishing Turkish poets and give them the national appearance. When we consider that sources, we can easily say Sebâtü'l-âcizîn has got very precious cultural background. In this article, the cultural background is examined, the information about the persons who nourished Sebâtü'l-âcizîn, the work and the other sources were given and comparative examples were also given.

Keywords: Chagatai Literature, Sufi Allahyar, Sebâtü'l-âcizîn, mysticism (tasavvuf), Uzbek, Turkmen

 

SÛFÎ ALLAHYÂR'IN SEBÂTÜ'L-ÂCİZÎNADLI ESERİNİN KAYNAKLARI ÜZERİNE

Özet

Süfî Allahyâr, Çağatay edebiyatının 17. yüzyılda yetişmiş önemli şairlerindendir. Sebâtü'l-âcizîn ise onun Türkçe olarak yazdığı çok okunan değerli bir eseridir. Bu eser, Orta Asya'da yaşayan Özbek, Türkmen ve diğer bazı Türk topluluklarında ilgi görmüş, ilk mektep talebelerine ders olarak okutulmuştur. Nasihat-nâme türüne dâhil edebileceğimiz bu eser, tasavvufla ilgili konuları ve dinî bilgileri ihtiva etmektedir. Klasik Türk edebiyatı alanında yazılmış eserlerin önemli ölçüde Kur'ân-ı Kerim, hadîs-i şerifler, fıkıh ve itikat ilmine dair eserler ve tasavvufî kaynaklar gibi dinî bilgilere dayandığı bilinmektedir. Klasik İslamî edebiyat geleneğine uygun olarak Türk şairleri, özellikle başlangıçta, genel olarak kendilerinden önce bu alanda kalem oynatmış Fars edebiyatına mensup şairlerden etkilenmiş, onları kendilerine örnek edinmişlerdir. İşte bu geleneğin de etkisiyle Sebâtü'l-âcizîn'de birçok Fars klasik şairinin eserlerinin izine rastlayabilmekteyiz. Yine halk kültürüne ait yazılı ve sözlü malzemelerin de Türk şairlerini beslediği ve onların eserlerine millî bir görünüm kazandırdığını belirtmeliyiz. Bütün bu kaynaklar göz önünde bulundurulduğunda, edebî değeri yüksek olan Sebâtü'l-âcizîn'in zengin bir ilmî ve kültürel alt yapısı bulunduğunu söyleyebiliriz. Makalede bu alt yapı irdelenmiş, Sebâtü'l-âcizîn'i besleyen şahıslar, eserler ve diğer kaynaklar üzerinde durulmuş, mukayeseli örnekler verilmiştir.

Anahtar kelimeler: Çağatay edebiyatı, Sufî Allahyar, Sebâtü'l-âcizîn, tasavvuf, Özbek, Türkmen.

Keywords

Çağatay edebiyatı, Sufî Allahyar, Sebâtü’l-âcizîn, tasavvuf, Özbek, Türkmen

References

• Abdurrahman Câmî, Dîvân-i Kâmil-i Câmî, Çâphâne-i Pîrûz, Tahran hş. 1341(1962).
• Ahmed Rabbânî, Mektûbât-ı Imâm-ı Rabbânî, Matba-ı Iycu Keshnal, Karaçihk. 1397/1972 (Offsetprinting: İstanbul 1977), 290.
• Eş’âr-i Perâkende-i Kadîmterîn Shu’arâ-yi Fârsî, (Fransızca tercüme, tashih, karşılaştırma ve mukaddime: Gilbert Lazard), 2. cilt, Institu-i Iranşinâsî- yi Dânişgâh-i Paris, Tahran hş.1341/(1962).
• Hâce Muhammed Ma’sûm, Muntehabât Ez-Mektûbât-i Ma’sûmiyye, Istanbul, 1987.
• KHOSRO, Zafar Navayee, “Halvet der-irfân-i Islâmî”, Scientific Information Database (SID), FALL 2010; 7(25), s. 113. Here is the web address:
• (http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/6002113892505.pdf)
• KÖPRÜLÜ, Fuat, "Çağatay Edebiyatı", İA, v. III, Eskişehir 1997.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara, 1991.
• MAHDUM, Abid Nazar, Sûfî Allahyâr and his Sebâtü’l-Âcizîn, (Unpublished Master Thesis), Istanbul University Faculty of Letters, Department of Old Turkish Literature in Turkish Language and Literature Section, 1993.
• Mavlânâ Jalaluddin Rûmî, Metn-i Kâmil ve Asîl-i Mesnevî-yi Ma’nevî, Çâp- hâne-i Dîbâ, Tahran, hş 1384/(2005).
• Sa’dî-yi Shîrâzî, Bûstân-i Sa’dî, Âryâbân ve Ihvân, Tahranhş. 1379/(2000).
• Seyyid Habibullah bin Seyyid Yahya Han, Hediyetü’t-tâlibîn, Niyâzî Printing Press, Lahor (no published date), p. 115.
• Shamsuddin Muhammed Hâfız, Dîvân-i Mevlânâ Şemseddîn Muhammed Hâfız, Çâphâne-i Kâvyân, [Tahran] hş. 1354/(1975).
• Sûfî Allahyâr, Manzûme-i Sebâtü’l-âcizîn, El-mektebeti’l-Islâmiyye Günbed-i Kavus, Tahran hş. 1366/(1987).