DİVAN ŞİİRİNDE KIRMIZI RENK

Year 2015, Volume: 25 Issue: 1, 57 - 91, 01.06.2015

RECEP Demir

Abstract

Özet:

Bu makalede kırmızı rengin Osmanlı şairlerinin dünyasında hangi anlam ve çağrışımlara karşılık geldiği araştırılmıştır. Divan şairleri kırmızı rengin heyecan ve gerginlik uyandıran etkisinden olabildiğince yararlanmışlardır. Bu anlamda kırmızı rengin simgesel kullanımı son derece geniş bir yelpaze oluşturmaktadır. Öfke ve savaş çağrışımının yanında kadınlarda güzellik unsuru, hükümdarlık, bayram veya bayrak imgesi hep bu renkle ilişkilendirilmiştir. Aynı rengi ifade eden Türkçe kökenli kızıl sözcüğünün ise daha çok deyimleşmiş kalıp ifadelerde tercih edildiği görülmüştür. Kızılbaş, Kızılelma, kızıl deli, ağzı kızıl gibi… Divan şairleri renklerin yalnızca simgesel anlamlarından yararlanmakla kalmamış, renklerin görsel etkinden de yararlanmak üzere beyitleri adeta tablo çizen ressam hassasiyetiyle olabildiğince seçici davranmışlardır. Aynı beyitte, kırmızı ile birlikte başka bazı renklere yer verilirken rastlantı söz konusu değildir. Resim sanatında olduğu gibi, görsel etki uyandırmak üzere uyumlu ve karşıt renkler dengeli biçimde bir araya getirilmiştir.

Anahtar kelimeler: Osmanlı şiiri, kırmızı, kızıl 

 

THE COLOR RED IN DIVAN POETRY

 Abstract:

This article studies the meaning and connotation which corresponds the red color in the world of the Ottoman poets. Divan poets have benefitted from impact of the excisement and tension that the red color aroses. In this sense symbolic use of red constitutes an extremely wide range. Besides the connotation of war and rage, it is the element of beauty in women; reign, festivals or flag image has always been associated with that color. Turkish word scarlet expressing the same color has been shown to be preferred in idiomatic expressions. Such as Kızılbaş, Kızılelma, scarlet crazy, like scarlet mouth ... Divan Poets are not only benefit from the symbolic meaning of color, the artist also draws almost sensitive verses to benefit from the visual effect of the colors. It is not a coincidence that we see some other colors used with red in the same verse. As in art of painting, opposite colors brought together in a harmonious and balanced manner to evoke visual impact.

 

Keywords: Ottoman poetry, red, scarlet

Keywords

Divan şiiri, kırmızı, kızıl

References

• AKDOĞAN Yaşar. Ahmedî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarak doganpdf.pdf?0 (ET:15.01.2015)
• ARSLAN Mehmet ve AKSOYAK İ. Hakkı. Haşmet Külliyatı, (Dîvân, Senedü’ş-şuara, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10617,girisvemetinpdf.pdf? 0 (ET: 10.10.2014)
• Viladet-name, İntisabü’l-müluk),
• ARTUT Kazım (2004). Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri, Ankara: Anı Yayıncılık.
• AVŞAR Ziya. Revânî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10643,revanidivaniziyaavsar pdf.pdf?0 (ET:10.10.2014).
• AYDEMİR Yaşar (2009). Ravzî Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10603,metinpdf.pdf?0 (ET:
• AYDEMİR Yaşar ve ÇELTİK, Halil (2009). Meşhûrî Dîvânı Tenkitli Metin, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10627,metinpdf.pdf?0 (ET: 13.01.2015)
• AYDEMİR Yaşar. Behiştî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10597,behistipdf.pdf?0 (ET: 13.01.2015)
• BAŞPINAR Fatih. Beyânî Dîvân İnceleme-Metin, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0 (13.01.2015).
• BAYAK Cemal. Sehâbî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10648,metinpdf.pdf?0 (ET: 13.01.2015).
• BİGALI Şeref (1976). Resim Sanatı, İstanbul: Yaylacık Matbaası.
• CAVANŞİR Babek-EKBER N. Necef (2006). Şah İsmail Hatâi Külliyatı, İstanbul: Kaknüs Yay.
• ÇİFÇİ Ömer. Fâtin Davud, Hâtimetü’l-Eş’âr (Fatin Tezkiresi), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 (ET: 15.10.2014)
• DEMİREL Şener (2011). 16. Yüzyıl Dîvân Şairlerinden Mânî Dîvân ve Şehr- engîz-i Bursa (İnceleme-Metin), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10624,mani- sener-demirel-pdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014). diva ni
• DEVELLİOĞLU Ferit (2010).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat,(Yay. Haz.: Aydın
• Sami Güneyçal), Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• DİLÇİN Cem (2007). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, İstan bul: Kabalcı Yayı nevi.
• ERDOĞAN Mustafa (2011). Bursalı Rahmî ve Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10600,bursali-rahmi- divanipdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014).
• EREN Abdullah (2008). “Bâkî Divanı’nda Kırmızı Renk”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.37, s.:31-69.
• FAROQHI Suraiya (2000). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağ dan Yirminci Yüzyıla, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• GENCEYİ Turhan (2013). Şah İsmayıl Hatai Divanının İlmi-Tenkidi Metni,(Haz.: PaşaKerimov. Bakü: İlm ve Tahsil.
• GENÇ Reşat (1996). “Türk Düşüncesi, Davranışı ve Hayatında Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil”, Nevruz ve Renkler (Haz. Sadık Tural ve El mas Kılıç), Ankara: AKM Yay., 41-48.
• GÖKYAY Orhan Şaik (2002). “Kızılelma”, DİA İslam Ansiklopedisi C. 25, s. 559-561, İstanbul: TDV Yayınları.
• GÜFTA Hüseyin (2009). “Bâkî Divanı'nda Siyah Renkli Unsurlar”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/8, s.1314-1373.
• GÜRGENDERELİ Müberra. Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divanı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10629,metinpdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014).
• HARMANCI M. Esat. Süheylî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10650,girismetinpdf.pdf?0 (ET: 13.01.2015).
• İSMAİLZADE Mirza Resul (1380). Şah İsmail Safevi Külliyatı, Tahran: Alhuda Neşriyat.
• KAÇALİN Mustafa S.. Âhî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10590,ahidivanimustafakaca linpdf.pdf?0 (ET: 13.01.2015)
• KAFADAR Cemal (2014). Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken, İstanbul: Metis Yayınları.
• KAPLAN Mahmut (2013). “Esrâr Dede Divanı’nda Renkler”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/1, s.1793- 1816.
• KARABAŞ Seyfi (1996). Dede Korkut’ta Renkler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KARAVELİOĞLU Murat Ali. On Altıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem’î’nin http://www.osmanlicaci.net/dokuman/160- semi-kultur-bakanligi- giris-metin-tr/file (ET: 15.01.2015). divani-prizrenli
• KAVRUK Hasan ve SELÇUK Bahir (2009). Filibeli Vecdî ve Dîvânı (Me tin-Dizin), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10611,filibeli-vecdi- divanipdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014).
• KILIÇ Filiz. Âşık Çelebî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10593,asikcelebidivanifilizk ilicpdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014)
• KÖKSAL M. Fatih (2012) Edirneli Nazmî Mecma‘u’n-Nezâ’ir (İnceleme- Tenkitli Metin), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10721,edirneli-nazmi- mecmaun-nezairpdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014)
• KURTOĞLU Orhan (2004). Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10623,lebib-divanipdf.pdf?0 (ET:10.10.2014).
• KUTLAR Fatma Sabiha (2004). Arpaemini-zâde Mustafa Sâmî Divan, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10592,arpaeminizade- samipdf.pdf?0 (ET: 13.01.2015).
• KÜÇÜK Sabahattin. Bâkî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattink ucukpdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014)
• MACİT Muhsin. Nedîm Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10635,nedim- divanipdf.pdf?0 (ET: 13.05.2015).
• Mütercim Âsım Efendi (2000). Burhân-ı Katı, (Haz.: Mürsel Öztürk, Derya Örs), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ONAY Ahmet Talât (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz.: Cemal Kurnaz), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ORAK Kadriye Yılmaz. İbrahim Tırsî ve Dîvânı İnceleme-Tenkidli Metin, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10656,tirsipdf.pdf?0(ET:
• SARAÇ Mehmet A. Yekta. Emrî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0 (ET: 15.01.2015).
• SUNGURHAN-EYDURAN Aysun (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu’arâ, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10738,tsmetinapdf.pdf?0 Tenkitli Metin, (ET: 15.02.2015)
• TATÇI Mustafa. Yûnus Emre Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10663,metinpdf.pdf?0 (ET: 13.01.2015)
• TAVUKÇU O. Kemal. Ahmed Rıdvan’ın Hüsrev ü Şîrîn Mesnevîsi, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10666,metinpdf.pdf?0 (ET: 15.02.2015)
• ÜST Sibel. Edirneli Nazmî Dîvânı (İnceleme-Metin), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10604,edirneli-nazmi- di vani-sayfa-1- 1989pdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014).
• ÜSTÜNER Kaplan (2010). Enderunlu Hasan Yâver Dîvân (İnceleme- Me tin-Çeviri-Dizin), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10608,enderunlu-hasan- yaver- divanipdf.pdf?0 (ET: 15.01.2015).
• YAKAR Halil İbrahim (2009). Gelibolulu Sun’î Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10612,gelibolulupdf.pdf?0 (ET: 13.01.2015)
• YAZAR İlyas (2012). Kânî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10620,kani- divanipdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014)
• YENİKALE Ahmet (2012). Sünbül-zâde Vehbî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10651,sunbul-zade- vehbipdf.pdf?0 (ET: 13.01.2015).
• YENİKALE Ahmet. Ahmed Nâmî Dîvânı ve İncelemesi, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10632,girispdf.pdf?0 (ET: 15.01.2015).
• YILDIRIM Ali (2006). “Renk Simgeciliği ve Şeyh Gâlib’in Üç Rengi”, Millî Folklor, C. 9, S.72, s.129-141.
• YILDIRIM Ali (2007). “Siyâh-bahâr Tamlamasının Bir Üslup Özelliği Ola rak Divan Şiirinde Yer Alması”, İlmî Araştırmalar, S. 23, s.139- 150.
• ZÜLFE Ömer (2009a). Onaltıncı Yüzyıl Şairi Selîkî ve Şiirleri, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10649,girismetinpdf.pdf?0 (ET: 15.01.2015).
• ZÜLFE Ömer (2009b). Yakînî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10661,girismetinpdf.pdf?0 (ET: 15.01.2015).
• ZÜLFE Ömer (2010). Hecrî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10618,hecripdf.pdf?0 (ET: 10.10.2014)
• ZÜLFE Ömer. Nâşid Divan, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10634,nasidmetinpdf.pdf?0 (ET:10.10.2014)