TANZİMAT DÖNEMİ İDARİ DÜZENLEMELERİNİN ÜSKÜP EYALETİ’NDE TATBİKİ

Year 2015, Volume: 25 Issue: 2, 1 - 30, 21.01.2016

Yakup Ahbab

Abstract

ÖZ
Tanzimat dönemi sosyal, ekonomik ve idari tarihimiz açısından bir dönüm noktasıdır. Bu devrin en önemli özeliklerinden biri de merkez ve taşra idarelerinde yapılan değişikliklerdir. Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra Üsküp’te idari taksimatta yeni düzenlemeler yapılmış, kaymakamlıklar ve müdürlükler oluşturulmuştur. 1864 senesinde yayımlanan nizamname ile de ülke genelinde Eyalet Sistemi’nden, Vilayet sistemine geçilmiştir. Çalışmamızda Tanzimat Fermanı’nın ilanından, 1868 senesinde Üsküp Vilayeti’nin lağvedilmesine kadar geçen sürede Tanzimat Fermanı ve sonrasında Üsküp Eyaleti’nde yapılan idari düzenlemelerin yansıması ve uygulanması noktaları ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tanzimat, Balkanlar, Üsküp

THE IMPLIMENTATION OF TANZIMAT
ON SKOPJE PROVINCE
ABSTRACT
Tanzimat period is very important for social, economic and adminstrative, history of us. The charecteristic of this period is the revisions in the central and province administrations. In the period of Tanzimat, to develop the disorganized Ottoman public administration, new reforms had been made. After proclaim of Tanzimat firman, some new organisations in the administrative cleavage have taken place as passing from province system to province system by announcing of 1864 Vilâyet Nizamnamesi is established. In this article the points of the reflection and the practice of managerial legislation until Tanzimat and after were debated from the announcement of the Tanzimat to the revocation of the province Skopje in 1868. It should be noted immediately that the provisions of the Tanzimat province and regulations issued after were performed at the Skopje state.
Key Words: Tanzimat, Balkans, Skopje

Keywords

Tanzimat, Balkanlar, Üsküp

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri:
• Babıâli Evrak Odası Ayniyat Defterleri, Cevdet Dahiliye, Cevdet Evkaf, Cevdet Zabtiye, Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi, İrade Dahiliye, İrâde Mesail-i Mühimme, İrade Meclis-i Vala, İrâde Şûrâ-yı Devlet, Hatt-ı Hümayun, Hariciye Nezareti, Mektubî Kalemi, Hâriciye Nezâreti Siyasî Evrak, Sadaret Âmedî Kalemi, Sadaret Divan (Beylikçi) Kalemi, Sadâret Evrakı Mektubî Kalemi Mühimme, Sadaret Evrakı Mektubi Kalemi Nezaret ve Deavi, Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat, Meclis-i Vala Evrakı Zabıt Cerideleri Hülasaları, Sadaret Teşrifat Kalemi. Gazeteler:
• Takvim-i Vekayi (T.V.) defa 187,15 Ramazan 1255.
• Takvim-i Vekâyi, defa 884, 25 22 Safer 1284. Salnameler:
• Salname-i Vilayet-i Bosna sene 1283; 1284; 1291; 1292; 1293; 1294.
• Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye sene 1266; 1267; 1268; 1271; 1277; 1278; 1279; 1280; 1281; 1282; 1284; 1285; 1286.
• Vilayet-i Salname-i Selanik sene 1288. Kitap ve Makaleler:
• AHBAB, Yakup, ¨The Shkodra Banner Administrative Structure During The Tanzimat Period (1839-1876)¨, 2nd. Internatıonal Balkan Annual Conferece 2012 Conference Proceeding Book, Volume 2, Tiran, s. 673-680.
• Ahmet Lütfi Efendi. Vak’anüvis Ahmet Lütfi Efendi Tarihi, c. 8, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul1999, s.1186-1187.
• AKYILDIZ, Ali, “Tanzimat”, DİA, c. 40, İstanbul 2011, s. 1-10.
• ___________, “Osmanlı Bürokratik Geleneğinin Yenileşme Süreci: Yenileşmeyi Zorunlu Kılan Nedenler”, İslâm, Gelenek ve Yenileşme, Sayı - Cilt - sf 129-140.
• ___________, "Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilâtlarının Yeniden Yapılanma Süreci (1836-1856)". Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 3, Cilt – s.57-92.
• ALTAN, Yakup, Osmanli İmparatorluğu’nda Tanzimat Dönemi Reform Çabaları ve Osmanlı Kamu Yönetimi Teşkilatı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Isparta 1998.
• ADIRCI, Musa, “Tanzimat‟ın Uygulanmasında Karşılaşılan Bazı Güçlükler”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara 31 Ekim-3 Kasım 1989, Ankara 1994, s. 295-299.
• ___________, “Tanzimat Dönemi Osmanlı‟da Ülke Yönetimi (1839-1876)”, IX. Türk Tarih Kongresi Bildiriler, (Ankara 21-25 Eylül 1981), Ankara 1998, s.1552-1161.
• ___________, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara 1997. __________,
• “Osmanlı İmparatorluğu‟nda Eyalet ve Sancaklarda
• Meclislerin Oluşturulması (1840-1864)”, Tanzimat Sürecinde Türkiye
• Ülke Yönetimi, Ed. İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2007.
• ___________, “Osmanlı İmparatorluğu‟nda Eyalet ve Sancaklarda Meclislerin Oluşturulması (1840‐1864)”, Yusuf Hikmet Bayur’a Armağandan Ayrı Basım, TTK, Ankara 1985, s.257-277.
• __________, “Türkiye'de Kaza Yönetimi (1840-1876)”, Belleten, cilt LIII sayı 207-208, Ankara 1989, s. 237-257.
• AKIR, Coşkun, Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, Küre Yayınları, İstanbul 2001.
• ELİK, Mehmet, Balkanlar’da Tanzimat: Midhat Paşa’nın Tuna Vilâyeti Valiliği (1864-1868), Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2010.
• DAVİSON, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform (1856–1876), (çev. Osman Akınbay), Agora Yayınları, İstanbul 2005.
• DOĞAN, Cabir, “Tanzimatın Van‟da Uygulanması ve Han Mahmud İsyanı”, History Studies, Volume 3/2 2011, s. 147-162.
• EFE, Ayla, Muhassıllık Teşkilatı, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Eskişehir 2002.
• ________, “Tanzimat‟ın Eyalet Reformları 1840-64: Silistre Örneği”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt: 6,Sayı: 22, Yaz 2009, s. 87-113.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, Arı Sanat Yayınları, İstanbul 2004.
• ENGELHARDT, Tanzimat ve Türkiye, Kaknüs Yayınevi, İstanbul 1999.
• EREN, Cevat, “Tanzimat”, İA, c. XI, İstanbul 1977, s. 709-765.
• _________, Tanzimat Fermanı Dönemi, Derin Yay, İstanbul 2007.
• FINDLEY, Carter V., Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform-Babıâli (1789-1922), ( eviren Latif Boyacı- İzzet Akyol), İz Yayıncılık, İstanbul 1994.
• GÜNEŞ, Mehmet, Osmanlı Taşra İdaresinin Değişim Sürecinde Kaymakamlık Kurumu (1842-1871), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2013.
• GÖKBILGIN, M. Tayyib, “Tanzimat Hareketinin Osmanlı Müesseselerine ve Teşkilatına Etkileri”, Belleten, C. XXXI/121, Ocak 1967, s. 93- 111.
• İNBAŞI, Mehmet, “Üsküp”, DİA, cilt 42, İstanbul 2012, s. 377-381.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. V. Ankara 1983, s. 255-258.
• KAYNAR, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK, Ankara,1991.
• KILI , Selda, “1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa”, A.Ü. DTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, c. XXIV, s. 37, (2005), s. 99-111.
• ______, “Tanzimat‟ın İlanından 1864 Düzenlemesinin Uygulanmasına Kadar Geçen Dönemde Valilik Kurumu”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVIII/45, 2009, s. 43-62.
• ______, “1855 Bütçe Nizamnamesi ve Uygulaması”, Türkler, c.16, Ankara 2002, s. 359-363.
• KIRMIZI, Abdülhamit, Abdülhamid’in Valileri, Osmanlı Vilayet İdaresi 1895–1908, İstanbul 2008.
• KÖKSAL, Y, Er, D., “Tanzimat Döneminde Bulgaristan Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa‟nın Rumeli Teftişi” Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk ve Bulgar İlişkileri Sempozyumu, Eskişehir, 2005, s. 367–372.
• LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK, Ankara 1993.
• MUNRO, William Bennet, Fransa'nın Taşra İdaresi, California Teknoloji Enstitüsü, ( ev. V. Tönük) s. 156-182.
• ONGUNSU, A. Hamit, “Tanzimat ve Amillerine Umumî Bir Bakış”, Tanzimat I, C. 1, MEB yayınları, İstanbul 1992, s. 1-12.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayınları, Ankara 1987.
• __________, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880), TTK, Ankara 2000.
• __________, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara 2007.
• Ömer Naili (Miralay), Fenni Harp ve Tarih-i Askeri, Cild-i evvel, Mekteb-i Harbiye Matbaası İstanbul 1283.
• ÖNEN, Nizam - REYHAN, Cenk, Mülkten Ülkeye Türkiye’de Taşra İdaresinin Dönüşümü (1839-1929), İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• ÖREN , Ali Fuat, “Mutasarrıf”, DİA, c. XXXI, İstanbul 2006, s. 377-379.
• ÖZKAYA, Yücel, “Kaymakam”, DİA, c. 25, İstanbul 2002, s. 84-85.
• ÖZTÜRK, Said, ¨Temettüat Tahrirleri¨, Akademik Araştırmalar Dergisi, sa.4-5, İstanbul 2000, s. 537-591.
• PARLAK, Bekir, “Osmanlı Devleti‟nin Son Yüzyılında Taşra Yönetimine İlişkin Anayasal -Yasal Gelişmeler ve Cumhuriyete Yansımalar”, Akademik Araştırmalar Dergisi, sayı 11(Kasım 2001 – Ocak 2002), s. 37-50.
• SARIYILDIZ, Gülden, “Karantina Meclisinin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Belleten,TTK, c. LVIII, Ağustos 1994, sayı : 222‟den ayrıbasım, Ankara 1994, s. 329-376.
• SENCER, Muzaffer, Türkiye'nin Yönetim Yapısı, Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
• SELİMOĞLU, İsmail, Osmanlı Devleti’nde Tuna Vilayeti (1864-1878), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 1995.
• SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, “Bir Belge-Yerel Yönetim Metinleri (III) Tuna Vilâyeti Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, c. V, s. 2, Mart 1996, s. 67-81.
• _________, “Parlamento Geleneğimiz erçevesinde Tanzimat Meclisleri”, Türkiye Günlüğü, sayı 8, 1989, s. 60-64.
• _________, “Tanzimat Dönemi İmar Meclisleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sayı 3, Ocak 1992, s. 323-332.
• _________, “Yerel Yönetim Metinleri VI: 1871 Vilayet Nizamnamesi ve Getirdikleri”, Çağdaş Yerel Yönetimler, c. 5, sa. 5, 1996, s. 89-103.
• SIYAVUŞGIL, Sabri Esat, “Tanzimat‟ın Fransız Efkârı Umumiyesinde Uyandırdığı Akisler”, Tanzimat 2, MEB yayınları., İstanbul 1992s. 747-756.
• SOFUOĞLU, Ebubekir, Osmanlı Devletinde Islahatlar ve I. Meşrutiyet, Bilim Basın Yayım, İstanbul 2004.
• SONYEL, R. Salâhi, “Tanzimat ve Osmanlı İmparatorluğu‟nun Gayr-i Müslim Uyrukları Üzerine Etkileri”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, TTK, Ankara, 1994, s. 339-353.
• SÖNMEZ, Ali, “Zaptiye Teşkilatının Düzenlenmesi (1840–1869)”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, cilt 25 sayı: 39, s. 199-219.
• TARCAN, Mehmet, “Fransa‟da Valilik Müessesesi”, İdare Dergisi, sayı: 357, Şubat 1977, s.110-125.
• TUNALI, Ayten Can, Tanzimat Döneminde Osmanlı Kara Ordusunda Yapılanma (1839-1876), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2003.
• TÜRKMEN, Zekeriya, ¨Müşir¨, DİA, c. 32, İstanbul 2006, s. 160-161.
• TORUN, Fatih Sadık, ¨Osmanlı Taşra İdaresinin Yeniden Yapılanma Süreci¨, Karadeniz Araştırmaları, Kış 2012, sayı 32, s. 81-97.
• UZUN, Ahmet, Tanzimat ve Sosyal Direnişler, Eren Yayınları, İstanbul 2002.
• ÜNVER, A. Süheyl, “Resmine Göre Tanzimat-ı Hayriye İlânı Merasimi”, Belleten, C. XXVIII/112, Ekim 1964, s. 701-704.
• ÜNVER, Metin, “Tanzimat Taşrasının İstanbul Buluşması: İmar Meclislerinin Kuruluşu Süreci, Eskiçağ’dan Günümüze Yönetim Anlayışı ve Kurumlar, ed. Feridun M. Emecen, İstanbul 2009, s. 119 - 160.
• ______, Tanzimat’ın Midilli Adası’nda Tatbiki, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• YAL INKAYA, Mehmet Alaaddin, “The Provincial Reforms of the Early Tanzimat Period as Implemented in the Kaza of Avrethisarı”, OTAM, s. 6, 1995, s. 343-385.
• YAMAN, Talât Mümtaz, Osmanlı İmparatorluğu Mülkî İdaresinde Avrupalılaşma Hakkında Bir Kalem Tecrübesi, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1940.
• YILDIRIM, M. Reşat, 1864 Vilâyet Nizamnamesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Lisans Tezi, İstanbul 1977.
• WALİNE, Mareel, Fransız İdare Hukukunda Vilayet, (çev. V. Tönük) İdare Dergisi, sayı: 170, Eylül-Ekim 1944, s.113-131.