Batılı Seyyahların İzleniminden Hamamlar

Year 2021, Volume: 31 Issue: 1, 301 - 322, 23.06.2021

Gülşen Sezen

Abstract

Batılı gezginlerin seyahatnameleri okunduğunda birtakım ortak konular işlendiği görülür. Bunlardan biri hamam kültürüdür. En çok merak edilen mekânların başında gelen hamamlar makalemizin konusu olup Batılı seyyahların hamamlara karşı nasıl bir yaklaşım sergilediği, hamam deneyimi öncesindeki düşünceleri ve hamamda yıkandıktan sonraki izlenimleri arasındaki fark, bir kültür ve yaşam biçimi olarak hamama dair en çok nelerin dikkat çektiği gibi meseleler irdelenmiştir. Bu manada Lady Montagu, Feldmareşal Helmuth Karl Bernhard von Moltke, Guillaume Martin, William Alexander Kinglake, Duran de Fontmagne, Alexander Puşkin, Gérard de Nerval, Lady Hornby ve Edmundo de Amicis’in seyahat yazılarındaki görüşlerden faydalanılmış ve bunun için tarama yöntemi kullanılmıştır. Hamamın tarihi gelişimi, hamamın bölümleri, kullanım amaçları gibi konulara dair kısa bilgiler verilerek Batı ve Doğu dünyasının hamam algısındaki farklar ve benzerlikler gösterilmek istenmiştir. 19. yüzyıl Batılı seyyahların gözünden aktarılan seyahatnamelerden hareketle hamam kültürüyle alakalı olarak hamamın fiziki yapısı, vücuda tesiri, işletmenin çalışma prensipleri, giyim kuşam, yeme içme adetleri, hamamda şiir okunması ve şarkı söylenmesi, hamam teçhizatı ve yıkanma sırasında kullanılan eşyaların ayrıntısı, yolculuk ve hamam bağlantısı, serinlemek veya ısınmak için hamamın kullanılması, cariyeler ve gelinlerin hamama götürülmesi, hamamın sosyal yaşamdaki yeri ve kadınlar için önemi gibi konulara dair ulaşılan sonuçlar ortaya konmuştur.

Keywords

Batılı seyyahlar, Hamam, Kültür, Su, Seyahatname, 19. yüzyıl

Supporting Institution

Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından desteklenmiştir.

Project Number

50103

Turkish Baths Through the Eyes of Western Travelers

Abstract

When reading western travel guides, exotic delights are commonly featured to attract tourism. One such delight is the Turkish bath (hammam), the subject of this study. To determine how western travelers approach and perceive their experience with Turkish baths, we examined their approach, before and after opinions on the bath experience, and what attracted them to partake in this cultural and lifestyle pleasure. We studied and scanned the travel writings of Lady Montagu, Feldmarshal Helmuth Karl Bernhard von Moltke, Guillaume Martin, William Alexander Kinglake, Duran de Fontmagne, Alexander Pushkin, Gérard de Nerval, Lady Hornby, and Edmundo de Amicis. We explored references and provide information on the use and purpose of baths, including architectural structure and history in the introduction. We compare differences and similarities between western and eastern impressions. We reveal inferences in conclusions, such as Turkish bath’s physical structure, bath effect on the body, principles of management, clothes, catering traditions, poems, song, detail of bath equipment and goods used in the bath, the connection of traveling and baths, bathhouses for cooling or warming, traditional rites; such as taking the female slave and bride into baths, place of Turkish baths in social life, and the importance of bathing to women.

Keywords

Western Travelers, Turkish Bath, Culture, Water, Travel Books, 19th century

Project Number

50103

References

• Akşit, Elif Ekin. “Kadınların Hamamı ve Dönüşümü.” In Cins Cins Mekân, edited by Ayten Alkan, 152-6. İstanbul: Varlık Yayınları, 2009.
• Amicis, Edmondo De. İstanbul. 2. Translated by S. Tezcan-Yanar. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2009.
• Bal, Ali Asker. „Oryantalist Resimde Bedenin Kolonileştirilmesi Bağlamında Türk.“ ACTA TURCICA Tematik Türkoloji Dergisi 2, no. II (2010): 13-23.
• Berger, Albrecht. „Bizans Çağında Hamamlar.“ In Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü, edited by Nina Ergin, 71. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Beşevliyev, Veselin İvanov. “Proto-Bulgar Dini.” Edited by M. Türker Acaroğlu (Çev.). Belleten (TTK Yayınları) 9, no. 34 (Nisan 1945): 249-53.
• Bilic, Thomislav. “The Myth of Alpheus and Arethusa and Open-Sea Voyages on the Mediterranean: Stellar Navigation in the Antiquity.” The International Journal of Nautical Archaeology 1, no. 38 (2009): 116-32.
• Blake, Stephen P. “Babüri Hindistan’da ve Safevi İran’da Hamamlar: İki.” In Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü, by Nina Ergin (Ed.), 317-26. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Dankoff, Robert. Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi Işığında Osmanlı Toplum Hayatı. Vol. 10, in Türkler Ansiklopedisi, translated by Nasuh Uslu, 268-91. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Demirağ, Dilaver. “Su Medeniyeti.” Z Dergisi (Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları), Güz 2017/2: 100-7.
• Duerr, Hans Peter. Çıplaklık ve Utanç. Translated by Tarhan Onur. Ankara: Dost Kitabevi, 1999. Emiroğlu, Kudret. Gündelik Hayatımızın Tarihi. 5. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Ergin, Nina, ed. Anadolu Medeniyetlerinde Hamam. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Ergüven, Emre, ed. Mitoloji. 6. İstanbul: NTV Yayınları, 2015.
• Ertuğrul, Alidost. “Hamam Yapıları ve Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür 7, no. 13 (2009): 241-66.
• Etimoloji Türkçe. 2020. http://www.etimolojiturkce.com/kelime/hamam (accessed 09 27, 2015).
• Etimoloji Türkçe. 2020. http://www.etimolojiturkce.com/kelime/humma (accessed 09 27, 2015).
• Eyice, Semavi. Babıali. Vol. 4, in DİA, 387. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Faroqhi, Suraiya. “The Life Story of an Urban Saint in the Ottoman Empire: Piri Baba of Merzifon.” Tarih Dergisi, no. 32 (1979): 653-78.
• Fontmagne, Durand de. Kırım Harbi Sonrasında İstanbul. Translated by Gülçiçek Soytürk. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, 1977.
• Gök, Mesut. „Su ve Temizlik.“ Z Dergisi, Güz 2017/2: 112. Hornby, Lady. Kırım Savaşı Sırasında İstanbul. Translated by K. Işık. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007.
• Hot, İnci. “Çağ Avrupa’sında Salgınlar.” SD Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi 23 (2012): 92-5.
• Kahraman, Seyit Ali. “Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde Üç Başşehrin Suları.” Z Dergisi, Güz 2017/2: 170-9.
• Kinglake, Alexander. Doğu Hasreti. Translated by A. E. Uysal. Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
• Kolektif. Eski Hamam, Eski Tas. İstanbul: YKY, 2009.
• Krummen, Eveline, and Donald. A. Russel. “Epithalamium.” The Oxford Classical Dictionary. Edited by Simon Hornbloewer and Anthony Spawforth. Oxford: Oxford University Press, 1996.
• Kuruçay, Akif. İstanbul›un 100 Hamamı. İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Yayınları, 2012.
• Martin, Guillaume. İstanbul›a Seyahat. İstanbul: İstiklal Kitabevi, 2007.
• Meier, Astrid. “Yerelötesi Bir Olgu Olarak Yıkanmak.” In Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü, edited by Nina Ergin, 211-41. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Milton, John. Paradise Lost. Edited by J. Leonard. USA: Penguin Classics, 2003.
• Milton, John. Yitirilen Cennet. Çev. Yiğit Yavuz. İstanbul: İthaki Yayınları, 2021.
• Moltke, Feldmareşal Helmuth von. Türkiye Mektupları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1969.
• Montagu, Lady. Türkiye Mektupları 1717-1718. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, t.y. More, Thomas. Ütopya. 2. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2000.
• Murray, Peter J. Encyclopedia Britannica. 1998-2020. https://www.britannica.com/biography/Giotto-di-Bondone (accessed 07 17, 2018).
• Nerval, Gerard De. Doğuya Seyahat. 3. Translated by Selahattin Hilav. İstanbul: YKY, 2012.
• Online Etymology Dictionary. 2020. https://www.etymonline.com/word/gymnasium (accessed 08 02, 2020).
• Puşkin, Alexander. Erzurum Yolculuğu. 4. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014. Reese, Gustave. Music in the Renaissance. W. W. Norton & Company, Inc., 1954.
• Renda, Günsel. „Ressam Gözüyle Osmanlı Hamamı.“ In Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü, edited by Nina Ergin, 381-2. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Sadiqi, Fatima. Women, Gender and Language in Morocco. Leiden: Brill Academis Publishers, 2003. Said, Edward W. Şarkiyatçılık: Batının Şark Anlayışları. Translated by B. Ülner. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Sami, Kamuran. “Halk Kültürü Bağlamında Kahvehanelerin Toplumsal ve Mekânsal Dönüşümleri: Diyarbakır Kent Örneği.” Milli Folklor, no. 85 (2010): 159-72.
• Sezen, Gülşen. “Klasik Türk Şiirinde Su.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2020. Tez, Zeki. Gündelik Yaşam ve Eğlencenin Kültürel Tarihi. İstanbul: Doruk Yayınları, 2009.
• Tezcan, Nuran. „1814’ten 2011’e Seyahatname Araştırmalarının Tarihçesi.“ In Evliya Çelebi, edited by Nuran Tezcan and Semih Tezcan, 78-115. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2011.
• Tohme, Lara. “Balneum ile Hamam Arasında: Emevi Suriyesi’nde Hamam Kompleksleri.” In Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü, edited by Nina Ergin, 92. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Topçu, Ercan. „Erkekler Hamamı ve Gelin Hamamı.“ Z Dergisi, Güz 2017/2: 183-4.
• Türkan, Kadriye. „Türk Masallarında Mimari: Hamam ve İşlevleri.“ Milli Folklor, no. 84 (2009): 162-74.
• Uzun, Mustafa, and Nurettin Albayrak. Hamam. Vol. 15, in DİA, 430. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Wethey, Harold E. Encyclopedia Britannica. 1998-2019. https://www.britannica.com/biography/Titian (accessed 07 2018, 17).
• Yegül, Fikret K. “Anadolu Hamam Kültürü: Bin Işık Huzmesi, Bin Ilık Parmak.” In Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü, edited by Nina Ergin, 16-66. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Yegül, Fikret K. “Anadolu ve Su Kültürü: Türk Hamamları ve Yıkanma Geleneğinin Kökleri ve Geleceği.” Anadolu/Anatolia, no. 35 (2009): 99-118.
• Yegül, Fikret K. “Anadolu’da Hamam Kültürünün Evrimi.” Z Dergisi, Güz 2017/2: 162-9.