Tanzimat ve Servet-i Fünûn Dönemi Türk Romanında Kıyametvari Bir Son Olarak Ölüm

Year 2023, Volume: 33 Issue: 2, 479 - 494, 29.12.2023

Esengül Sağlam Can

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1294420

Abstract

Geçmişten bugüne, kurgusal anlatıların kapanışları ele alındığında, kurmacanın ve hayatın son noktaları arasında taklidî bir ilişki olduğu görülmektedir. Kurmacanın sınırları dâhilinde insan hayatını temsil eden roman türü de anlatının bitirilmesi hususunda hayata öykünmektedir. Bundan dolayı sona uygun metaforik bir durum olan ve mefhumun doğasına uygun olarak bilhassa anlatı kapanışlarında önem kazanan ölümün, nasıl ve hangi işlevlerle roman sonlarında yer bulduğu dikkate değer bir konu olarak öne çıkmaktadır. Roman sanatında ölüm, kahramanların maceralarını mutlak bir şekilde sonlandırma, ölümün şekli, ölümün algılanışı ve ölenin kimliği noktasında ortaya çıkan farklılıklardan dolayı geniş anlatım ve anlamlandırma imkânları sağlama işlevleriyle yazarların en çok başvurdukları kapanış temalarından biri olmuştur. Bu noktada, insanın varoluşunu bir başlangıç ve son ile ilişkilendirme ihtiyacını inceleyerek teorisini, gerçeklik ve kurgu, zaman ve hafıza, yaratılış (genesis) ve kıyamet (apokalips) arasındaki ilişkiler üzerine inşa eden Frank Kermode, ölüm ile kurgu arasındaki bağlantının çözümlenmesinde araştırmacılara farklı bakış açıları sunmaktadır. Bu çalışmada; kurgu, zaman ve dünyanın sonu arasındaki dinamikleri inceleyen Kermode’un görüşlerinden hareketle Tanzimat ve Servet-i Fünûn dönemi Türk romanında ölüm bir kıyamet teması olarak ele alınmıştır. Okura “bir son duygusu” verme ve “küçük bir kıyamet” yaşayan kahramanın bireysel yıkımını vurgulama işlevleriyle roman sonlarında yer alan ölüm mefhumunun süreç içerisindeki değişimi, romanın modernizasyonu çerçevesinde açıklanmaya çalışılmıştır.

Keywords

Yaratılış, Kıyamet, Ölüm, Frank Kermode, Türk Romanı

Death as an Apocalyptic End in the Turkish Novel of Tanzimat and Servet-i Fünûn Periods

Abstract

Considering the closure of fictional narratives from the past to the present, there is a mimetic relationship between the final points of fiction and life. The genre of the novel, which represents human life within the fictional limits, imitates life in terms of the conclusion of the narrative. Therefore, the function and characterisation of death, a convenient metaphor for the end by its nature, becomes particularly significant for narrative closures. In the art of fiction, death is a common theme that authors use for bringing the protagonists’ adventures to an absolute conclusion, offering a wide range of expression, and interpreting through the different types and perceptions of death and the identity of the dead. Frank Kermode examines the human’s need to associate his existence with a beginning and an end, and then builds his theory on the connections between reality and fiction, time and memory, genesis and apocalypse. The study stands out as a work that offers researchers different perspectives on the analysis of death and fiction. Based on Kermode’s analysis of the fiction, time and apocalypse, this study examines the phenomenon of death as an apocalyptic theme in the Turkish novels of the Tanzimat and Servet-i Fünûn periods. The transformation of the death in the process, which takes place at the end of the novel with the functions of providing “the sense of an ending” to the reader and emphasising the individual destruction of the protagonist who experiences a “micro-apocalypse”, is explained within the framework of the modernisation of the novel.

Keywords

Genesis, Apocalypse, Death, Frank Kermode, Turkish Novel

References

• “Deus ex machina.” Encyclnpıedia Britannica, Erişim 29 Ağustos 2023. https://www.britannica.com/art/ deus-ex-machina google scholar
• “Genesis/Revelation.” King James Bible, Erişim 29 Ağustos 2023. https://thekingsbible.com/ google scholar
• Ahmet Midhat Efendi. Hasan Mellâh yahut Sır İçinde Esrar. Hazırlayan Ali Şükrü Çoruk. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000. google scholar
• Ahmet Midhat Efendi. Yeryüzünde Bir Melek. Hazırlayan Nuri Sağlam. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000. google scholar
• Ahmet Midhat Efendi. Dürdane Hanım. Hazırlayan M. Fatih Andı. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000. google scholar
• Ahmet Midhat Efendi. Jön Türk. Hazırlayan Kâzım Yetiş. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2003. google scholar
• Antakyalıoğlu, Zekiye. Roman Kuramına Giriş. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013. google scholar
• Antakyalıoğlu, Zekiye. “The Sense of an Ending: Frank Kermode and Julian Barnes”. In English Studies: New Perspectives, Editör Mehmet Ali Çelikel & Baysar Tanıyan. UK: Cambridge Scholars Publishing (2015): 327-335. google scholar
• Aries, Philippe. Batı’da Ölümün Tarihi. Çeviren Işın Gürbüz. İstanbul: Everest Yayınları, 2015. google scholar
• Aristoteles. Poetika. Çeviren İsmail Tunalı. 18. bs. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2009. google scholar
• Aristoteles. Retorik. Çeviren Mehmet H. Doğan. 14. bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016. google scholar
• Eagleton, Terry. Edebiyat Nasıl Okunur? Çeviren Elif Ersavcı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016. google scholar
• Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. Çeviren Sema Rifat. 2. bs. İstanbul: OM Yayınevi, 2001. google scholar
• Evin, Ahmet Ö. Türk Romanının Kökenleri ve Gelişimi. Çeviren Osman Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2004. google scholar
• Kermode, Frank. The Sense of an Ending. New York: Oxford University Press, 2000. google scholar
• Lukâcs, Georg. Roman Kuramı. Çeviren Cem Soydemir. İstanbul: Metis Yayınları, 2003. google scholar
• Mehmed Rauf. Eylül. Hazırlayan Mustafa Çevikdoğan. 2. bs. İstanbul: Can Yayınları, 2019. google scholar
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. 21. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009. google scholar
• Nabizâde Nâzım. Zehra. Hazırlayan Hüseyin Alacatlı. 2. bs. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005. google scholar
• Namık Kemal. İntibah. Hazırlayan Yakup Çelik. 8. bs. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009. google scholar
• Namık Kemal. Cezmi. Hazırlayan Orhan Oğuz. İstanbul: Özgür Yayınları, 2010. google scholar
• Parla, Jale. Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanın Epistemolojik Temelleri. 7. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009. google scholar
• Parla, Jale. Don Kişot’tan Bugüne Roman. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013. google scholar
• Samipaşazâde Sezâi. Sergüzeşt. Hazırlayan Tacettin Şimşek. 9. bs. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011. google scholar
• Şemsettin Sami. Taaşşuk-ı Tal’at ve Fitnat. Hazırlayan Yakup Çelik. 6. bs. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009. google scholar
• Uşaklıgil, Halid Ziya. Aşk-ı Memnu. 5. bs. İstanbul: Can Yayınları, 2020. google scholar
• Uşaklıgil, Halid Ziya. Bir Ölünün Defteri. 2. bs. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018. google scholar
• Uşaklıgil, Halid Ziya. Ferdi ve Şürekâsı. İstanbul: Can Yayınları, 2016. google scholar
• Uşaklıgil, Halid Ziya. Kırık Hayatlar. 2. bs. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019. google scholar
• Uşaklıgil, Halid Ziya. Mai ve Siyah. 6. bs. İstanbul: Can Yayınları, 2019. google scholar