Lehçenin Söz Varlığındaki Türkçe Kökenli veya Türkçe Aracılığıyla Ödünçlenen Sözcüklerin Sınıflandırılması

Year 2024, Volume: 34 Issue: 2, 557 - 584, 13.01.2025

Emrah Gaznevi

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1480894

Abstract

Diller arası ödünçleme, bir dilin başka bir dilden sözcük veya dil yapısı ödünç almasıdır. Bu süreç kültürel, ticari, teknolojik, edebi, bilimsel ve tarihsel gibi çeşitli etkileşimler sonucunda gerçekleşir. Bir dil, yeni bir nesneyi, fikri veya kültürel unsuru ifade etmek için başka bir dilden sözcük veya terimler alabilir ve böylece dilin söz varlığı zenginleşir, çeşitlilik artar ve ifade olanakları genişler. Dilin evrimi ve bu tür sözcük alışverişleri, dillerin dinamik doğasını ve kültürel iletişimin önemini ortaya koymaktadır. Lehçe de tarih boyunca Türklerle veya Türk topluluklarıyla olan etkileşimler sonucu birçok Türkçe kökenli sözcüğü bünyesine katmıştır. Söz konusu Türkçe kökenli sözcüklerin varlığı, özellikle başta Tatarlar ve Osmanlı İmparatorluğu olmak üzere Türkçe konuşan topluluklarla uzun süreli siyasi, askeri ve ticari etkileşimlerin bir sonucudur. Bu nedenle bu çalışmada Lehçede yer alan Türkçe kökenli sözcükler ile Türkçe aracılığıyla geçen alıntı sözcüklerin sınıflandırılması ve bu sözcüklerin Polonya kültürü ve dili üzerindeki etkileri ele alınmaktadır. Aynı zamanda Polonya’nın Türk kültürü ve dilleriyle tarihsel ilişkileri göz önünde bulundurulduğunda kökeni Türk dillerine dayanan sözcüklerin Lehçeye nasıl ve hangi dönemlerde geçtiği ve bu sözcüklerin uğradığı anlam ve kullanım değişiklikleri de incelenmiştir. Bu ödünçlemeler farklı bir kültürel mirası ve sınırları genişletilmiş dilsel ifadeleri yansıtarak Lehçenin söz varlığını zenginleştirmiştir. Çalışma, Proto-Türkçe döneminden modern zamanlara dek bu ödünçlemeleri kullanım alanlarına göre ayırarak evrimlerini ortaya koymakta ve bu sözcüklerin Lehçedeki anlamsal ve fonetik uyarlamalarını vurgulamaktadır.

Keywords

Ödünçleme, Lehçe, Türkçe ve Türk Dilleri, Dillerarası Etkileşim

Classification of Turkic (and via Turkic) Loanwords in the Polish Vocabulary

Abstract

Interlingual borrowing is the process by which a language borrows words or structures from another language. This process occurs as a result of various interactions such as cultural, commercial, technological, literary, scientific, and historical. Any language can borrow words or terms from another language to refer to a new object, idea, or cultural element. This contributes to enriching the vocabulary of a language, increases its diversity, and expanding its possibilities of expression. The evolution of language and such lexical exchanges reveal the dynamic nature of languages and the importance of cultural communication. The Polish language has also borrowed many words of Turkish origin as a result of interactions with Turks or Turkish communities throughout history. The presence of these words of Turkish origin is a result of long-term political, military, and commercial relations with Turkish-speaking communities, especially the Tatars and the Ottoman Empire. For this reason, this paper focuses on the classification of words of Turkish origin in Polish and loanwords that passed through Turkish and their impact on Polish culture and language. At the same time, taking into account Poland’s historical relations with Turkish culture and languages, this study also analyzes how and in which periods words originating from Turkish languages were included in Polish and the differences in meaning and usage of these words have undergone. These borrowings enriched the Polish vocabulary by reflecting a different cultural heritage and linguistic expressions. This paper reveals the evolution of these borrowings from Proto-Turkic to modern times by classifying them according to their usage and highlighting their semantic and phonetic adaptations in Polish.

Keywords

Borrowing, Polish, Turkish and Turkic Languages, Interlingual Interaction

References

• Akalın, Şükrü Halûk et al., Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011. google scholar
• Arct, Michal. Slownik wyrazöw obcych. Warszawa: Ksiçgarnia Michala Arcta, 1918. google scholar
• Aydın, Mehmet. Dilbilim El Kitabı - Temel Kavramlar ve Konular. İstanbul: Akademik Kitaplar, 2014. google scholar
• Borys, Wieslaw. Slownik etymologiczny jçzykapolskiego. Krak6w: Wydawnictwo Literackie, 2005. google scholar
• Budu, Mariana. “Türkçeden Rusçaya Geçen Kelimelerin Fono-Morfo-Semantik Başkalaşması”, Yeni Türkiye Dergisi Türk Dili Özel Sayısı 2 (2018): 267-282. google scholar
• Falowski, Adam. “Ile jest slöw pochodzenia ukrainskiego we wspölczesnej polszczyznie ogolnej?”, LingVaria 18/1(35) (2023): 63-72. google scholar
• Haugen, Einar. “The Analysis of Linguistic Borrowing”, Language 26/2 (1950): 210-231. google scholar
• Kanar, Mehmet. Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2011. google scholar
• Karaağaç, Günay. Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018. google scholar
• Karaağaç, Günay. Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008. google scholar
• Kerimoğlu, Caner. Genel Dilbilime Giriş. Ankara: Pegem Akademi, 2017. google scholar
• Kopalinski, Wladyslaw. Podrçczny slownik wyrazöw obcych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1999. google scholar
• Kopalinski, Wladyslaw. Slownik wyrazow obcych i zwrotöw obcojçzycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988. google scholar
• Kopalinski, Wladyslaw. Slownik wyrazöw obcych i zwrotöw obcojçzycznych z almanachem. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2007. google scholar
• Kurylowicz, Beata. “Cechy wschodnioslowianskie w polskich zrödlach rçkopismiennych z Podlasia drugiej polowy XVI wieku. Przyczynek do dziejow kontaktöw polsko-ruskich” Miçdzynarodowa Konferencja Naukowa ‘Jçzyki ruskie w rozwoju historycznym i kontaktach z polszczyznq’, Edited by Lilia Citko (Bialystok: Wydawnictwo Prymat, 2018): 157-178. google scholar
• Lessing, Ferdinand D. Moğolca-Türkçe Sözlük. Translated by Günay Karaağaç. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003. google scholar
• Majtczak, Tomasz, Bozena Sieradzka-Baziur and Dorota Mika. “O zapozyczeniach turkijskich w jçzyku polskim”, Roczniki Humanistyczne 61/6 (2013): 93-107. google scholar
• Markowski, Andrzej and Radoslaw Pawelec. Wielki slownik wyrazow obcych i trudnych. Krak6w: Wydawnictwo Wilga, 2001. google scholar
• Moklicya, Andrij Volodimirovic. Leksikologiyasucasnoyipol's'koyi movi: Navcal'no-metodicni materiali do kursu vidannya druge. Luc'k: SNU imeni Lesi Ukrayinki, 2018. google scholar
• Öztürk, Abdulkadir, Yıldız, Hüseyin Yıldız and Işıl Arslan. “Karaycadaki Alıntı Kelimelere Katkılar”, Türkoloji 107 (2021): 19-30. google scholar
• Öztürk, Abdulkadir. “Karaycadaki Alıntı Kelimeler”. Gazi Türkiyat 16 (2015): 143-164. google scholar
• Skudrzykowa, Aldona. “Dobry zwyczaj - Zapozyczaj?”. Postscriptum 2-3/42-43 (2002): 29-33. google scholar
• Sobol, Elzbieta. Slownik wyrazöw obcych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. google scholar
• Stachowski, Stanislaw. Slownik historyczno-etymologiczny turcyzmöw w jçzyku polskim. Krak6w: Ksiçgarnia Akademicka, 2014. google scholar
• Stachowski, Stanislaw. Slownik historyczny turcyzmöw w jçzyku polskim. Krak6w: Ksiçgarnia Akademicka, 2007. google scholar
• Szymczak, Mieczyslaw (Edited by). Slownik jçzyka polskiego I-III. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna,1988-1989. google scholar
• Tokarski, Jan (Edited by). Slownik wyrazöw obcych. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972. google scholar
• Walczak, Bogdan. Zarys dziejöw jçzyka polskiego. Wroclaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Wroclawskiego, 1999. google scholar
• Wisniakowska, Lidia. Slownik wyrazöw obcych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. google scholar Türk Dil Kurumu Sözlükleri. “Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü”. Accessed May 6, 2024. https:// sozluk.gov.tr/ google scholar
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. “Tarama Sözlüğü”. Accessed May 6, 2024. https://sozluk.gov.tr/. google scholar