Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Kurmaca Dünyasının İlk Kaynakları yahut Hüseyin Rahmi Natüralizmi Benimseyebildi mi?

Year 2024, Volume: 34 Issue: 2, 787 - 818, 13.01.2025

Özgür İldeş

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1551022

Abstract

Hüseyin Rahmi Gürpınar (1864-1944), Türk romanının erken dönemine damgasını vuran isimden birisidir. Onun roman yazmaya başladığı 1880’lerin sonu, Türk edebiyatında eski-yeni karşıtlığında edebî tartışmaların alevlendiği ve romantizmin sönmeye başlayarak yerini realizm/ natüralizm akımlarına bırakmaya başladığı senelerdir. Bu tartışmalardan birisi, Beşir Fuad (1852?-1887) ile Menemenlizâde Mehmed Tâhir Efendi (1862-1903) arasında romantizm-realizm konusunda yaşanır. Hüseyin Rahmi, ilk romanı Âyine/ Şık’ı (1889) daha kaleme almadan, Beşir Fuad’ın etkisiyle kendisini bu tartışmaların içinde bulur ve tercihini realizm/ natüralizmden yana kullanır. Bu tercihi çerçevesinde, Beşir Fuad’ı ve dolayısıyla realizm/natüralizm ekollerini desteklemek maksadıyla, Menemenlizâde Mehmed Tâhir Efendi’nin romantizm etkisinde kaleme aldığı Bir Sergüzeşt isimli romanını şiddetli bir biçimde eleştiren İstiğrâk-ı Seherî isimli bir piyes tefrika eder. İşte bu eser, Hüseyin Rahmi’nin bütün kurmaca eserlerindeki realist-natüralist anlayışını ilk defa detaylıca anlattığı eser olarak önemlidir. Bu yazıda,İstiğrâk-ı Seherî'de yazarın romantizme karşı realizmi nasıl savunduğu detaylıca ele alınmıştır. Onun ilk romanlarını yazdığı 1890’lar, Servet-i Fünûn topluluğunun edebiyatımızı yönlendirdiği ve realizm-natüralizm ekollerini eserlerinde savundukları dönemdir. Aynı ekolleri savunan Hüseyin Rahmi’nin onlardan nasıl ayrıştığını ve neden uzak durmayı tercih ederek kendi çizgisinde özgün edebî faaliyetini sürdürdüğü bu durumda incelenmesi gereken önemli bir konu olacaktır. Burada ulaşılan sonuç, Hüseyin Rahmi’nin Servet-i Fünûn yazarlarından farklı toplumsal tabakalara hitap ettiği gerçeğidir. Hüseyin Rahmi, toplum tabakalarının süfli manzaralarını realist/natüralist ekolün prensip edindiği şekilde, bütün gerçekliği ve objektifliği ile yansıtmayı hedeflemiştir. Böylece Hüseyin Rahmi, farklı bir realizm/natüralizm çizgisini takip etmiştir. Bu yazıda, Hüseyin Rahmi’nin kurmaca dünyasının en erken dönem kaynakları ve onun realizm/natüralizm anlayışı, gerek doğrudan romanları gerekse değişik dönemlerde kaleme alınan öğretici metinlerinde söylediklerine dayanarak incelenmeye çalışılmıştır.

Keywords

Hüseyin Rahmi, Natüralizm, Realizm, Beşir Fuad, İstiğrâk-ı Seherî

The Primary Sources of Hüseyin Rahmi Gürpınar’s Fictional World, or Was Hüseyin Rahmi Able to Embrace Naturalism?

Abstract

Hüseyin Rahmi Gürpınar (1864–1944) stands as one of the most prominent figures of the early Turkish novel. The late 1880s, when he began his literary career, marked a period of intense literary debates in Turkish literature, driven by the clash between traditional and modern approaches. These years also witnessed the decline of Romanticism, gradually giving way to the emergence of Realism and Naturalism. Among these debates, a significant exchange took place between Beşir Fuad (c. 1852–1887) and Menemenlizâde Mehmed Tahir Efendi (1862–1903) over the merits of Romanticism and Realism. Before penning his first novel, Şık (1889), Hüseyin Rahmi found himself involved in these debates under the influence of Beşir Fuad. Aligning himself with the principles of Realism and Naturalism, Hüseyin Rahmi actively supported Beşir Fuad’s views. In this context, he harshly criticized Menemenlizâde Mehmed Tahir Efendi’s Romantic novel Bir Sergüzeşt through a serialized play titled İstiğrâk-ı Seherî. This work holds particular significance as the first text in which Hüseyin Rahmi elaborates on his realist-naturalist perspective. This article explores Hüseyin Rahmi’s defense of Realism against Romanticism in İstiğrâk-ı Seherî. The 1890s, when he wrote his first novels, were dominated by the Servet-i Fünûn movement, which also adhered to the principles of Realism and Naturalism. However, Hüseyin Rahmi distinguished himself from the Servet-i Fünûn writers, choosing instead to follow his own unique literary path. This divergence raises important questions about the nature of his Realist and Naturalist vision, particularly his focus on depicting the lower strata of society. Unlike Servet-i Fünûn authors, who primarily addressed the concerns of the upper and educated classes, Hüseyin Rahmi aimed to portray the grim realities of various social layers with unflinching objectivity, in line with the principles of Realism and Naturalism. This approach led him to develop a distinct style within these literary movements. This study examines the earliest sources of Hüseyin Rahmi’s fictional world and his understanding of Realism and Naturalism by drawing on both his novels and his instructional writings from different periods.

Keywords

Hüseyin Rahmi, Naturalism, Realism, Beşir Fuad, İstiğrâk-ı Seherî

References

• Adıvar, Halide Edip. “Hüseyin Rahmi’nin Eserleri Karşısında”, Yeditepe 100/8 (1964): 6-7. google scholar
• Beşir Fuad. “Gayret’in 3, 4, 5, 6 Numerolu Nüshâlarında Münderic ‘Victor Hugo’ Ünvânlı Makale-i İntikadiyyeye Mukabele”, Saadet, 26 Temmuz 1886/24 Şevval 1303. google scholar
• __________Şiir ve Hakikat. Editor Handan İnci. İstanbul: YKY, 2019. google scholar
• __________ Victor Hugo. İstanbul: Mihran Matbaası, 1302. google scholar
• Boratav, Pertev Naili. “Hüseyin Rahmi’nin Romancılığı”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi III/ 2 (1945): 205-212. google scholar
• Göçgün, Önder. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanları ve Romanlarında Şahıslar Kadrosu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993. google scholar
• Hikmet Feridun. “Nasıl Yazıyorsunuz?”, Muhit 43 (Mayıs 1932): 59-60. google scholar
• Hüseyin Rahmi. “Guy de Maupassant”. Tercümân-ı Hakîkat, 5 Şubat 1892. google scholar
• __________“Hüseyin Rahmi Bey Berâat Kazandı”. Vakit, 2428, 1 Teşrînevvel 340/1924 Çarşamba. google scholar
• __________“İstiğrak-ı Seherî”. Tercümân-ı Hakîkat, 3 Teşrînisâni 1886. google scholar
• __________“Roman Nasıl Yazılır?”, Hayat Ayna 7 (Haziran 1972): 30. google scholar
• __________ Bir Muâdele-i Sevdâ. Dersaâdet: İkdâm Matbaası, 1315. google scholar
• __________ Cadı Çarpıyor. İstanbul: Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı, 1329. google scholar
• __________ İffet. Dersaâdet: İkdâm Matbaası, 1314. google scholar
• __________“İstiğrâk-ı Seherî”, Tercümân-ı Hakîkat, 4 Teşrîn-i Sânî 1886. google scholar
• __________“İstiğrâk-ı Seherî”, Tercümân-ı Hakîkat, 5 Teşrîn-i Sânî 1886. google scholar
• __________ Mürebbiye. Dersaâdet: İkdâm Matbaası, 1315. google scholar
• __________ Son Arzu. İstanbul: Orhaniye Matbaası, 1338. google scholar
• __________ Şekâvet-i Edebiyye. İstanbul: Matbaaa-i Hayriyye ve Şürekâsı, 1329. google scholar
• __________ Şık. Dersaâdet: Matbaa-i Orhâniyye, 1336. google scholar
• Kenan Hulusi. “Edebiyatımız Hakkında Hüseyin Rahmi Bey Ne Diyor?”, Muhit 19 (1930): 10. google scholar
• Levend, Agâh Sırrı. Hüseyin Rahmi Gürpınar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1964. google scholar
• Mecdi Sadreddin. “Büyük Romancımız Hüseyin Rahmi Bey’de İki Saat”, Yeni Kitap 3 (Temmuz 1927): 20. google scholar
• Menemenlizâde Mehmed Tâhir Efendi. “Bir Sergüzeşt”, Güneş 7 (1884): 291-303; 8 (1884): 337- 349; 9 (1884): 387-390; 11(1884): 483-491. google scholar
• __________“Fünun ve Edebiyat Mebâhis-i Edebiyat”, Mîzan 4, 11 Teşrîn-i Sâni 1886. google scholar
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları, 1997. google scholar
• Mutluay, Rauf. “Konuları ve Kişileriyle Hüseyin Rahmi Gürpınar”, Papirüs 33 (1969): 9-10. google scholar
• Nâbizâde Nâzım. “Kaarilerime”, in Karabibik, 3. İstanbul: Asır Kütüphânesi, 1308. google scholar
• Okay, M. Orhan. Beşir Fuad- İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti. İstanbul: Hareket Yayınları, 1969. google scholar
• Salâhaddin Enis. Bataklık Çiçeği. Editor M. Kayahan Özgül. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları, 2012. google scholar
• Sevengil, Refik Ahmet. Hüseyin Rahmi Gürpınar. İstanbul: Hilmi Kitabevi, 1944. google scholar
• Sevinçli, Efdal. Hüseyin Rahmi Gürpınar. İstanbul: Arba Yayınları, 1990. google scholar
• Süleyman Nazif. “Muhâsebe: Son Telgraf’ın Son Davâsı”. Son Telgraf, 6 Rebiü’l-evvel 1345- 5 Teşrîn-i Evvel 1340/1924. google scholar
• Uşşâkî-zâde Hâlid Ziyâ, Hikâye. Kostantiniye: Sahib ve Nâşiri Vatan Kitâbhânesi Sâhibi Ohannes Ferîd, 1307. google scholar
• Yücebaş, Hilmi. Bütün Cepheleriyle Hüseyin Rahmi Gürpınar. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1964. google scholar