Enver Pasha’s Approach to Germany and His Relations with the Germans from a German Perspective under the Shadow of “Enverland” Debates

Year 2025, Issue: 47, 72 - 87, 26.06.2025

Necmettin Alkan

https://doi.org/10.26650/YTA2025-1439865

Abstract

Enver Pasha, who held critical positions such as Minister of War, Chief of the General Staff, and Deputy Commander-in-Chief, remains a controversial figure in Turkish historiography due to his stance toward Germany -Ottoman Empire’s ally during World War I- and his relations with German authorities. This article explores how German sources actually portrayed Enver Pasha’s approach to Germany and examines the origins and intended meaning of the term “Enverland.” The study primarily draws on reports and memoirs of German commanders and diplomats who served during the war. German military and diplomatic figures who worked closely with Enver Pasha consistently describe him as a loyal ally and a committed supporter of the German-Ottoman alliance. They also highlight his patriotism and nationalism. According to these sources, his proGerman stance was driven by his belief that aligning with Germany - whom he expected to win the war - best served the realpolitik interests of the Ottoman state and nation. These firsthand accounts suggest that the prevailing Turkish narrative portraying Enver Pasha’s orientation as naïve Germanophilia should be reconsidered. The study also reveals that the meaning of “Enverland” remains ambiguous in German usage and has been exaggerated and misinterpreted by some circles over time.

Keywords

Enver Pasha , Enverland , Ottoman Empire , Turkish-German Military Alliance , Germany , First World War

“Enverland” Tartışmaları Gölgesinde Almanların Gözüyle Enver Paşa’nın Almanya’ya Yaklaşımı ve Almanlarla İlişkileri

Abstract

Harbiye Nâzırlığı, Erkân-ı Harbiye Reisliği ve Başkomutan Vekilliği gibi önemli görevleri uhdesinde bulunduran Enver Paşa’nın Birinci Dünya Savaşı esnasında Osmanlı’nın müttefiki Almanya’ya yaklaşımı ve Almanlarla olan ilişkileri Türk tarihçiliğinin tartışmalı konuları arasında yer almaktadır. Enver Paşa’nın Almanya’ya yaklaşımının ve Almanlarla ilişkilerinin Alman kaynaklarında gerçekte nasıl anlatıldığı, ayrıca “Enverland” ifadesinin kimler tarafından kullanılmaya başlandığı bu makalede ele alınan konular arasındadır. Çalışmada, savaş yıllarında görev yapan Alman komutanların ve diplomatların raporlarına ve hatıralarına ağırlıklı olarak müracaat edilmiştir. Birinci Dünya Savaşı süresince Enver Paşa ile görev yapan ve kendisini bizzat tanıyan Alman askerî ve diplomatik zevât, onun Almanya’ya dost ve ittifaka sonuna kadar sâdık kaldığını ortak bir kanaat olarak belirtmektedir. Aynı zamanda Paşa’nın vatanperver ve milliyetçi bir komutan olduğunun altı ortak bir kanaat olarak çizilmektedir. Enver Paşa’nın, Almanya yanlısı hareket etmesinin nedenini ise Osmanlı Devleti’nin ve milletinin reel-politik menfaatini, bu savaşı kazanacağına inandığı Almanya’nın yanında görmesiyle açıklamaktadırlar. Birinci ağızdan Almanların bu izahları, Türk tarihçileri arasında hâkim olan Enver Paşa hakkındaki tek taraflı ve duygusal Alman hayranlığı iddialarının ve yorumlarının gözden geçirilmesi gerektiği anlamına gelmektedir. Yine “Enverland” ifadesinin de aslında Almanlar tarafından tam olarak hangi anlamda kullanıldığının ortaya konulamadığı ve bazı çevrelerce bu iddianın bağlamından kopartılarak fazlaca abartılı bir şekilde gündemde tutulduğu bu çalışma kapsamında ortaya çıkan sonuçlardandır.

Keywords

Enver Paşa , Enverland , Osmanlı Devleti , Türk-Alman Askerî İttifakı , Almanya , Birinci Dünya Savaşı

References

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Politische Archiv des Auswartigen Amts (PA/AA) google scholar
• Bundesarchiv Abteilung Militararchiv (BA/MA) google scholar
• Deutsche Tageszeitung google scholar
• Kölnisce Zeitung google scholar
• ALi KemâL, “EnverLand!”, Sabah, S. 10423, 23 Teşrin-i Sânî 1334, s. 1. google scholar
• Alkan, Necmettin, İmparatorluğun Son Savaşı: Osmanlı’nın Birinci Dünya Savaşı’na Girişi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Alkan, Resul, ‘‘Alman Dışişleri Bakanlığı Belgelerinde Türk-Alman İttifakı Yorumları 1925-1926’’, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 45, ss. 38-46. google scholar
• Alkan, Resul, “Alman Belgeleri Işığında Almanya’nın Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Donanmasındaki FaaliyetLeri”, CTAD, S. 34, Güz 2021, ss. 844-857. google scholar
• Arif Cemil, İttihatçı Şeflerin Gurbet Maceraları, yay. Yücel Demirel, Arma Yayınları, İstanbul, 1992. google scholar
• Atay, Falih Rıfkı, Zeytindağı, 3. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1943. google scholar
• Aydemir, Şevket Süreyya: Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, C. 3, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985. google scholar
• Bardakçı, Murat: Enver, Türkiye İş Bankası Kültür YayınLarı, İstanbul, 2015. google scholar
• Böer, İngeborg/Haerkötter, Ruth/Kappert, Petra, Türken in Berlin 1871-1945. Eine Metropole in den Erinnerungen osmanischer und türkischer Zeitzeuge, WaLter de Gruyter, BerLin, 2002. google scholar
• Çolak, Mustafa, Enver Paşa. Osmanlı-Alman ittifakı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2008. google scholar
• Danişmend, İsmaiL Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. 4. Türkiye YayınLarı, İstanbuL, 1955. google scholar
• Ihrig, Stefan, Atatürk in the Nazi Imagination, The Belknap Press of Harward Universtiy Press, London, 2014. google scholar
• Koloğlu, Orhan, Curnalcilikten Teşkilatı Mahsusa’ya, 3. Baskı, Kırmızı Kedi Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
• Koloğlu, Orhan, Prusya'dan Enverland'a ve Günümüze Türk-Alman Tarihi, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2018. google scholar
• Kressenstein, Friedrich Freiherr KreŞ von, Mit den Türken zum Suezkanal, Vorhut Verlag, Berlin, 1938. google scholar
• Kurat, Akdes Nimet, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Türkiye’de Bulunan Alman Generallerinin Raporları, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1966. google scholar
• Ludendorff, Erich, Birinci Dünya Savaşı’nda Gördüklerim ve Yaşadıklarım, çev. Asiye Yıldırım, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul, 2014. google scholar
• Melzig, Herbet, Kamâl Atatürk: Untergang und Aufstieg der Türkei, Societas Verlga, Frankfurt a. Main, 1937. google scholar
• Mühlmann, Carl, Das Deutsch-Türkische Waffenbündniss im Weltkriege, Koehler & Amelang Verlag, Leipzig, 1940. google scholar
• Ortaylı, İlber, Osmanlı imparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998. google scholar
• Sanders, Liman von, Fünf Jahre in der Türkei, A. Scherl Verlag, Berlin, 1920. google scholar
• Seeckt, Hans von, Aus Seinem Leben 1918-1936, yay. Friedrich von Rabenau. V. Hase & Koehler Verlag, Leipzig, 1940. google scholar
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler ittihat ve Terakki Bir Çağın Bir Kuşağın Bir Partinin Tarihi, C. 3, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000. google scholar