II. Abdülhamid Döneminde Mekâtib-i Askeriye-i Bahriye Talimatnâmesi Işığında Mekteb-i Bahriye’de Eğitim ve Öğretim

Year 2024, Issue: 46, 73 - 107, 30.12.2024

Muhammet Sebahattin Kurtaran

https://doi.org/10.26650/YTA2024-1520476

Abstract

Mekteb-i Bahriye, Osmanlı Devleti’nde askerî denizcilik eğitiminin modernleşmesinde ve okul düzeni almasında öncü bir rol oynamıştır. 20. yüzyılın sonuna gelindiğinde, mektep kuruluşundan bu döneme kadar 100 yılı aşkın bir denizcilik eğitimi tecrübesine sahip olmuştur. Mektebin müfredatının, dünyada denizcilik alanında yaşanan teknik gelişmelere uygun olarak hazırlanmasına gayret edilmiş ve bahriye sahasındaki ilerlemelerin takip edilmesine önem verilmiştir. Bu düzende, mektepte yetişmiş olan nitelikli insan gücü başta donanma olmak üzere devletin çeşitli kademelerinde görev yapmıştır. Bu makale ile II. Abdülhamid döneminde, Mekâtib-i Askeriye-i Bahriye Talimatnâmesi çerçevesinde, 19. yüzyıldan 20. yüzyıla geçerken Mekteb-i Bahriye’nin eğitim öğretim düzeni ile idarî işleyişi ele alınmaktadır. Bunun yanı sıra döneme ait arşiv belgeleri ışığında talimatnâmede yer verilen kuralların ne seviyede uygulamaya aktarıldığı incelenmiştir. Ayrıca mektepte görev yapan muallimlerin profilleri, talebelerin geldikleri okullar, Osmanlı coğrafyasında yaşadıkları mahaller, baba meslekleri talimatnâmenin uygulandığı dönem göz önünde bulundurularak, devrin belgelerindeki bilgiler ışığında tespit edilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Mekteb-i Bahriye (Bahriye Mektebi), Askerî Denizcilik Eğitimi, II. Abdülhamid, Osmanlı Bahriyesi, Osmanlı Donanması

Education and Training at the Mekteb-i Bahriye (Naval Academy) During the Reign of Abdülhamid II in Light of the Naval Military Schools Regulations

Abstract

Mekteb-i Bahriye (The Naval Academy) played a pivotal role in the modernization of military maritime education and school organization within the Ottoman Empire. By the late 19th century, the institution had accumulated over a century of experience in maritime education since its establishment. This article examines the educational system and administrative operations of Mekteb-i Bahriye during the reign of Abdülhamid II, spanning the transition from the 19th to the 20th century, within the framework of the Mekâtib-i Askeriye-i Bahriye (Naval Military Schools) Regulation. The study also evaluates the extent to which the rules outlined in these regulations were implemented, based on archival documents from the period. Additionally, the article seeks to analyze the profiles of the teaching staff, the educational backgrounds of the students, their geographic origins within the Ottoman Empire, and the professions of their fathers, drawing on data from contemporary documents to contextualize the era in which the regulations were applied.

Keywords

Mekteb-i Bahriye (Naval Academy), Military Maritime Training, Abdülhamid II, Ottoman Maritime, Ottoman Navy

References

• 1. Arşiv Kaynakları: google scholar
• 1.1. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri google scholar
• Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV) google scholar
• Yıldız Perakende Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK) google scholar
• Zabtiye (ZB) google scholar
• 1.2. Deniz Tarihi Arşivi (DTA)60: google scholar
• Mektepler google scholar
• Muhakemat ve Hukuk Müşavirliği google scholar
• Islahat google scholar
• Sandıklar google scholar
• Tersane google scholar
• 2. Süreli Yayınlar: google scholar
• İkdam google scholar
• 3. Resmî Kaynaklar: google scholar
• Bahriye Salnamesi, 1315 google scholar
• Bahriye Salnamesi, 1317 google scholar
• Bahriye Salnamesi, 1319 google scholar
• 4. Beşiktaş Deniz Müzesi Kütüphanesi: google scholar
• Mekâtib-i Askeriyye-i Bahriyyenin Ders Programlarıyla Umûr-ı Askeriyye ve Tedrisiyye ve Dâhiliyyesi Hakkında Müceddeden Tanzîm Kılınan Talimât, Mekteb-i Bahriyeden, 26 Eylül 1313, Deniz Müzesi Kütüphanesi, Demirbaş no: 823. google scholar
• Mekteb-i Bahriyye-yi Şâhâne ve Tüccar Kapudan Mektebi Şakirdanının İmtihân-ı Umûmî Cedvelidir, 1313. google scholar
• Mekteb-i Bahriye-yi Şâhâne ve Tüccar Kapudan Mektebi Şakirdanının İmtihân-ı Umûmî Cedvelidir, 1317. google scholar
• 5. Araştırma Eserler: google scholar
• Abdülhamid Donanmasında Bir Bahriyeli Donanma Zabiti Emin Yüce’nin Hatıratı, Yayına Hazırlayan: Şakir Batmaz, Timaş Yayıncılık, İstanbul, 2010. google scholar
• Aktepe, Münir: “Çeşme Vakası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c.8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993, s. 288- 289. google scholar
• Amiral Vehbi Ziya Dümer’in Anıları, yay. haz. Osman A. Kaynak, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, İstanbul, 2003. google scholar
• Askerî Tarihimizde Diplomalar (1866-1977), yay. haz. Halûk Perk, MSÜ Merkez Basım ve Yayınevi, İstanbul, 2021. google scholar
• Aydın, Mahir: “Cezayirli Gazi Hasan Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, s. 501-503. google scholar
• Babaoğlu, Resul: Mekteb-i Mülkiye, 1859-1960: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bilimsel ve Kültürel Modernleşmenin Kurumsallaşması, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2020. google scholar
• Beydilli, Kemal: “Mühendishane-i Bahrî-i Hümayûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2020, s. 513514. google scholar
• Beydilli, Kemal: “Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2020, s. 515516. google scholar
• Beydilli, Kemal: “Savaş Eğitiminde Okullaşma (1775-1807)”, Türk Denizcilik Tarihi, C. 2, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul, 2009, s. 275-276. google scholar
• Beydilli, Kemal: Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishâne, Mühendishâne Matbaası ve Kütüphânesi (1776-1826), Eren Yayıncılık, İstanbul, 1995. google scholar
• Bostan, İdris: Osmanlılar ve Deniz, Küre Yayınları, İstanbul, 2007. google scholar
• Çekim, Meryem: Sultan II. Abdülhamid Döneminde Taltifât (1876-1909), Yayımlanmamış google scholar
• Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum, 2023. google scholar
• Çelik, Yüksel: Şeyhü’l Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa II. Mahmud Devrinin Perde Arkası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013. google scholar
• Çoker, Fahri: Bahriye Mektebimiz, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, Ankara, 1973. google scholar
• Deniz Harp Okulu Tarihçesi, t.y. google scholar
• Gencer, Ali İhsan: Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu(1789-1867), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2001. google scholar
• Güçtekin, Nuri: İstanbul’daki Müslim Özel Mektepleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2013. google scholar
• İşârât-ı Umumiye-i Bahriye, mütercimi: Abdülhamid (Mekteb-i Bahriye-i Şahane İşârât-ı Umumiye ve Topçuluk Muallimi), İstanbul, 1309. google scholar
• Kaçar, Mustafa: “Tersâne Mühendishânesi’nden Bahriye Mektebi’ne Mühendishâne-i Bahrî-i Hümayûn”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 9, S. 1-2, s. 54. google scholar
• Kamûs-ı Bahrî Deniz Sözlüğü, der. Süleyman Nutkî, haz. Mustafa Pultar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011, s. 39. google scholar
• Korkmaz, Mehmet: “Bahriye Kütüphanesi”, Z Tematik Dergi, Kütüphane, 2021/5, s. 106-107. google scholar
• Korkmaz, Mehmet: “Bahriye Müze ve Kütüphane İdaresi’nin Kurucu Müdürü Mehmet Hikmet (Salahor) Paşa (1863-1934): Hayatı, Askerî Faaliyetleri ve Eserleri”, Türk Kültürü ve İncelemeleri Dergisi, S. 43, 2020, s. 109-154. google scholar
• Korkmaz, Mehmet: “II. Abdülhamid döneminde Bahriye Mektebi’nde Eğitim Reformuna Yönelik Starcke Paşa’nın Islahat Layihası”, Uluslararası Türk Askerî ve Öğretim Tarihi Sempozyumu Bildirileri 16-17 Eylül 2021, C. II, İstanbul, 2022, s. 155-171. google scholar
• Korkmaz, Mehmet: “Osmanlı Askerî Eğitiminde Modernleşme Çabaları: Kasımpaşa Bahriye Askerî Rüşdiye Mektebi”, Tarih Dergisi, S. 72, 2020/2, s. 115-137. google scholar
• Korkmaz, Mehmet: Bahriye Mektebi’nde Bir Jön Türk Muhiddin Atayiğit’in II. Abdülhamid Dönemi Bahriye Mektebi Hatıraları (1892-1898), Büyüyenay Yayınları, İstanbul, 2023. google scholar
• Korkmaz, Mehmet: Bahriyede Bir Ömür Sultan II. Abdülhamid’in Bahriye Nazırı Hasan Hüsnü Paşa, Selenge Yayınları, İstanbul, 2022. google scholar
• Kurtoğlu, Fevzi: Deniz Mektepleri Tarihçesi (1928-1939), İkinci Kitap, Deniz Matbaası, İstanbul, 1941. google scholar
• Müsellesât-ı Müsteviye, müellifi: Isaac Todhunter, mütercimi: Bekir Sıdkı (Mekteb-i Bahriye-i Şahane Hikmet-i Tabiiye, Müsellesat-ı Müsteviye, Fenn-i Mesaha Muallimi), Mekteb-i Bahriye-i Şahane Matbaası, 1307. google scholar
• Örenç, Ali Fuat: “Yakınçağda Osmanlı Bahriyesi”, Hunlar’dan Günümüze Türk Askerî Kültürü, ed. A. Sefa Özkaya, Kronik Yayınları, İstanbul, 2019, s. 395-423. google scholar
• Özcan, Abdülkadir: “Harbiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 16, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997, s. 115-119. google scholar
• Patoğlu, Emrah Berkant: Osmanlı Devleti’nde Askerî Rüşdiyeler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018. google scholar
• Sarı, Nil: “Mekteb-i Tıbbiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 29, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2004, s. 2-5. google scholar
• Soydemir, Selman, Osmanlı Donanmasında Yabancı Müşavirlerin Etkileri (18. ve 19. Yüzyıllar), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007. google scholar
• Süleyman Nutkî Bey’in Hatıraları, yay. haz. Nurcan Bal, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, İstanbul, 2003. google scholar
• Tatbikât-ı Hendesiye, müellifi: Isaac Todhunter, mütercimi: Mehmed Ali (Mekteb-i Bahriye-i Şahane Hendese-i Resmiye ve Usul-i Hendese Muallimi), İstanbul, 1321. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1984. google scholar
• Yakıtal, Emin: “Bahriye Mektebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 4, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1991, s. 509-511. google scholar
• Zorlu, Tuncay: Osmanlı ve Modernleşme, Timaş Yayınları, İstanbul, 2014. google scholar