From the Naval Forces Command to the National Unity Committee: An Analysis of Yassıada in the Context of the Democrat Party

Year 2025, Issue: 47, 177 - 198, 26.06.2025

Selma Göktürk Çetinkaya

https://doi.org/10.26650/YTA2025-1476933

Abstract

Yassıada is commonly associated with the trials of Democrat Party members following the May 27, 1960 coup. However, information about the island’s use prior to the coup is quite limited. The aim of this study is to fill that gap. Historically used as a place of exile from the Byzantine to the Ottoman periods, Yassıada was transferred to the state treasury in the early years of the Republic. The island, which had previously only been visited by fishermen, began to change after World War II. During the Democrat Party era, it was handed over to the Naval Forces Command and transformed into an educational center. In the 1950s, extensive construction projects were undertaken on the island; however, tragically, the buildings erected for educational purposes later served as prisons for their builders. Although the association between the Democrat Party members and Yassıada after May 27 is well known, a closer examination reveals lesser-known aspects. The final section of the article discusses who decided to transfer the detainees to Yassıada, when this decision was made, and why the island was chosen as the final destination. The article also seeks to determine the exact timing of the transfer of party members to the island. Additionally, it addresses the often-overlooked role of the Naval Forces on May 27. The study draws on documents from the Presidential State Archives (Ottoman and Republican Archives), memoirs, scholarly works, and periodicals.

Keywords

Yassıada , Democrat Party , Turkish Naval Forces , Yassıada Training Center Command , May 27 Coup

Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’ndan Milli Birlik Komitesi’ne Demokrat Parti Ekseninde Yassıada Analizi

Abstract

Yassıada denildiğinde akla Demokrat Partililerin 27 Mayıs sonrasında yargılandığı yer gelmektedir. Ancak darbeden önceki süreçte bu adada neler olduğu ile ilgili bilgiler oldukça sınırlıdır. Hazırlanan çalışmanın amacı bu boşluğu doldurmaktır. Bizans’tan Osmanlı’ya sürgün yeri olarak kullanılan Yassıada, Cumhuriyet’in ilk yıllarında hazineye devredilmiştir. Sadece balıkçıların uğradığı adanın çehresi İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra değişmeye başlamış, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na verilen ada, Demokrat Parti döneminde komutanlığın eğitim merkezi haline gelmiştir. Bunun için ellili yıllarda pek çok inşa çalışmasına girişilen adada oluşturulan binalar maalesef bu tesisleri yapanlar için hapishaneye dönüştürülmüştür. Demokrat Partililerin 27 Mayıs sonrasında ada ile ilgili ilişkisi ise çok bilinmekle beraber detaylı incelemelerde farklı bilgileri içeren bir mahiyete sahiptir. Bu nedenle makalenin son bölümü, Demokratların Yassıada’ya götürülmesine kim/ler tarafından ve ne zaman karar verildiği, neden son durak olarak bu adanın seçildiği üzerine tartışma zeminine oturtulmaya çalışılmıştır. Ayrıca makale, son durak olan Yassıada’ya partililerin ne zaman götürüldüğüne de yanıt bulmak istemiştir. Yanı sıra 27 Mayıs’ta rolüne pek dikkat çekilmeyen Deniz Kuvvetlerine de değinilmiştir. Makalenin oluşumunda Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi ile Cumhuriyet Arşivi belgeleri, hatıralar, tetkik eserler ve süreli yayınlardan istifade edilmiştir.

Keywords

Yassıada , Demokrat Parti , Deniz Kuvvetleri Komutanlığı , Yassıada Eğitim Merkezi Komutanlığı , 27 Mayıs Darbesi

References

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı google scholar
• Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi (HR.MKT), 523/9. google scholar
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.), 5/20. google scholar
• Yıldız Sadaret Hususi Evrakı (Y.A. HUS), 279/150. google scholar
• Zaptiye Nezareti Evrakı (ZB), 354/60. google scholar
• ZB, 626/7. google scholar
• ZB, 626/13. google scholar
• Cumhuriyet Arşivi (BCA) google scholar
• Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü Evrakı Kataloğu (30.1.0.0), 58.357.8. google scholar
• Bakanlıklararası Tayin Daire Başkanlığı Evrakı Kataloğu (30.11.1.0), 274.4.6. google scholar
• 30.11.1.0, 274.4.7. google scholar
• 30.11.1.0,286.18.1. google scholar
• 30.11.1.0,294.11.2. google scholar
• Kararlar Daire Başkanlığı Evrakı Kataloğu (30.18.1.2), 117.74.6. google scholar
• 30.18.1.2, 120.72.6. google scholar
• 30.18.1.2, 125.30.17. google scholar
• 30.18.1.2, 155.4.18. google scholar
• 30.18.1.2, 153.58.18. google scholar
• “Yer Adının Değiştirilmesine Dair Karar”, Resmi Gazete, 14 Aralık 2013, S. 28851 google scholar
• TBMM Albümü (1920-2010), C. 4, ed. Sema Yıldırım, Behçet Kemal ZeYnel, TBMM YaYınları, Ankara, 2010. google scholar
• Yassıada Broşürü, Milli Birlik Komitesi İrtibat Bürosu, İstanbul 1960. google scholar
• Akis google scholar
• Akşam google scholar
• Cumhuriyet google scholar
• Hürriyet google scholar
• Milliyet google scholar
• The Times google scholar
• Vatan google scholar
• Ağaoğlu, Samet: Arkadaşım Menderes-İpin Gölgesindeki Günler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011., google scholar
• Ağaoğlu, Samet: Marmara’da Bir Ada, 2. Baskı, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2024., google scholar
• Ağaoğlu, Samet: Yassıada, Kayseri ve Toptaşı Cezaevi Günlükleri, haz. Gülay Sarıçoban, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2013., google scholar
• ArcaYürek, CüneYt: Yeni Demokrasi Yeni Arayışlar 1960-1965, Bilgi Yayınevi, Ankara 1984., google scholar
• ArsLan, Zehra: “27 Mayis’tan Yassıada’Yya...”, Parlamenter, S. 2, Haziran 2021, s. 18-23., google scholar
• Aydemir, Şevket Süreyya: Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1969., google scholar
• AYtekin, Mehmet Emin: İhtilal Çıkmazı, Dünya Matbaası, İstanbul 1967, google scholar
• Başgil, Ali Fuad: 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, 4. Baskı, Kubbealtı Yayınları, İstanbul 2017, google scholar
• Beriş, Hamit Emrah: Millî İradeye ve Demokrasiye İlk Darbe-27 Mayıs 1960, TBMM Yayınları, Ankara 2022, google scholar
• Bezirgan Tanış, Bengi: “Karanlık Geçmişten Karanlık Mirasa: Yassıada ve Robben Adası’nda Hafıza Mekânlarının İnşası”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, C. 25, S. 2, Nisan 2022, s. 169-187., google scholar
• Çelikoğlu, Adnan: Bir Darbeci Subayın Anıları 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası, haz. Ergin Konuksever, 3. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2021., google scholar
• Çıracıoğlu, Vecdi: 27 Mayıs Milli Birlik Komitesi Üyesi 14’lerden Kurmay Yarbay Mustafa Kaplan’ın Devrim Anıları, Scala Yayıncılık, İstanbul 2019., google scholar
• Çoker, Fahri: Bahriyemizin Yakın Tarihinden Kesitler, Deniz K.K.lığı Karargah Basımevi, Ankara 1994., google scholar
• Çoker, Fahri: Deniz Harp Okulumuz, Deniz Basımevi, İstanbul 2013., google scholar
• Daver, Abidin: “Denizde Türkler”, Cumhuriyet, 9 Ocak 1939, s. 2., google scholar
• Demirbilek, Sinan: Demokrat Partililerin Anılarında Yassıada, Uşak Akademi Kitap Dağıtım Pazarlama Yayınevi, Uşak 2012., google scholar
• Dilligil, Turhan: İmralı’da Üç Mezar, Dem Yayınları, İstanbul 1988., google scholar
• Eker, Kemal: “Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın Kuruluşundan (1 Temmuz 1949) 11 EYlül 2001 Tarihine Kadar BahriYemizin Teşkilatlanması”, Türk Denizcilik Tarihi ve Bahriye Teşkilatı, edt. Demet Cansız, Murat Açmuz, Milli Savunma Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2023, s. 261-297., google scholar
• Ekşi, Rasim, Yassıada Çığlığı, 27 Mayıs Darbesi ve İdam Edilen Hasan Polatkan’ın Savunması, Kızılelma Yayıncılık, İstanbul 2005., google scholar
• Erkanlı, Orhan: Askeri Demokrasi 1960-1980, Güneş Yayınları, İstanbul 1987., google scholar
• Ertürk, Yaşar: “27 MaYıs 1960 Askeri Darbesi ve Darbe Sürecinde Silahlı Kuvvetler İçindeki Bölünme ve Rekabet”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 134, S. 264, Mayıs-Haziran 2023, 1-42., google scholar
• Fersoy, Orhan Cemal: Devlet ve Hizmet Adamı Fatin Rüştü Zorlu, Hun Yayınları, İstanbul, 1979., google scholar
• Gülen, Nejat: Anılarımda 27 Mayıs ve Yassıada, Kastaş Yayınevi, İstanbul, 2005., google scholar
• Gündeş, Osman Nuri: İhtilallerin ve Anarşinin Yakın Tanığı, VPA Grup Basım Yayım, İstanbul 2010., google scholar
• GürYaY, Tarık: Bir İktidar Yargılanıyor, Cem Yayınevi, İstanbul 1971., google scholar
• Işın, Bülent: Cumhuriyet Bahriyesi Kronolojisi 1923-2005, Deniz Basımevi, İstanbul 2006., google scholar
• İpekçi, Abdi- Coşar, Ömer Sami: İhtilalin İçyüzü, Uygun Yayınevi, İstanbul 1965., google scholar
• Kirişçioğlu, Nusret: Yassıada Kumandanına Cevap, Baha Matbaası, İstanbul 1971., google scholar
• Koç, Rasim: İdam Sehpasındaki Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, Ötüken Neşriyat İstanbul, 2010., google scholar
• Kuban, ZeYnep-Ozar, Yiğit: “Issız Adalar: Yassıada-Sivriada”, Toplumsal Tarih, S. 269, Mayıs 2016, s. 15-20., google scholar
• Küçük, Sami: Rumeli’den 27 Mayıs’a İhtilalin Kaderini Belirleyen Köşk Harekatı, Mikado Yayınları, İstanbul 2008., google scholar
• Metel, Raşit: Türk Denizaltıcılık Tarihi, Deniz Basımevi, İstanbul 1960., google scholar
• Nadi, Nadir: 27 Mayıs’tan 12 Mart’a, Sinan Yayınları, İstanbul 1971., google scholar
• Nalbant, Tamer: Demokrat Parti Döneminde Ordu-İktidar İlişkileri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2019., google scholar
• Orhon, Orhan SeYfi: “Yassıada’da Bir Saat!”, 27 Mayıs Askeri Darbesinde Gerçeği Savunan Yazarlar ve Yazıları, Demokratlar Kulübü Yayınları, Ankara 1996, s. 62-63., google scholar
• Özdağ, Ümit: Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali, 2. Baskı, Boyut Kitapları, İstanbul 2004., google scholar
• ÖYmen, Altan: Umutlar ve İdamlar 1960-1961, Doğan Kitap, İstanbul 2018., google scholar
• Öztürk, Hikmet: Fahri S. Korutürk, Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi, Ankara 2006., google scholar
• Perin, Mithat: Menderes’i Kim Astırdı?, Dünya Yayıncılık, İstanbul 1995., google scholar
• SeYhan, Dündar: Gölgedeki Adam, Nurettin Uycan Matbaası, İstanbul 1966., google scholar
• UlaY, Sıtkı: Harbiye Silah Başına, Kitapçılık Yayınları, İstanbul 1968., google scholar
• Ünlü, Rasim: “CumhuriYet Döneminde Türk Denizcilik Eğitimi”, Türk Denizcilik Tarihi, C. 2, ed. Zeki Arıkan, Lütfü Sancar, Deniz Basımevi, İstanbul 2009, s. 285-297., google scholar
• İzzeddin Çalışlar, “Sir Bulwer’ı Google’lamak”, (Çevrimiçi) https://adalidergisi.com/tum-sayilar/2022/haziran-sayi-204/sir-bulweri-googlelamak/ Erişim Tarihi: 20 Nisan 2024. google scholar